โครงการรถไฟฟ้าลาวาลิน
โครงการรถไฟฟ้าลาวาลิน (อังกฤษ: Lavalin Skytrain) เป็นโครงการก่อสร้างรถไฟฟ้ายกระดับ ตามแผนแม่บทระบบขนส่งมวลชนในอดีตของการทางพิเศษแห่งประเทศไทย เพื่อแก้ปัญหาการจราจรในพื้นที่กรุงเทพมหานคร ที่ดำเนินงานโดยบริษัท ลาวาลิน (SNC-Lavalin) จากประเทศแคนาดา
| รถไฟฟ้าลาวาลิน | |||
|---|---|---|---|
| ข้อมูลทั่วไป | |||
| สถานะ | ยกเลิกโครงการ | ||
| เจ้าของ | การทางพิเศษแห่งประเทศไทย | ||
| ที่ตั้ง | กรุงเทพมหานคร | ||
| จำนวนสถานี | 63 | ||
| การดำเนินงาน | |||
| รูปแบบ | รถไฟฟ้ายกระดับ ระดับพื้นดิน และใต้ดิน | ||
| ระบบ | รถไฟฟ้าลาวาลิน | ||
| เส้นทาง | 3 | ||
| ผู้ดำเนินงาน | บริษัท ลาวาลิน จำกัด | ||
| ศูนย์ซ่อมบำรุง | ศูนย์ซ่อมบำรุงห้วยขวาง | ||
| ข้อมูลทางเทคนิค | |||
| ระยะทาง | 61 กม. | ||
| |||
ประวัติ
แก้นับตั้งแต่ความนิยมของรถยนต์เพิ่มขึ้นอย่างมากในคริสต์ทศวรรษ 1960 ได้ส่งผลให้การจราจรมีความคับคั่งอย่างมาก และนำมาสู่ปัญหาการจราจรติดขัดและได้ทวีความรุนแรงขึ้นเป็นลำดับจนกระทั่งในปี พ.ศ. 2514 รัฐบาลไทยได้รับความช่วยเหลือจากรัฐบาลเยอรมันส่งคณะผู้เชี่ยวชาญมาทำการศึกษา สำรวจ และวางแผนแม่บทสำหรับการจราจรและขนส่งในกรุงเทพมหานคร ซึ่งได้เสนอแนะให้มีระบบรถขนส่งมวลชนแบบเร็ว (Mass Rapid Transit System) เพื่อแก้ไขปัญหาการเดินทางและการจราจรในกรุงเทพมหานคร จึงได้มี “ประกาศของคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 290 ลงวันที่ 27 พฤศจิกายน พุทธศักราช 2515” จัดตั้งการทางพิเศษแห่งประเทศไทยขึ้น เพื่อจัดสร้าง “ทางพิเศษ” ซึ่งประกอบด้วยระบบทางด่วน (Express Way) และระบบรถไฟฟ้าขนส่งมวลชน (Mass Rapid Transit System)[1] จากผลการศึกษาระบบรถไฟฟ้าขนส่งมวลชนสามารถแบ่งออกมาได้ 3 สาย ได้แก่ สายพระราม 4 สายสะพานพุทธ และสายสาธร โดยมีแผนจะเริ่มก่อสร้างในปี พ.ศ. 2524 โดยคาดว่าจะแล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2529 แต่เนื่องจากวิกฤตการณ์น้ำมันโลกครั้งที่ 2 ส่งผลให้ค่าใช้จ่ายพุ่งสูงทำให้โครงการจึงถูกระงับไป
ต่อมาในปี พ.ศ. 2527 ในรัฐบาลพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ โครงการได้ถูกนำมาทบทวนใหม่อีกครั้ง ได้มีการเปิดให้ยื่นเสนอราคาประมูล โดยมี 3 บริษัทเอกชนที่ได้รับการคัดเลือกประมูล คือ บริษัทร่วมค้า เอเชีย-ยูโร คอนซอร์เตียม (AEC) , บริษัท ลาวาลิน (SNC-Lavalin) และบริษัทร่วมค้า ฟรังโก-เจแปน คอนซอร์เตียม จากการประมูลได้ บริษัท ลาวาลิน (SNC-Lavalin) จากประเทศแคนาดา เป็นผู้ชนะการประมูลเพื่อดำเนินโครงการนี้ และได้ลงนามสัญญาสัมปทานเมื่อเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2533 ที่ศูนย์การประชุมแห่งชาติสิริกิติ์ ในรัฐบาลพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ ระยะเวลาสัมปทาน 30 ปี มูลค่าการก่อสร้าง 55,000 ล้านบาท[2]
โครงการได้เริ่มต้นก่อสร้างบริเวณสะพานพระปกเกล้า และมีการเตรียมพื้นที่ที่จะสร้างบริเวณสะพานตากสิน แต่โครงการรถไฟฟ้าลาวาลินสิ้นสุดลงในรัฐบาลนายอานันท์ ปันยารชุน หลังประสบปัญหาโครงสร้างทางการเงิน ที่กำหนดเงื่อนไขให้รัฐบาลไทยต้องค้ำประกันเงินกู้ไม่มีดอกเบี้ย (ซอฟท์โลน) จากรัฐบาลแคนาดา และต้นทุนในการก่อสร้างสูงขึ้น เนื่องจากความผิดพลาดในการคำนวณค่าใช้จ่ายในการโยกย้ายระบบสาธารณูปโภค[3][4]
แนวเส้นทาง
แก้รถไฟฟ้าลาวาลิน เริ่มโครงการเมื่อปี 2514 โดยมีแผนจะเริ่มก่อสร้างในปี พ.ศ. 2524 และได้ลงนามสัญญาสัมปทานเมื่อเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2533 แต่มีความล่าช้าของโครงการจึงทำให้โดนยกเลิกโครงการ โดยมีอยู่ 3 สาย คือ สายพระราม 4 สายสาธร และ สายสะพานพุทธ รวมระยะทางทั้งสิ้น 61 กิโลเมตร
| เส้นทาง | สถานีปลายทาง | ระยะทาง (กิโลเมตร) | จำนวนสถานี | ||
|---|---|---|---|---|---|
| สายพระราม 4 | หมอชิค (จตุจักร) |
อ่อนนุช (คลองเตย) |
25 km (16 mi) | 25 | |
| สายสาธร | ลาดพร้าว (จตุจักร) |
ตลาดพลู (ธนบุรี) |
20 km (12 mi) | 20 | |
| สายสะพานพุทธ | เพชรบุรีตัดใหม่ (ห้วยขวาง) |
ดาวคะนอง (จอมทอง) |
16 km (9.9 mi) | 18 | |
| รวม | 61 km (38 mi) | 63 | |||
สายพระราม 4
แก้เริ่มต้นจากสถานีอ่อนนุชไปตามแนวถนนสุขุมวิทจนถึงสถานีพระโขนง แล้วเลี้ยวซ้ายไปตามแนวถนนพระราม 4 ไปยังคลองเตยผ่านท่าเรือคลองเตย ทางด่วนเฉลิมมหานคร แล้วเชื่อมต่อกับสายสาธร (ตลาดพลู–วงเวียนใหญ่–สาทร–ลาดพร้าว) ที่สถานีลุมพินีบริเวณแยกวิทยุ จากนั้นผ่านหัวลำโพงเลี้ยวขวาไปตามแนวถนนกรุงเกษม เลียบคลองผดุงกรุงเกษม เชื่อมต่อกับสายสะพานพุทธ (ดาวคะนอง–สะพานพุทธ–มักกะสัน–เพชรบุรีตัดใหม่) บริเวณแยกเทวกรรม สะพานเทวกรรมรังรักษ์ จากนั้นลงสู่ระดับใต้ดินก่อนถึงถนนราชดำเนินนอก บริเวณสะพานมัฆวานรังสรรค์ ระยะทาง 600 เมตร ก่อนจะกลับมายกระดับอีกครั้งบริเวณแยกเทเวศร์ จากนั้นแนวเส้นทางจะเลี้ยวขวาไปตามถนนสามเสน ผ่านซังฮี้ แยกเกียกกาย จนถึงแยกบางโพ เลี้ยวขวาไปตามถนนประชาราษฎร์สาย 2 ผ่านเตาปูน สถานีชุมทางบางซื่อ ตลาดนัดจตุจักร เลี้ยวซ้ายเข้าสู่ถนนพหลโยธิน ไปสิ้นสุดสถานีหมอชิต รวมระยะทางทั้งสิ้น 25 กิโลเมตร มีทั้งหมด 25 สถานี และมีระยะห่างระหว่างสถานีประมาณ 700–900 เมตร
เริ่มจากสถานีตลาดพลู บริเวณซอยวัดกันตะยาราม จากนั้นไปยังถนนสมเด็จพระเจ้าตากสิน เพื่อเชื่อมกับสายสะพานพุทธใกล้กับแยกเจริญรัถ ไปตามถนนกรุงธนบุรีผ่านถนนเจริญนคร จากนั้นข้ามแม่น้ำเจ้าพระยาโดยอยู่กึ่งกลางระหว่างผิวจราจรของสะพานตากสินทั้งสองฝั่ง ที่เตรียมพื้นที่รองรับโครงสร้างทางวิ่งรถไฟฟ้าไว้ (ปัจจุบันเป็นแนวทางวิ่งของรถไฟฟ้าบีทีเอส สายสีลม) แล้วไปตามแนวถนนสาธรผ่านถนนสุรศักดิ์ เชื่อมกับสายพระราม 4 (อ่อนนุช–พระโขนง–หัวลำโพง–หมอชิต) ที่สถานีลุมพินีบริเวณแยกวิทยุ ผ่านสนามมวยลุมพินี แล้วเลี้ยวซ้ายไปตามแนวทางรถไฟสายแม่น้ำ (ทางรถไฟขนสินค้าจากสถานีมักกะสันไปยังท่าเรือคลองเตย) ขนานไปกับทางด่วนเฉลิมมหานครจนไปเชื่อมกับสายสะพานพุทธอีกครั้งที่สถานีมักกะสัน บริเวณสถานีรถไฟมักกะสัน ทางรถไฟจะไปตามแนวทางรถไฟสายตะวันออก จนไปถึงถนนอโศก-ดินแดง และไปตามถนนรัชดาภิเษก จนสิ้นสุดแนวเส้นทางบริเวณแยกรัชดา-ลาดพร้าว รวมระยะทางทั้งสิ้น 20 กิโลเมตร มีทั้งหมด 17 สถานี และมีระยะห่างระหว่างสถานีประมาณ 700–1300 เมตร
สายสะพานพุทธ
แก้เริ่มต้นจากบริเวณดาวคะนอง มุ่งหน้าไปทางทิศเหนือตามถนนสมเด็จพระเจ้าตากสิน เชื่อมต่อกับสายสาธรที่สถานีตากสิน ผ่านวงเวียนใหญ่ จากนั้นมุ่งขึ้นต่อไปตามถนนประชาธิปก ผ่านวงเวียนเล็ก แล้วข้ามแม่น้ำเจ้าพระยา โดยอยู่กึ่งกลางระหว่างผิวจราจรของสะพานพระปกเกล้าทั้งสองฝั่ง ที่เตรียมพื้นที่บริเวณกึ่งกลางระหว่างสะพานรองรับโครงสร้างทางวิ่งรถไฟฟ้าไว้ โดยมีการก่อสร้างสะพานข้ามแม่น้ำเจ้าพระยา ไปพร้อมกับการก่อสร้างสะพานพระปกเกล้า (ปัจจุบันได้ปรับปรุงเป็นสวนสาธารณะลอยฟ้าแห่งแรกของประเทศไทยชื่อ สวนลอยฟ้าเจ้าพระยา หรือ สะพานพระปกเกล้าสกายปาร์ก เปิดให้บริการอย่างเป็นทางการในวันพุธที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2563[5]) จากนั้นแนวเส้นทางจะเลี้ยวขวาเข้าสู่ถนนจักรวรรดิ์ ผ่านเยาวราช บริเวณแยกวัดตึก เข้าสู่ถนนจักรพรรดิพงษ์จนถึงถนนนครสวรรค์ เลี้ยวขวาไปเชื่อมกับสายพระราม 4 ที่สถานีสะพานขาว บริเวณแยกเทวกรรม สะพานเทวกรรมรังรักษ์ เลี้ยวขวาเข้าสู่ถนนพิษณุโลก ผ่านจุดตัดทางรถไฟยมราช จากนั้นแนวเส้นทางจะไปตามแนวทางรถไฟสายตะวันออก จนไปเชื่อมกับสายสาธรอีกครั้งที่สถานีมักกะสัน แล้วไปต่อตามแนวทางรถไฟสายตะวันออกจนสิ้นสุดที่สถานีเพชรบุรีตัดใหม่บริเวณวัดใหม่ช่องลม (ห่างจากถนนอโศก-ดินแดง ประมาณ 1.2 กิโลเมตร) รวมระยะทางทั้งสิ้น 16 กิโลเมตร มีสถานีทั้งหมด 15 สถานี และมีระยะห่างระหว่างสถานีประมาณ 700–1300 เมตร
รายชื่อสถานี
แก้รถไฟฟ้าลาวาลินในจำนวนทั้งหมด 3 เส้นทาง ประกอบด้วยสถานีรถไฟทั้งหมด 63 สถานี ดังต่อไปนี้ (ตัวเอน หมายถึงโครงการก่อสร้าง)
สายพระราม 4
แก้| สถานี | จุดเปลี่ยนเส้นทาง | โครงการระบบขนส่งมวลชนในปัจจุบัน | |||
|---|---|---|---|---|---|
| หมอชิต | สายสุขุมวิท สถานีหมอชิต สายสีน้ำเงิน สถานีสวนจตุจักร | ||||
| กำแพงเพชร | สายสีน้ำเงิน สถานีกำแพงเพชร | ||||
| บางซื่อ | สายสีน้ำเงิน สายสีแดงเข้ม สายสีแดงอ่อน สถานีกลางกรุงเทพอภิวัฒน์ (บางซื่อ) | ||||
| ประชาชื่น | |||||
| เตาปูน | สายสีน้ำเงิน สายสีม่วง สถานีเตาปูน | ||||
| เกียกกาย | สายสีม่วง สถานีรัฐสภา | ||||
| ศรีย่าน | สายสีม่วง สถานีศรีย่าน | ||||
| ซังฮี้ | |||||
| เทเวศร์ | |||||
| กรุงเกษม | |||||
| สะพานขาว | สายสะพานพุทธ | ||||
| บ้านครัว | |||||
| ยศเส | สายสีแดงเข้ม สถานียศเส | ||||
| หัวลำโพง | สายสีแดงเข้ม สายสีน้ำเงิน สถานีหัวลำโพง | ||||
| รองเมือง | |||||
| สามย่าน | สายสีน้ำเงิน สถานีสามย่าน | ||||
| สีลม | สายสีลม สถานีศาลาแดง สายสีน้ำเงิน สถานีสีลม | ||||
| ลุมพินี | สายสาทร | สายสีเทา สายสีฟ้า สายสีน้ำเงิน สถานีลุมพินี | |||
| บ่อนไก่ | |||||
| คลองเตย | สายสีเทา สายสีน้ำเงิน สถานีคลองเตย | ||||
| การท่า | สายสีเทา สถานีเกษมราษฎร์ | ||||
| ม.กรุงเทพ | สายสีเทา สถานีมหาวิทยาลัยกรุงเทพ | ||||
| กล้วยน้ำไท | สายสีเทา สถานีบ้านกล้วยใต้ | ||||
| พระโขนง | สายสีเทา สายสุขุมวิท สถานีพระโขนง | ||||
| อ่อนนุช | สายสุขุมวิท สถานีอ่อนนุช | ||||
สายสาธร
แก้| สถานี | จุดเปลี่ยนเส้นทาง | โครงการระบบขนส่งมวลชนในปัจจุบัน | |||
|---|---|---|---|---|---|
| ลาดพร้าว | สายสีเหลือง สายสีน้ำเงิน สถานีลาดพร้าว | ||||
| รัชดา | สายสีน้ำเงิน สถานีรัชดาภิเษก | ||||
| ห้วยขวาง | |||||
| สุทธิสาร | สายสีน้ำเงิน สถานีสุทธิสาร | ||||
| ประชาราษฎร์บำเพ็ญ | สายสีน้ำเงิน สถานีห้วยขวาง | ||||
| เทียมร่วมมิตร | |||||
| อสมท. | สายสีส้ม สายสีน้ำเงิน สถานีศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย | ||||
| ดินแดง | |||||
| มักกะสัน | สายสะพานพุทธ | สายตะวันออก สถานีรถไฟมักกะสัน | |||
| วิทยุ | |||||
| เพลินจิต | สายสีแดงอ่อน สายสีฟ้า สายสุขุมวิท สถานีเพลินจิต | ||||
| ยาสูบ | สายสีแดงอ่อน สถานีคลองเตย | ||||
| ลุมพินี | สายพระราม 4 | สายสีเทา สายสีฟ้า สายสีน้ำเงิน สถานีลุมพินี | |||
| สาทร | สายสีเทา สายสีฟ้า สายสีลม สถานีช่องนนทรี บีอาร์ที สถานีสาทร | ||||
| สุรศักดิ์ | สายสีลม สถานีสุรศักดิ์ | ||||
| สะพานตากสิน | สายสีลม สถานีสะพานตากสิน | ||||
| เจริญนคร | สายสีลม สายสีทอง สถานีกรุงธนบุรี | ||||
| ธนบุรี | |||||
| ตากสิน | สายสะพานพุทธ | สายสีลม สถานีวงเวียนใหญ่ | |||
| ตลาดพลู | สายสีเทา สายสีลม สถานีตลาดพลู บีอาร์ที สถานีราชพฤกษ์ | ||||
สายสะพานพุทธ
แก้| สถานี | จุดเปลี่ยนเส้นทาง | โครงการระบบขนส่งมวลชนในปัจจุบัน | |||
|---|---|---|---|---|---|
| เพชรบุรีตัดใหม่ | |||||
| อโศก | สายสีฟ้า สายสีแดงอ่อน เอชเอสอาร์ เชื่อม 3 สนามบิน สายซิตี้ สถานีมักกะสัน สายตะวันออก ป้ายหยุดรถไฟอโศก สายสีน้ำเงิน สถานีเพชรบุรี | ||||
| มักกะสัน | สายสาทร | สายตะวันออก สถานีรถไฟมักกะสัน | |||
| ประตูน้ำ | สายสีส้ม สายสีแดงอ่อน สถานีราชปรารภ | ||||
| พญาไท | สายสีแดงอ่อน สายสุขุมวิท สายซิตี้ สถานีพญาไท สายตะวันออก ป้ายหยุดรถไฟพญาไท | ||||
| อุรุพงษ์ | สายตะวันออก ป้ายหยุดรถไฟอุรุพงษ์ สายสีส้ม สถานียมราช | ||||
| ยมราช | สายสีแดงเข้ม สถานียมราช | ||||
| นางเลิ้ง | |||||
| สะพานขาว | สายพระราม 4 | ||||
| วรจักร | |||||
| สะพานพุทธ | |||||
| ประชาธิปก | สายสีม่วง สถานีสะพานพุทธ | ||||
| วงเวียนใหญ่ | สายสีม่วง สายสีแดงเข้ม สถานีวงเวียนใหญ่ | ||||
| ตากสิน | สายสาทร | สายสีลม สถานีวงเวียนใหญ่ | |||
| สำเหร่ | สายสีเทา สายสีม่วง สถานีสำเหร่ | ||||
| จอมทอง | |||||
| มไหสวรรย์ | |||||
| ดาวคะนอง | สายสีม่วง สถานีดาวคะนอง | ||||
รูปแบบโครงการ
แก้รูปแบบโครงการจะเป็นรถไฟฟ้าทางคู่ ตู้รถไฟทั้งหมด 6 ตู้ต่อ 1 ขบวน โดยรถไฟจะเดินรถเข้าสู่สถานีทุก 15 นาทีต่อขบวน และ 4 นาทีต่อขบวนในช่วงเวลาเร่งด่วน รูปแบบสถานีประกอบด้วยแบบยกระดับ ระดับพื้นดิน และสถานีใต้ดิน โดยราคาค่าโดยสารอยู่ที่ 35 สตางค์ต่อกิโลเมตร แต่หากได้รับการอุดหนุนจากรัฐบาล 30% ค่าโดยสารจะอยู่ที่ 20 สตางค์ต่อกิโเมตร และหากได้รับการอุดหนุนจากรัฐบาล 40% ค่าโดยสารจะอยู่ที่ 15 สตางค์ต่อกิโลเมตร เมื่อโครงการแล้วเสร็จตามแผนในปี พ.ศ. 2529 คาดว่าภายในปี พ.ศ. 2533 จะมีผู้ใช้บริการประมาณ 200,000 คนต่อวัน[6] และมีศูนย์ซ่อมบำรุงที่ห้วยขวาง ปัจจุบันเป็นศูนย์ซ่อมบำรุงรถไฟฟ้าของรถไฟฟ้ามหานคร สายเฉลิมรัชมงคล และรถไฟฟ้ามหานคร สายสีส้มของการรถไฟฟ้าขนส่งมวลชนแห่งประเทศไทย
โครงการระบบขนส่งมวลชนในปัจจุบันตามแนวเส้นทางรถไฟฟ้าลาวาลิน
แก้- สายพระราม 4 : รถไฟฟ้าบีทีเอส สายสุขุมวิท ช่วงพระโขนง-อ่อนนุช, รถไฟฟ้ามหานคร สายเฉลิมรัชมงคล ช่วงหัวลำโพง-คลองเตย และช่วงสวนจตุจักร-บางซื่อ, รถไฟฟ้ามหานคร สายสีม่วง ช่วงหอสมุดแห่งชาติ-สามเสน-บางซื่อ
- สายพระราม 4 ส่วนต่อขยาย ด้านเหนือ : รถไฟฟ้าบีทีเอส สายสุขุมวิท ช่วงหมอชิต-รัชโยธิน
- สายพระราม 4 ส่วนต่อขยาย ด้านตะวันตกเฉียงเหนือ : รถไฟฟ้ามหานคร สายสีม่วง ช่วงเตาปูน-กระทรวงสาธารณสุข และรถไฟฟ้าสายสีชมพู ช่วงแคราย-ปากเกร็ด
- สายพระราม 4 ส่วนต่อขยาย ด้านใต้ : รถไฟฟ้าบีทีเอส สายสุขุมวิท ช่วงอ่อนนุช-สำโรง
- สายสาธร : รถไฟฟ้าบีทีเอส สายสีลม ช่วงเซนต์หลุยส์-วงเวียนใหญ่-โพธิ์นิมิตร, รถไฟฟ้ามหานคร สายเฉลิมรัชมงคล ช่วงพระราม 9-ลาดพร้าว
- สายสาธร ส่วนต่อขยายด้านเหนือ : รถไฟฟ้าบีทีเอส สายสุขุมวิท ช่วงรัชโยธิน-สะพานใหม่
- สายสาธร ส่วนต่อขยายด้านตะวันตก : รถไฟฟ้าบีทีเอส สายสีลม ช่วงโพธิ์นิมิตร-บางหว้า, รถไฟฟ้ามหานคร สายสีน้ำเงิน ช่วงบางหว้า-บางแค
- สายสะพานพุทธ : รถไฟฟ้ามหานคร สายสีม่วง ช่วงดาวคะนอง-ประชาธิปก
- สายสะพานพุทธ ส่วนต่อขยายด้านตะวันออก : รถไฟฟ้ามหานคร สายสีส้ม ช่วงรามคำแหง-บางกะปิ
- สายสะพานพุทธ ส่วนต่อขยายด้านใต้ : รถไฟฟ้ามหานคร สายสีม่วง ช่วงดาวคะนอง-ราษฎร์บูรณะ
|
||
ระบบขนส่งมวลชนในปัจจุบันตามแนวเส้นทางรถไฟฟ้าลาวาลิน
| ||
เชิงอรรถ
แก้หมายเหตุ
แก้อ้างอิง
แก้- ↑ "ประวัติความเป็นมาและการจัดตั้ง รฟม". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2022-12-26. สืบค้นเมื่อ 2022-08-24.
- ↑ THE LAVALIN SKYTRAIN 2Bangkok.com
- ↑ https://www.skyscrapercity.com/threads/history-of-thailands-infrastructure.410940/
- ↑ THE 1979 BANGKOK MASS TRANSIT MASTERPLAN 2bangkok.com
- ↑ "สะพานอัปยศ: สวนลอยฟ้าเจ้าพระยา".
- ↑ THE 1979 BANGKOK MASS TRANSIT MASTERPLAN 2bangkok.com