เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ (จิตร ณ สงขลา)

มหาอำมาตย์เอก เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ (จิตร ณ สงขลา) (30 ตุลาคม พ.ศ. 2428 – 25 กันยายน พ.ศ. 2519) ขุนนาง 5 แผ่นดิน อดีตประธานศาลฎีกา เสนาบดีกระทรวงยุติธรรม และรัฐมนตรีหลายกระทรวง เคยดำรงตำแหน่ง ประธานรัฐสภา และประธานสภาผู้แทนราษฎร ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งองคมนตรี ประธานองคมนตรี และเป็นคนสุดท้ายที่ได้รับสถาปนาเป็นเจ้าพระยา

มหาอำมาตย์เอก
เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ
(จิตร ณ สงขลา)

ป.จ., ม.ป.ช., ม.ว.ม., อ.ป.ร.1, ภ.ป.ร.1
ประธานองคมนตรี[1]
ดำรงตำแหน่ง
27 พฤษภาคม – 8 มิถุนายน พ.ศ. 2506
(0 ปี 12 วัน)
กษัตริย์ พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
ก่อนหน้า พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร
ถัดไป พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร
ดำรงตำแหน่ง
9 กรกฎาคม – 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2506
(0 ปี 5 วัน)
กษัตริย์ พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
ก่อนหน้า พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร
ถัดไป พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร
ประธานรัฐสภาไทย
และประธานสภาผู้แทนราษฎร
ดำรงตำแหน่ง
22 กันยายน พ.ศ. 2477 – 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2479
กษัตริย์ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร
ก่อนหน้า พลเรือตรี พระยาศรยุทธเสนี (กระแส ประวาหะนาวิน)
ถัดไป พระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา)
ประธานวุฒิสภา
ดำรงตำแหน่ง
26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 – 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2494
ก่อนหน้า พลเรือตรี พระยาศรยุทธเสนี (กระแส ประวาหะนาวิน)
ถัดไป พันเอก นายวรการบัญชา (บุญเกิด สุตันตานนท์)
อธิบดีศาลฏีกา คนที่ 6
ดำรงตำแหน่ง
6 พฤษภาคม พ.ศ. 2469 – 15 ธันวาคม พ.ศ. 2471
ก่อนหน้า มหาอำมาตย์โท พระยากฤติกานุกรณ์กิจ (ดั่น บุนนาค)
ถัดไป พระยาเทพวิทุรพหุลศรุตบดี (บุญช่วย วณิกกุล)
เสนาบดีกระทรวงยุติธรรม
ดำรงตำแหน่ง
พ.ศ. 2471 – พ.ศ. 2474
กษัตริย์ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
ก่อนหน้า เจ้าพระยาอภัยราชามหายุติธรรมธร (หม่อมราชวงศ์ลบ สุทัศน์)
ถัดไป พระยาเทพวิทุรพหุลศรุตาบดี (บุญช่วย วณิกกุล)
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม
ดำรงตำแหน่ง
21 ธันวาคม พ.ศ. 2480 – 16 ธันวาคม พ.ศ. 2481
นายกรัฐมนตรี พันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา (พจน์ พหลโยธิน)
ก่อนหน้า เจ้าพระยามหิธร (ลออ ไกรฤกษ์)
ถัดไป พลเรือตรี หลวงธำรงนาวาสวัสดิ์ (ถวัลย์ ธำรงนาวาสวัสดิ์)
ดำรงตำแหน่ง
1 สิงหาคม พ.ศ. 2487 – 31 สิงหาคม พ.ศ. 2488
นายกรัฐมนตรี พันตรี ควง อภัยวงศ์
ก่อนหน้า พลเรือตรี หลวงธำรงนาวาสวัสดิ์ (ถวัลย์ ธำรงนาวาสวัสดิ์)
ถัดไป ศาสตราจารย์ ดิเรก ชัยนาม
ดำรงตำแหน่ง
31 มกราคม – 24 มีนาคม พ.ศ. 2489
นายกรัฐมนตรี พันตรี ควง อภัยวงศ์
ก่อนหน้า พระยานลราชสุวัจน์ (ทองดี นลราชสุวัจน์)
ถัดไป หลวงชำนาญนิติเกษตร (อุทัย แสงมณี)
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง
ดำรงตำแหน่ง
24 มิถุนายน พ.ศ. 2476 – 22 กันยายน พ.ศ. 2477
นายกรัฐมนตรี พันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา (พจน์ พหลโยธิน)
ก่อนหน้า พระยามโนปกรณนิติธาดา (ก้อน หุตะสิงห์)
ถัดไป พระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา)
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ
ดำรงตำแหน่ง
20 ธันวาคม พ.ศ. 2481 – 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2482
นายกรัฐมนตรี พันเอก หลวงพิบูลสงคราม (แปลก ขีตตะสังคะ)
ก่อนหน้า หลวงประดิษฐ์มนูธรรม (ปรีดี พนมยงค์)
ถัดไป จอมพลแปลก พิบูลสงคราม
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข
ดำรงตำแหน่ง
2 สิงหาคม พ.ศ. 2487 – 2 พฤษภาคม พ.ศ. 2488
นายกรัฐมนตรี พันตรี ควง อภัยวงศ์
ก่อนหน้า พลเอก หลวงเชวงศักดิ์สงคราม (ช่วง ขวัญเชิด)
ถัดไป นาวาเอก หลวงศุภชลาศัย ร.น. (บุง ศุภชลาศัย)
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด 30 ตุลาคม พ.ศ. 2428
บ้านพระยาสุนทรานุรักษ์ (เนตร ณ สงขลา) ตำบลบ่อยาง อำเภอเมืองสงขลา จังหวัดสงขลา
เสียชีวิต 25 กันยายน พ.ศ. 2519 (90 ปี)
บิดา พระอนันตสมบัติ (เอม ณ สงขลา)
มารดา นางเชื้อ วัชราภัย
คู่สมรส ท่านผู้หญิงน้อม พหลโยธิน
ท่านผู้หญิงประภา วัชราภัย
บุตร นางจักรปาณีศรีศีลวิสุทธิ์ (ถนิต ไกรฤกษ์)
นายขนบ ณ สงขลา
นางจำนงค์ ไกรฤกษ์
นางสมศรี อังสุวัฒนะ
นางภิรมย์ วณิกกุล
พันเอกจินดา ณ สงขลา
นางสาวผกา ณ สงขลา
นายเจตนา ณ สงขลา
ศาสตราจารย์ นายแพทย์ ญาใจ (ยาใจ) ณ สงขลา
นางสายจิตร กฤษณามระ
บุตรชาย ถึงแก่กรรมเมื่อคลอด
ศิษย์เก่า สำนักเกรย์อิน (The Honourable Society of Gray’s Inn), ลอนดอน ประเทศอังกฤษ
ศาสนา พุทธ
ลายมือชื่อ Chit Na Songkhla signature (1932-03-25).svg

ภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ มีบทบาทในคณะรัฐมนตรีหลายคณะ โดยดำรงตำแหน่งเป็น รัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม กระทรวงการต่างประเทศ กระทรวงสาธารณสุข และ กระทรวงการคลัง ภายหลังพ้นภารกิจทางการเมืองแล้ว ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งองคมนตรี และเคยดำรงตำแหน่ง ประธานองคมนตรี ในรัชกาลที่ 9

นอกจากได้รับราชการและทำงานด้านการเมือง เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศยังมีความสำคัญกับวงการประกันชีวิตของไทย โดยเมื่อ ปี พ.ศ. 2489 ได้เป็นผู้ก่อตั้ง และประธานคนแรก ของบริษัท ไทยประกันชีวิต จำกัด ซึ่งเป็นบริษัทประกันชีวิตแห่งแรกของไทย ที่ก่อตั้ง และบริหารงานโดยคนไทย และยังคงดำเนินกิจการต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

ประวัติแก้ไข

เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ เกิดวันที่ 30 ตุลาคม พ.ศ. 2428 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เกิดที่บ้านพระยาสุนทรานุรักษ์ (เนตร ณ สงขลา) ผู้ช่วยราชการเมืองสงขลา ณ ตำบลบ่อยาง อำเภอเมืองสงขลา จังหวัดสงขลา เป็นบุตรชายคนโตของพระอนันตสมบัติ (เอม ณ สงขลา) ผู้ช่วยราชการเมืองสงขลา กับนางอนันตสมบัติ (เชื้อ วัชราภัย) ธิดาของหลวงอุปการโกษากร (เวท วัชราภัย) กับท่านปั้น วัชราภัย (ณ สงขลา) เป็นหลานของเจ้าพระยาวิเชียรคีรี (เม่น ณ สงขลา) ผู้สำเร็จราชการเมืองสงขลา ลำดับที่ 6 นับจากทั้งฝ่ายบิดาและมารดา เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ มีพี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกัน 9 คน ได้แก่

  1. เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ (จิตร ณ สงขลา)
  2. พระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา) ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ในรัชกาลที่ 9 ประธานรัฐสภาและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง สมรสกับท่านผู้หญิงศรี (ลพานุกรม) น้องสาวเภสัชกร ดร.ตั้ว ลพานุกรม กรรมการราษฎร อธิบดีกรมวิทยาศาสตร์คนแรก
  3. คุณหญิงลิ้ม ณ สงขลา สมรสกับ พระยาอภิรักษ์ราชอุทาน (ฑิตย์ ณ สงขลา) มหาดเล็ก เจ้ากรมสวนหลวงและองคมนตรี
  4. หลวงสฤษฎิสุขาการ (รอด ณ สงขลา)
  5. คุณหญิงเกษร สุขุม
  6. นางมหานุภาพปราบสงคราม (จิ๋ว ณ สงขลา) สมรสกับหลวงมหานุภาพปราบสงคราม (ผ่อง โรจนะหัสดิน)
  7. นายอาจ ณ สงขลา สมรัสกับ นางผัน
  8. คุณเอื้อน ณ สงขลา
  9. นางราชฤทธิ์บริรักษ์ (ลำดวน ณ สงขลา) สมรสกับ ขุนราชฤทธิ์บริรักษ์ (ขำ ณ สงขลา)

การศึกษาแก้ไข

...ในปีพุทธศักราช 2450 พระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงพระปิยมหาราช เสด็จพระราชดำเนินประพาสยุโรป ครั้งที่ 2 ข้าพเจ้าได้รับพระมหากรุณาธิคุณให้ตามเสด็จนอกสวิต (Suite) ในฐานะเป็นนักเรียนหลวงของกระทรวงยุติธรรม พร้อมกับนักเรียนอื่นอีกสองคน โดยเรือพระที่นั่งจักรีจากกรุงเทพฯ เปลี่ยนขึ้นเรือแซกชั่น ของบริษัทเยอรมันน๊อรทด๊อยซ์ลอยด์ จากสิงคโปร์ตรงไปเมืองเยนัว ประเทศอิตาลี แล้วโดยสารรถไฟไปยังเมืองซานเรโม ซึ่งเป็นที่ประทับเมื่อได้พักอยู่เจ็ดวันแล้ว ได้กราบถวายบังคมลาตามเสด็จพระเจ้าลูกยาเธอสี่พระองค์คือ สมเด็จพระราชบิดาเจ้าฟ้ากรมขุนสงขลานครินทร์ สมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนนครราชสีมา สมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนเพ็ชรบูรณ์อินทราชัย และพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าฯ เจ้าอยู่หัว เมื่อยังดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้ากรมขุนสุโขทัยธรรมราชา พร้อมด้วยพระยาวิสูตรโกษา อัครราชทูตไทยประจำประเทศอังกฤษ และเลขานุการ ไปยังกรุงลอนดอน เพื่อศึกษาวิชากฎหมายต่อไป

  • พ.ศ. 2453 สำเร็จเป็นเนติบัณฑิตอังกฤษ (Barrister – at – law) โดยใช้เวลาศึกษาวิชากฎหมายที่ สำนักเกรย์อิน (Gray’s Inn) กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษเป็นเวลา 3 ปีครึ่ง และตลอดระยะเวลาที่ศึกษา ได้ศึกษาภาษาฝรั่งเศสเพิ่มเติม ควบคู่ไปกับวิชากฎหมายอีกด้วย

การทำงานแก้ไข

หน้าที่พิเศษแก้ไข

เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ (จิตร ณ สงขลา) และพระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา) น้องชาย เป็นผู้อุปถัมป์วัดสุทธิวรารามต่อจากนางอนันตสมบัติ (เชื้อ ณ สงขลา) ผู้เป็นมารดาและได้เป็นผู้รับเสด็จพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรในการเสด็จพระราชดำเนินถวายผ้าพระกฐิน ณ วัดสุทธิวราราม เมื่อวันที่ 12 ตุลาคม พ.ศ. 2511 โดยหลังจากพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรถวายผ้าพระกฐินเสร็จแล้ว ได้ตรัสกับเจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ (จิตร ณ สงขลา) ว่า

ขอฝากดูแลวัดนี้ด้วย มีโอกาสจะมาอีก

ผลงานทางวิชาการแก้ไข

  • คำอธิบายกฎหมายหุ้นส่วนบริษัท
  • คำอธิบายกฎหมายลักษณะพิจารณาคำพยานหลักฐาน
  • คำอธิบายพระธรรมนูญศาลยุติธรรม และวิธีพิจารณาความแพ่ง
  • คำอธิบายกฎหมายล้มละลาย
  • คำอธิบายประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์

ครอบครัวแก้ไข

เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศได้สมรสกับท่านผู้หญิงน้อม ธิดาของนายพลโท พระยาพหลโยธินรามินทรภักดี (นพ พหลโยธิน) กับคุณหญิงล้วน (จารุรัตน์) มีบุตร-ธิดารวม 11 คน ดังนี้[4][5]

  1. นางจักรปาณีศรีศีลวิสุทธิ์ (ถนิต ณ สงขลา) สมรสกับศาสตราจารย์ หลวงจักรปาณีศรีศีลวิสุทธิ์ (วิสุทธิ์ ไกรฤกษ์) บุตรเจ้าพระยามหิธร (ลออ ไกรฤกษ์)
  2. นายขนบ ถึงแก่กรรมเมื่อวัยเยาว์
  3. นางจำนงค์ (ณ สงขลา) สมรสกับ นายพิพรรธน์ ไกรฤกษ์ บุตรคนโตของพระยาประเสริฐศุภกิจ (เพิ่ม ไกรฤกษ์) กับคุณหญิงจำเริญ น้องสาวเจ้าพระยามหิธร (ลออ ไกรฤกษ์)
  4. นางสมศรี (ณ สงขลา) สมรสกับ นายเผดิม อังสุวัฒนะ สมาชิกวุฒิสภา
  5. นางภิรมย์ (ณ สงขลา) สมรสกับ นายโอบบุญ วณิกกุล เอกอัครราชทูตไทยประจำกรุงโตเกียว และกรุงปารีส บุตรพระยาเทพวิทุรพหุลศรุตบดี (บุญช่วย วณิกกุล) องคมนตรี เสนาบดีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม และประธานศาลฎีกา
  6. พันเอกจินดา ณ สงขลา เลขาธิการคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน (ก.พ.) สมรสกับนางสาวพิมสิริ สารสิน บุตรีนายพจน์ สารสิน อดีตนายกรัฐมนตรีไทย กับท่านผู้หญิงสิริ
  7. นางสาวผกา ณ สงขลา
  8. นายเจตนา ณ สงขลา สมรสกับ นางกรรติกา (หัพนานนท์)
  9. ศาสตราจารย์ นายแพทย์ ญาใจ (ยาใจ) ณ สงขลา คณบดีคณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย สมรสกับนางสาวสุคนธา ลิมปิชาติ บุตรีหลวงชาติตระการโกศล (เจียม ลิมปิชาติ) อธิบดีกรมตำรวจ และสมรสกับนางอุไรวรรณ (พ่วงบุญมาก)
  10. นางสายจิตร (ณ สงขลา) สมรสกับ ศาสตราจารย์กิตติคุณ เติมศักดิ์ กฤษณามระ อธิการบดีจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย บุตรคนโตของศาสตราจารย์อุปการคุณ พระยาไชยยศสมบัติ (เสริม กฤษณามระ) อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง และคุณหญิงศรีไชยยศสมบัติ
  11. บุตรชาย ถึงแก่กรรมเมื่อคลอด

และภายหลังจากท่านผู้หญิงน้อม พหลโยธิน ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อ พ.ศ. 2495 เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศได้สมรสกับท่านผู้หญิงประภา วัชราภัย ธิดาของ มหาอำมาตย์โท พระยาพิจารณาปฤชามาตย์ (สุหร่าย วัชราภัย) และ คุณหญิงจำเริญ วัชราภัย (ภัทรนาวิก)ไม่มีบุตร-ธิดาด้วยกัน ท่านผู้หญิงประภา วัชราภัย ถึงแก่อนิจกรรม เมื่อวันที่ 23 ธันวาคม พ.ศ. 2516

ลำดับยศ บรรดาศักดิ์ และ ตำแหน่งทางวิชาการแก้ไข

  • พ.ศ. 2454 หลวงจินดาภิรมย์
  • พ.ศ. 2456 พระจินดาภิรมย์ราชสภาบดี
  • พ.ศ. 2457 มหาอำมาตย์ตรี พระจินดาภิรมย์ราชสภาบดี
  • พ.ศ. 2459 มหาอำมาตย์โท พระยาจินดาภิรมย์ราชสภาบดี
  • 15 ธันวาคม พ.ศ. 2471 - มหาอำมาตย์เอก[6]
  • พ.ศ. 2474 มหาอำมาตย์เอก เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ ดำรงศักดินา 10,000 ไร่ มีสมญาจารึกในหิรัญบัฏว่า

เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ สมันตเนตรนิศุทธยุตติธรรมธร วิสดรนีติศาสตรราชประเพณี วิเชียรคีรีสัลลีวงศวัยวฑฒน์ บรมกษัตรสุนทรมหาสวามิภักดิ์ สุขุมลักษณ์สุจริตาร์ชวาศรัย ศรีรัตนตรัยสรณาภิรดี อภัยพีรยปรากรมพาหุ[7]

ถึงแก่อสัญกรรมแก้ไข

เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศถึงแก่อสัญกรรมเมื่อวันที่ 25 กันยายน พ.ศ. 2519 สิริอายุได้ 90 ปี 11 เดือน 8 วัน หลังจากรับราชการทั้งด้านตุลาการ บริหาร นิติบัญญัติ และองคมนตรี รวมทั้งสิ้นถึง 72 ปี มีพิธีพระราชทานเพลิงศพเมื่อวันที่ 21 ธันวาคม พ.ศ. 2519 ณ เมรุหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส

เครื่องราชอิสริยาภรณ์แก้ไข

เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ (จิตร ณ สงขลา) ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ของประเทศไทยและเครื่องราชอิสริยาภรณ์ของต่างประเทศต่างๆ ดังนี้

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทยแก้ไข

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศแก้ไข

  •   เบลเยียม:
    • พ.ศ. 2470 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์เลออปอลที่ 2 ชั้นที่ 2[18]

พงศาวลีแก้ไข

อ้างอิงแก้ไข

  1. รายพระนาม/รายนามประธานองคมนตรีในรัชกาลที่ 9 (พ.ศ. ๒๔๙๒ - )[ลิงก์เสีย]
  2. พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งและแต่งตั้งรัฐมนตรี (จำนวน ๒๒ ราย)
  3. พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งและแต่งตั้งรัฐมนตรี (จำนวน ๒๑ ราย)
  4. "เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ (จิตร) - ชมรมสายสกุล ณ สงขลา". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-03-04. สืบค้นเมื่อ 2014-01-15.
  5. ทำเนียบสายสกุล ณ สงขลา สายเจ้าพระยาวิเชียรคีรี (เม่น) - ชมรมสายสกุล ณ สงขลา
  6. พระราชทานยศพลเรือน
  7. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศเลื่อนกรมและตั้งเจ้าพระยา, เล่ม 48, 15 พฤศจิกายน 2474, หน้า 409
  8. "ศาสตราจารย์วิสามัญแห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์" (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2018-08-04. สืบค้นเมื่อ 2018-08-04.
  9. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เก็บถาวร 2022-09-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๔๘ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๓๐๙๔, ๘ พฤศจิกายน ๒๔๗๔
  10. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เก็บถาวร 2022-06-18 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๖๗ ตอนที่ ๒๓ ง หน้า ๑๗๐๑, ๒๕ เมษายน ๒๔๙๓
  11. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักคณะรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เก็บถาวร 2022-09-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๗๑ ตอนที่ ๘๔ ง หน้า ๒๘๐๗, ๑๔ ธันวาคม ๒๔๙๗
  12. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความพระราชทานเหรียญพิทักษ์รัฐธรรมนูญ เก็บถาวร 2022-07-24 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๕๒ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๑๓๘, ๒๑ เมษายน ๒๔๗๘
  13. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา เก็บถาวร 2022-09-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๙ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๔๔๖, ๒๒ มกราคม ๑๓๑
  14. ราชกิจจานุเบกษา, เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าฝ่ายหน้าและฝ่ายใน เก็บถาวร 2022-07-09 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๔๖ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๙๓๗, ๑ ธันวาคม ๒๔๗๒
  15. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์[ลิงก์เสีย], เล่ม ๔๘ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๓๑๐๓, ๑๕ พฤศจิกายน ๒๔๗๔
  16. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ เก็บถาวร 2022-09-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๕๕ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๙๖๐, ๒๘ พฤศจิกายน ๒๔๘๑
  17. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ เก็บถาวร 2022-12-03 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๗๐ ตอนที่ ๑๐ ง หน้า ๕๓๐, ๓ กุมภาพันธ์ ๒๔๙๖
  18. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานพระบรมราชานุญาตประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ เก็บถาวร 2022-09-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๔๔ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๑๖๙๙, ๔ กันยายน ๒๔๗๐

แหล่งข้อมูลอื่นแก้ไข

ดูเพิ่มแก้ไข

ก่อนหน้า เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ (จิตร ณ สงขลา) ถัดไป
พลโท พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอลงกฎ   ประธานองคมนตรี ในรัชกาลที่ 9
(27 พฤษภาคม พ.ศ. 2506 – 8 มิถุนายน พ.ศ. 2506
9 กรกฎาคม พ.ศ. 2506 – 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2506)
  หม่อมหลวงเดช สนิทวงศ์
พลเรือตรี พระยาศรยุทธเสนี (กระแส ประวาหะนาวิน)    
ประธานสภาผู้แทนราษฎร และประธานรัฐสภา
(22 กันยายน พ.ศ. 2477 – 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2479)
  พระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา)
พลเรือตรี พระยาศรยุทธเสนี (กระแส ประวาหะนาวิน)    
ประธานวุฒิสภา
(26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 – 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2494)
  "ไม่มีวุฒิสภา"
สมัยต่อไป พันเอก นายวรการบัญชา
(บุญเกิด สุตันตานนท์)
มหาอำมาตย์โท พระยากฤติกานุกรณ์กิจ (ดั่น บุนนาค)
(ต่อมาเป็น มหาอำมาตย์เอก เจ้าพระยาพิชัยญาติ)
  อธิบดีศาลฏีกา
(6 พฤษภาคม พ.ศ. 2469 – 15 ธันวาคม พ.ศ. 2471)
  พระยาเทพวิทุรพหุลศรุตบดี (บุญช่วย วณิกกุล)
เจ้าพระยาอภัยราชามหายุติธรรมธร (หม่อมราชวงศ์ลบ สุทัศน์)    
เสนาบดีกระทรวงยุติธรรม
(พ.ศ. 2471 – พ.ศ. 2474)
  พระยาเทพวิทุรพหุลศรุตาบดี (บุญช่วย วณิกกุล)
เจ้าพระยามหิธร (ลออ ไกรฤกษ์)    
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม
(ครั้งที่ 1)

(21 ธันวาคม พ.ศ. 2480 – 16 ธันวาคม พ.ศ. 2481)
  พลเรือตรี หลวงธำรงนาวาสวัสดิ์ (ถวัลย์ ธำรงนาวาสวัสดิ์)
พลเรือตรี หลวงธำรงนาวาสวัสดิ์ (ถวัลย์ ธำรงนาวาสวัสดิ์)    
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม
(ครั้งที่ 2)

(1 สิงหาคม พ.ศ. 2487 – 31 สิงหาคม พ.ศ. 2488)
  ศาสตราจารย์ ดิเรก ชัยนาม
พระยานลราชวสุวัจน์ (ทองดี นลราชสุวัจน์)    
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม
(ครั้งที่ 3)

(31 มกราคม พ.ศ. 2489 – 24 มีนาคม พ.ศ. 2489)
  หลวงชำนาญนิติเกษตร (อุทัย แสงมณี)
พระยามโนปกรณนิติธาดา (ก้อน หุตะสิงห์)    
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง
(24 มิถุนายน พ.ศ. 2476 – 22 กันยายน พ.ศ. 2477)
  พระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา)
หลวงประดิษฐ์มนูธรรม (ปรีดี พนมยงค์)    
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ
(20 ธันวาคม พ.ศ. 2481 – 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2482)
  จอมพลแปลก พิบูลสงคราม
พลเอก หลวงเชวงศักดิ์สงคราม (ช่วง ขวัญเชิด)    
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข
(2 สิงหาคม พ.ศ. 2487 – 2 พฤษภาคม พ.ศ. 2488)
  นาวาเอก หลวงศุภชลาศัย ร.น. (บุง ศุภชลาศัย)