พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ

พลโท พลเรือโท พลอากาศโท พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ หรือ พระองค์ชายเล็ก (1 เมษายน พ.ศ. 2458 – 2 มกราคม พ.ศ. 2541) เป็นพระโอรสองค์สุดท้องใน สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ายุคลทิฆัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศวร์ กับ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมเขตรมงคล (พระธิดาใน สมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ซึ่งเป็นพระอนุชาร่วมพระครรโภทรกับพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว) ประสูติเมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2458 ที่ตำหนักเขาน้อย จังหวัดสงขลา ขณะที่พระบิดาทรงรับราชการเป็นอุปราชมณฑลปักษ์ใต้ มีพระเชษฐา 2 พระองค์ คือ

• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภาณุพันธุ์ยุคล
• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมพลฑิฆัมพร

พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ
พระเจ้าวรวงศ์เธอ ชั้น 5 พระองค์เจ้าชั้นโท
ประสูติ	1 เมษายน พ.ศ. 2458 พระตำหนักเขาน้อย จังหวัดสงขลา ประเทศสยาม
สิ้นพระชนม์	2 มกราคม พ.ศ. 2541 (82 ปี) กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย
พระราชทานเพลิง	11 เมษายน พ.ศ. 2541 พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาส
หม่อม	ฟองจันทร์ ศิริวัติ หม่อมอุบล ยุคล ณ อยุธยา
พระบุตร	จันทรจรัสศรี ไพบูลย์เลิศ ภุมรีภิรมย์ เชลล์ มาลินีมงคล อมาตยกุล ปัทมนรังษี เสนาณรงค์ หม่อมเจ้าชาตรีเฉลิม ยุคล หม่อมเจ้าจุลเจิม ยุคล หม่อมเจ้านภดลเฉลิมศรี ยุคล
ราชสกุล	ยุคล
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ายุคลทิฆัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศวร์
พระมารดา	พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมเขตรมงคล
ศาสนา	พุทธ
ยศที่ได้รับการแต่งตั้ง
รับใช้	ไทย
แผนก/สังกัด	กองทัพไทย
ชั้นยศ	พลโท พลเรือโท พลอากาศโท

พระประวัติ

พลโท พลเรือโท พลอากาศโท พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ ประสูติเมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2458 ณ พระตำหนักเขาน้อย จังหวัดสงขลา ประเทศสยาม เป็นพระโอรสในนายพลเอก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ายุคลทิฆัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศวร์ กับ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมเขตรมงคล (พระธิดาในจอมพล จอมพลเรือ สมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช) ซึ่งเป็นพระโสทรานุชาในรัชกาลที่ 5 มีพระเชษฐา 2 พระองค์ คือ

• ศาสตราจารย์ พลตรี พลเรือตรี พลอากาศตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภาณุพันธุ์ยุคล
• พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมพลฑิฆัมพร

การศึกษา

ทรงศึกษาชั้นต้นที่โรงเรียนมหาวชิราวุธ จังหวัดสงขลา ในยุคลที่หลวงปิยะวิทยาการ เป็นอาจารย์ใหญ่ และต่อมาได้ประชวรเป็นพระโรคร้ายจนแทบเอาชีวิตไม่รอด จึงทรงต้องออกจากโรงเรียน พระบิดาทรงตั้งการสอนขึ้นที่พระตำหนักเขาน้อย จนกระทั่งพระบิดาทรงย้ายกลับเข้าพระนคร ประมาณปี พ.ศ. 2468 ในสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 ได้ทรงเข้าศึกษาที่โรงเรียนเทพศิรินทร์ ประมาณ 2-3 ปี จึงได้เสด็จไปศึกษาต่อที่ประเทศอังกฤษ เมื่อพระชันษาเพียง 10 พรรษา และพอครบเกณฑ์เข้ารับดับมหาวิทยาลัยได้ทรงเข้าศึกษาที่ Birmingham University นอกจากนี้ยังได้ทรงศึกษาหลักสูตรอื่น ๆ เพิ่มเติม คือ ฝึกการบินพลเรือนจนได้รับปีกวิทยฐานะ รุ่นที่ 26 และทรงฝึกอบรมหลักสูตรบรรเทาสาธารณภัย รุ่นที่ 5 และในปี พ.ศ. 2490 ได้เสด็จไปศึกษาวิชาทหารเพิ่มเติมในหลักสูตรพาหนะและการขนส่งทางทหาร ที่ Fort Eustis, Virginia. USA

สิ้นพระชนม์

พลโท พลเรือโท พลอากาศโท พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 2 มกราคม พ.ศ. 2541 ด้วยพระโรค พระหทัยล้มเหลว สิริพระชันษา 82 ปี 276 วัน ในการนี้พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร​ มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ พลเรือเอก หม่อมหลวงอัศนี ปราโมช องคมนตรีเป็นผู้แทนพระองค์ไปพระราชทานนํ้าทรงพระศพ พลโท พลเรือโท พลอากาศโท พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ ณ พระที่นั่งทรงธรรม วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร ในการนี้พระราชทานโกศกุดั่นน้อยทรงพระศพ แวดล้อมด้วยเครื่องสูงตามพระเกียรติยศ และในวันที่ 11 เมษายน พ.ศ. 2541 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร​ มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรพร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์พระราชทานเพลิงพระศพ ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส

การทรงงาน

หลังจากเสด็จกลับจากประเทศอังกฤษแล้ว พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ ได้เข้ารับราชการสังกัดกระทรวงกลาโหม โดยได้รับพระราชทานพระยศว่าที่ร้อยตรี เมื่อวันที่ 6 มกราคม 2481 ประจำกรมพาหนะทหารบก ก่อนจะได้รับพระราชทานพระยศเป็น ร้อยตรี เมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2482และได้ทรงย้ายไปประจำการหลายแห่งด้วยกัน เช่น กรมสารวัตรทหารบก กรมทหารสื่อสารในตำแหน่งหัวหน้ากองการภาพ และทรงเป็นที่ปรึกษาสถานีโทรทัศน์กองทัพบกช่อง 5 เป็นต้น และที่สุดครบเกษียณอายุราชการในขณะดำรงพระยศพันเอก สังกัดเหล่าทหารสื่อสาร เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2518 และต่อมาในวันที่ 26 ตุลาคม พ.ศ. 2535 ได้รับพระราชทานพระยศ พลตรี พลเรือตรี และพลอากาศตรี

นอกจากนี้ยังทรงดำรงได้รับพระมหากรุณาธิคุณ โปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ทรงเป็นนายทหารพิเศษ ประจำกรมนักเรียนนายเรือ รักษาพระองค์ โรงเรียนนายเรือ และ ประจำกรมนักเรียนนายเรืออากาศ รักษาพระองค์ โรงเรียนนายเรืออากาศ อีกด้วย และในวันที่ 25 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2540 ได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม พระราชทานพระยศทหารเป็นกรณีพิเศษ ให้พลตรี พลเรือตรี พลอากาศตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ ซึ่งได้ทรงปฏิบัติพระกรณียกิจสนองพระเดชพระคุณในฐานะผู้แทนพระองค์ไปในงานพระราชพิธีต่าง ๆ ด้วยพระวิริยะอุตสาหะอย่างสูงมาโดยตลอด และได้ทรงช่วยเหลือราชการแผ่นดิน เป็นผลดีแก่ประเทศชาติเป็นอย่างยิ่ง เป็น พลโท พลเรือโท พลอากาศโท ตั้งแต่วันที่ 14 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2540 เป็นต้นไป

ความสนพระทัยและการทรงงานด้านภาพยนตร์

พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ สนพระทัยด้านภาพยนตร์ ตั้งแต่พระชนมายุ 17-18 พรรษา ซึ่งขณะนั้นทรงศึกษาอยู่ที่ประเทศอังกฤษ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ ทรงศึกษาฝึกงานละครที่อังกฤษและภาพยนตร์ที่ฮอลลีวู๊ด โดยทรงรับจ้างเกี่ยวกับงานละครของบริษัทอังกฤษ ชื่อ โกมองห์ บริติส ซึ่งเป็นงานกึ่งรับจ้างกึ่งเรียนในลักษณะฝึกงาน โดยทรงทำตั้งแต่งานเคลื่อนย้ายยกไฟเรื่อยมา จนสุดท้ายได้เป็นผู้ช่วยผู้กำกับ (มีพระนามปรากฏในฐานะผู้ช่วยผู้กำกับสองเรื่อง) ทำให้ทรงรู้จักกับนักเขียนบทละครและดาราชื่อดัง คือ ไอเวอร์ โนเวลโล และเป็นผู้สนับสนุนให้พระองค์ทำหน้าที่คอลล์บอย ซึ่งเป็นตำแหน่งที่สำคัญที่ทำหน้าที่เรียกตัวละครมาเข้าฉาก ทำให้ทรงต้องอ่านบทละครจนจำได้อย่างแม่นยำจึงจะสามารถเรียกตัวละครได้ถูกต้อง ซึ่งนับว่าเป็นประสบการณ์พื้นฐานด้านการละครของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ

ภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ทำให้พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ ตัดสินพระทัยเสด็จกลับประเทศไทย ซึ่งนอกเหนือจากงานในหน้าที่ราชการทหารแล้ว ยังทรงทำละคร โดยทรงเริ่มต้นจากการเป็นที่ปรึกษาของพระนางเธอลักษมีลาวัณ ซึ่งทรงทำละครอยู่หลายเรื่องด้วยกัน โดยเรื่องที่ทรงทำถวายพระนางเธอลักษมีลาวัณทั้งหมดด้วยพระองค์เอง คือเรื่อง สังข์ทอง โดยทรงนำมาแปลงเป็นเรื่องสั้นๆ สมัยใหม่เรียกว่า ละครดึกดำบรรพ์ จากละครทรงย้ายไปผลิตผลงานด้านโทรทัศน์ ท้ายสุดได้ทรงก่อตั้ง บริษัทละโว้ภาพยนตร์ (Lavoa Motion Pic. Prod) สัญลักษณ์พระปรางค์สามยอด สร้างเรื่อง หนามยอกหนามบ่ง ของไม้เมืองเดิม เมื่อ พ.ศ. 2483 (เอกสารบางเล่ม กล่าวว่า พ.ศ. 2479)โดยจะทรงเขียนบท ถ่ายทำ และล้างฟิล์มด้วยพระองค์เอง

พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ ทรงเป็นหนึ่งในบรรดาผู้สร้างยุคบุกเบิกและผู้นำความแปลกใหม่มาสู่วงการภาพยนตร์ไทย โดยเฉพาะยุคที่เปลี่ยนจาก 16 มม. มาเป็น 35 มม. มีภาพยนตร์เด่นหลายเรื่อง ได้แก่ นางทาษ, เงิน เงิน เงิน, อีแตน, เกาะสวาทหาดสวรรค์ และ แม่นาคพระนคร

ทรงได้รับรางวัลพิเศษ"ดาราทอง"เนื่องในงานภาพยนตร์แห่งชาติรางวัลพระสุรัสวดี ครั้งที่ 16 ประจำปี พ.ศ. 2535 และการยกย่องเชิดชูเกียรติในฐานะศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (ผู้สร้างภาพยนตร์-ผู้กำกับภาพยนตร์) ประจำปี พ.ศ. 2539

ตำแหน่งท้ายสุดทรงรับเป็นองค์อุปถัมภ์ของมูลนิธิหนังไทย

ครอบครัว

พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ ทรงเสกสมรสกับ หม่อมฟองจันทร์ ยุคล ณ อยุธยา และ หม่อมอุบล ยุคล ณ อยุธยา โดยมีโอรสธิดาดังนี้

ฟองจันทร์ ศิริวัติ

ฟองจันทร์ ศิริวัติ หรือ เจ้าฟองจันทร์ อินทขัติย์ เชื้อสายจากตระกูล ณ เชียงใหม่ (นางงามเชียงใหม่ ครั้งที่ 1 พ.ศ. 2477) โดยมีพิธีแต่งงานแบบชาวเหนือ มีพิธีผูกข้อมือและบายศรีสู่ขวัญโดยเจ้าแก้วนวรัฐ มีพระธิดา ได้แก่

• ท่านหญิงจันทรจรัสศรี ไพบูลย์เลิศ พระนามเดิม หม่อมเจ้าจันทรจรัสศรี ยุคล หรือ ท่านหญิงเล็ก (2 กรกฎาคม พ.ศ. 2480 – 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2548) ทรงลาออกจากฐานันดรศักดิ์เพื่อสมรสกับ ประพันธุ์ ไพบูลย์เลิศ มีบุตร 2 คน
  • คัจฉพงศ์ ไพบูลย์เลิศ
  • สกลกาจ ไพบูลย์เลิศ
• ท่านหญิงภุมรีภิรมย์ เชลล์ พระนามเดิม หม่อมเจ้าภุมรีภิรมย์ ยุคล หรือ ท่านหญิงน้อย (ประสูติ 22 มีนาคม พ.ศ. 2482) ทรงลาออกจากฐานันดรศักดิ์เพื่อสมรสกับ โรมาโน ลุคโก และ ชอง มารี เชลล์ มีบุตร-ธิดา 5 คน
  • เกอาตอง ลุคโก
  • วาลีลี ลุคโก
  • อเล็กซานเดอร์ ลุคโก
  • ซาเวียร์ ลุคโก
  • ปิแอร์ ลุยจิ ลุคโก

หม่อมอุบล ยุคล ณ อยุธยา ท.จ.ว.

• ท่านหญิงมาลินีมงคล อมาตยกุล พระนามเดิม หม่อมเจ้ามาลินีมงคล ยุคล หรือ ท่านหญิงหยอย (24 มิถุนายน พ.ศ. 2483 - 11 มิถุนายน พ.ศ. 2565) ทรงลาออกจากฐานันดรศักดิ์เพื่อสมรสกับ อรุณ อมาตยกุล
• ท่านหญิงปัทมนรังษี เสนาณรงค์ พระนามเดิม หม่อมเจ้าปัทมนรังษี ยุคล หรือ ท่านหญิงเม้า (ประสูติ 12 สิงหาคม พ.ศ. 2484) ทรงลาออกจากฐานันดรศักดิ์เพื่อสมรสกับ ทวีศักดิ์ เสนาณรงค์ มีบุตร-ธิดา 3 คน
  • ปัทมศักดิ์ เสนาณรงค์
  • ปัทมนิธิ เสนาณรงค์ สมรสกับ ฌาริณีย์ เสนาณรงค์ มีธิดา 1 คน
    • กอบัว เสนาณรงค์
  • ปัทมวดี เสนาณรงค์
• หม่อมเจ้าชาตรีเฉลิม ยุคล หรือ ท่านชายมุ้ย (ประสูติ 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2485) เสกสมรสกับศริยา บุษปวณิช มีหม่อม คือ วิยะดา อุมารินทร์, ภรณี เจตสมมา และหม่อมกมลา ยุคล ณ อยุธยา มีโอรส-ธิดา 6 คน
  • หม่อมราชวงศ์ปัทมนัดดา ยุคล หรือ คุณหญิงนุ้ย (เกิด 9 กรกฎาคม พ.ศ. 2506) ในหม่อมศริยา
  • หม่อมราชวงศ์เดชาเฉลิม ยุคล ในหม่อมศริยา
  • หม่อมราชวงศ์มงคลชาย ยุคล หรือ คุณชายเอี่ยว (เกิด พ.ศ. 2517) ในหม่อมวิยะดา สมรสกับ มนรดา ยุคล ณ อยุธยา มีบุตร-ธิดา 4 คน
    • หม่อมหลวงเอวิตา ยุคล หรือ ชะเอม (เกิด พ.ศ. 2537)
    • หม่อมหลวงอนุชา ยุคล หรือ แอ็กชั่น (เกิด พ.ศ. 2541)
    • หม่อมหลวงเอมิรินดา ยุคล หรือ อิ่ม (เกิด พ.ศ. 2551)
    • หม่อมหลวงอมลรดา ยุคล หรือ อุ่น (เกิด พ.ศ. 2553)
  • หม่อมราชวงศ์สุทธิภาณี ยุคล ในหม่อมภรณี
  • หม่อมราชวงศ์ศรีคำรุ้ง ยุคล หรือ คุณหญิงแมงมุม (เกิด 13 ตุลาคม พ.ศ. 2527) ในหม่อมกมลา สมรสกับ พลตรี พัชร รัตตกุล
  • หม่อมราชวงศ์เฉลิมชาตรี ยุคล หรือ คุณชายอดัม (เกิด 28 กันยายน พ.ศ. 2528) ในหม่อมกมลา
• พลตรี หม่อมเจ้าจุลเจิม ยุคล หรือ ท่านชายใหม่ (ประสูติ 22 มกราคม พ.ศ. 2490) เสกสมรสครั้งแรกกับ หม่อมศิริพร ยุคล ณ อยุธยา (เสนาลักษณ์) (1 สิงหาคม พ.ศ. 2495 – 12 พฤษภาคม พ.ศ. 2532) มีโอรส-ธิดา 2 คน
  • หม่อมราชวงศ์รังษิพันธ์ ยุคล หรือ คุณชายเหมา (เกิด 15 มีนาคม พ.ศ. 2518)
  • หม่อมราชวงศ์จันทรลัดดา ยุคล หรือ คุณหญิงแอร์ (เกิด 4 พฤศจิกายน พ.ศ. 2520) สมรสกับ พลตรี วรรธ อุบลเดชประชารักษ์ มีบุตร 3 คน
    • พลาย อุบลเดชประชารักษ์
    • พร้อม อุบลเดชประชารักษ์
    • พจน์ อุบลเดชประชารักษ์

และเสกสมรสครั้งที่สองกับ หม่อมอัญชลี ยุคล ณ อยุธยา (ขัติยสุรินทร์) (เกิด 26 พฤษภาคม พ.ศ. 2499) มีธิดา 2 คน

• หม่อมราชวงศ์แม้นนฤมาส ยุคล สวัสดิ์-ชูโต หรือ คุณหญิงแม้น (เกิด 17 กันยายน พ.ศ. 2533) สมรสกับ ต่อสวัสดิ์ สวัสดิ์-ชูโต มีบุตร 1 คน
  • จุลสวัสดิ์ สวัสดิ์-ชูโต
• หม่อมราชวงศ์จันทรนิภา ยุคล หรือ คุณหญิงไหม (เกิด 3 มกราคม พ.ศ. 2535)

• หม่อมเจ้านภดลเฉลิมศรี ยุคล หรือ ท่านหญิงยุ้ย (ประสูติ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2496)

ผลงาน

ภาพยนตร์

ละโว้ภาพยนตร์

หนังเงียบขาวดำ 35 มม.

• 2479 / 2483: หนามยอกหนามบ่ง (นำแสดงโดย ยม มงคลนัฏ จาก "นางสาวสุวรรณ" และ โปร่ง แสงโสภณ)

หนังสี 16 มม.พากย์

• 2492: อมตาเทวี
• 2494: ม่วยสิ่น นำแสดงโดย บุศรัตน์ เกษสมัย, ดวงเนตร ดุริยชีวิน
• 2496: วนิดา นำแสดงโดย รัตนาภรณ์ อินทรกำแหง, หม่อมหลวงรุจิรา อิศรางกูร และ มารศรี อิศรางกูร ณ อยุธยา
• 2498: วังนางโรม นำแสดงโดย วิไลวรรณ วัฒนพานิช, ชูชัย พระขรรค์ชัย, พันคำ
• 2498: นางทาษ นำแสดงโดย วิไลวรรณ วัฒนพานิช, สุพรรณ บูรณะพิมพ์ และ สถาพร มุกดาประกร
• 2499: ไพรกว้าง

หนังสี 35 มม.ไวด์สกรีน เสียง (พากย์ ) ในฟิล์ม

• 2500: ปักธงไชย - บทพระนิพนธ์ บทภาพยนตร์ และลำดับภาพ (พระนามแฝง ล.อัศวดารา ) นำแสดงโดย สมยศ อินทรกำแหง, รัตนาภรณ์ อินทรกำแหง
• 2502: เชลยศักดิ์ - บทภาพยนตร์ และลำดับภาพ รางวัลตุ๊กตาทอง ประจำปี 2502 (ออกแบบและสร้างฉาก) นำแสดงโดย อมรา อัศวนนท์, ประศาสน์ คุณะดิลก
• 2505: นางทาษ - บทภาพยนตร์ กำกับการแสดง และอำนวยการสร้าง รางวัลตุ๊กตาทอง ประจำปี 2506 (ภาพยนตร์ยอดเยี่ยม ผู้แสดงประกอบหญิง บทประพันธ์ ออกแบบเครื่องแต่งกาย) นำแสดงโดย วิไลวรรณ วัฒนพานิช, อดุลย์ ดุลยรัตน์

หนังสี 35 มม. ซูเปอร์ซีเนสโคป เสียง (พากย์ ) ในฟิล์ม

• 2508: เงิน เงิน เงิน / Money,Money,Money - บทพระนิพนธ์ และกำกับการแสดง (หนังซีเนมาสโคปเรื่องแรกของละโว้และของมิตร-เพชรา ครั้งแรกของหนังไทยแนวรีวิวเพลงหลากหลายตลอดเรื่อง รวมดารามากที่สุด ความยาวเกือบ 200 นาที มากที่สุดเท่าที่เคยมีการสร้างกันมาและครั้งแรกที่มีแนวคิดล้ำยุคล้อเลียนการใช้คอมพิวเตอร์สำนักงานซึ่งยังไม่มีใช้กันแพร่หลายในเมืองไทยขณะนั้น รางวัลตุ๊กตาทอง ประจำปี 2508 เพลงประกอบ และโล่เกียรตินิยมคู่ดารานำที่ทำรายได้มากที่สุด) คำขวัญ "เพลงพราว ดาวพรู ดูเพลิน" นำแสดงโดย มิตร ชัยบัญชา, เพชรา เชาวราษฎร์ และ ชรินทร์ นันทนาคร
• 2511: อีแตน / Miss Tan - บทพระนิพนธ์ และกำกับการแสดง (เรื่องแรกของ อรัญญา นามวงศ์ ในฐานะดารานำ และหนังไทยที่นำเสนอการแสดงชายแต่งหญิง หญิงแต่งชายก่อนแนวคาบาเร่ต์โชว์เป็นที่รู้จักทั่วไปในเวลาต่อมา) คำขวัญ "ดาราเยอะแยะ หัวใจเฮาะแฮะ" นำแสดงโดย มิตร ชัยบัญชา, อรัญญา นามวงศ์
• 2512: เกาะสวาท หาดสวรรค์ / Paradise Island - บทพระนิพนธ์ กำกับการแสดง ลำดับภาพ และคามีโอ (cameo) บทนักกีต้าร์ ร่วมกับ สง่า อารัมภีร คำขวัญ "หวานชื่น ครื้นเครง เพลงเพราะ" นำแสดงโดย สมบัติ เมทะนี, อรัญญา นามวงศ์
• 2513: แม่นาคพระนคร / Bangkokian Ghostly Love Story - บทพระนิพนธ์ และกำกับการแสดง (หนังไทยลงทุนเทคนิคพิเศษ "ทริค" โดย หม่อมเจ้าชาตรีเฉลิม ยุคล และให้ข่าวว่าพิมพ์สีเทคนิค เรื่องแรกของเมืองไทย, เรื่องสุดท้ายของ กิ่งดาว ดารณี) นำแสดงโดย มิตร ชัยบัญชา, อรัญญา นามวงศ์
• 2513: ฟ้าคะนอง - บทพระนิพนธ์ และกำกับการแสดง (ภาวนา ชนะจิต แสดงหนัง 35 มม.เรื่องแรก) คำขวัญ "ใหม่ที่สุด แปลกที่สุด ยอดเยี่ยมที่สุด" นำแสดงโดย ไชยา สุริยัน, อรัญญา นามวงศ์ และ ภาวนา ชนะจิต
• 2514: วิวาห์พาฝัน / Marriage Thai Style - บทพระนิพนธ์และกำกับการแสดง (รัชนก ณ เชียงใหม่ สาวประเภทสองชื่อดังเป็นคามิโอครั้งแรกครั้งเดียวบนจอเงิน) คำขวัญ "ครื้นเครง เพลงมาก ดูไม่ยาก สบายตา" นำแสดงโดย สมบัติ เมทะนี, อรัญญา นามวงศ์
• 2514: มันมากับความมืด - องค์ที่ปรึษา และดาราเกียรติยศ (ครั้งแรกของหนังไซไฟสิ่งมีชีวิตผสมเครื่องจักรกลจากอวกาศและการถ่ายภาพใต้ทะเลในหนังไทย หุ่นสัตว์ประหลาดสั่งจากฮอลลีวู้ด เทคนิคพิเศษโดยทีมงานไทย) คำขวัญ "ตื่นตา มาใหม่ ไม่เหมือนใคร ในปี 2515" (ฉายปลายปี 2514) นำแสดงโดย สรพงศ์ ชาตรี, นัยนา ชีวานันท์
• 2515: บุหงาหน้าฝน - องค์ที่ปรึกษา นำแสดงโดย สมบัติ เมทะนี, อรัญญา นามวงศ์
• 2516: เขาชื่อกานต์/ Doctor Kan - องค์ที่ปรึกษา ภาพยนตร์ตีแผ่ปัญหาสังคมทำรายได้สูงและการกล่าวขวัญทั่วไปอย่างกว้างขวาง นำแสดงโดย สรพงศ์ ชาตรี, นัยนา ชีวานันท์
• 2516: แหวนทองเหลือง / Brass Ring - บทพระนิพนธ์ และกำกับการแสดง (หนังไทยเรื่องแรกที่ให้ข่าวว่าฉายระบบวิสต้าวิชั่น และมีพักครึ่งเวลาแบบหนังใหญ่ฮอลลีวู้ด รวมทั้งยังเป็นหนังเรื่องแรกของโลกที่เอาไตเติ้ลไปอยู่ช่วงพัก) นำแสดงโดย ไชยา สุริยัน, นัยนา ชีวานันท์

กันตนาภาพยนตร์ - ละโว้ภาพยนตร์

หนังสี 35 มม. ซูเปอร์ซีเนสโคป เสียง (พากย์ ) ในฟิล์ม

• 2515: เพชรตาแมว - ผู้อำนวยการสร้าง นำแสดงโดย ไพโรจน์ ใจสิงห์, นัยนา ชีวานันท์

ธรรมจักรภาพยนตร์ - ละโว้ภาพยนตร์

หนังสี 35 มม. ซูเปอร์ซีเนสโคป เสียง (พากย์ ) ในฟิล์ม

• 2516: พิษพยาบาท - องค์ที่ปรึกษา นำแสดงโดย สมบัติ เมทะนี, นัยนา ชีวานันท์

สหมงคลฟิล์ม - ละโว้ภาพยนตร์

หนังสี 35 มม. ซีเนมาสโคป เสียง (พากย์ ) ในฟิล์ม

• 2521: น้องเมีย - บทพระนิพนธ์ บทภาพยนตร์ ลำดับภาพ และกำกับการแสดง นำแสดงโดย สรพงศ์ ชาตรี, วิยะดา อุมารินทร์ และ ลลนา สุลาวัลย์
• 2523: เครือฟ้า - บทภาพยนตร์ ลำดับภาพ และกำกับการแสดง เวอร์ชันใหม่ ของ สาวเครือฟ้า (2495) รางวัลสุพรรณหงส์ทองคำ ประจำปี 2523 (แต่งกาย-แต่งหน้ายอดเยี่ยม) นำแสดงโดย นิรุตติ์ ศิริจรรยา, สุพรรษา เนื่องภิรมย์ และ วิยะดา อุมารินทร์

พร้อมมิตรภาพยนตร์ (พร้อมมิตรโปรดักชั่น )

หนังสี 35 มม. ไวด์สกรีน ซาวออนฟิล์ม

• 2517: เทพธิดาโรงแรม - องค์ที่ปรึกษา นำแสดงโดย วิยะดา อุมารินทร์, สรพงศ์ ชาตรี และ สมภพ เบญจาธิกุล

การจัดจำหน่ายของละโว้ภาพยนตร์

• 2513: รักนิรันดร์ - สร้างโดย สุริยเทพภาพยนตร์ นำแสดงโดย สมบัติ เมทะนี, เพชรา เชาวราษฎร์
• 2513: เพลงรักแม่น้ำแคว - สร้างโดย สุริยเทพภาพยนตร์ นำแสดงโดย สมบัติ เมทะนี, เพชรา เชาวราษฎร์
• 2513: ฝนเหนือ - สร้างโดย บางกอกการภาพยนตร์ นำแสดงโดย สมบัติ เมทะนี, เพชรา เชาวราษฎร์
• 2514: วิมานสีทอง - สร้างโดย วี.พี.ฟิล์มโปรดักชั่น นำแสดงโดย ไชยา สุริยัน, เพชรา เชาวราษฎร์
• 2515: หยาดฝน - สร้างโดย เกษมสุขภาพยนตร์ นำแสดงโดย ไชยา สุริยัน, รักชนก จินดาวรรณ

หนังสือ

• ไปเมืองนอก - รางวัลยอดเยี่ยมประเภทสารคดี ของคณะกรรมการยูเนสโก (คำนิยมโดย หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช)
• ตะวันจวนสิ้นแสง - นวนิยายย้อนยุคสะท้อนสังคมก่อนและหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองในเมืองไทย
• งานเขียนเบ็ดเตล็ดในหนังสือต่วย'ตูน

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ
การทูล	ฝ่าพระบาท
การแทนตน	เกล้ากระหม่อม/เกล้าหม่อมฉัน
การขานรับ	เกล้ากระหม่อม/เพคะ

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

พลโท พลเรือโท พลอากาศโท พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ดังนี้

• พ.ศ. 2515 – เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2539 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2539 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
• พ.ศ. 2535 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
• พ.ศ. 2534 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นสิริยิ่งรามกีรติ ลูกเสือสดุดีชั้นพิเศษ
• พ.ศ. 2540 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่สรรเสริญยิ่งดิเรกคุณาภรณ์ ชั้นที่ 4 จตุตถดิเรกคุณาภรณ์ (จ.ภ.)
• พ.ศ. 2506 – เหรียญจักรมาลา (ร.จ.ม.)
• พ.ศ. 2467 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 3 (ว.ป.ร.3)
• พ.ศ. 2469 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 3 (ป.ป.ร.3)
• พ.ศ. 2496 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 9 ชั้นที่ 2 (ภ.ป.ร.2)
• พ.ศ. 2468 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 7 (ร.ร.ศ.7)
• พ.ศ. 2493 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 9 (ร.ร.ศ.9)
• พ.ศ. 2475 – เหรียญเฉลิมพระนคร 150 ปี (ร.ฉ.พ.)
• พ.ศ. ไม่ปรากฎ – เหรียญกาชาดสมนาคุณ ชั้นที่ 1 (เหรียญทอง)

พระยศ

พระยศทางทหาร

• 1 เมษายน พ.ศ. 2482: นายร้อยตรี
• 1 มกราคม พ.ศ. 2497: ร้อยเอก
• 3 พฤษภาคม พ.ศ. 2498: พันตรี
• 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2508: พันโท

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ

16. (=24.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย               8. (=12.) พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                       17. (=25.) สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี               4. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                             18. (=26.) สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์               9. (=13.) สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี                       19. (=27.) หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา               2. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ายุคลทิฆัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศวร์                                   20. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว               10. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี                       21. เจ้าจอมมารดาเอมน้อย               5. พระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา                             22. แส้               11. เจ้าจอมมารดาจีน                       1. พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ                                         24. (=16.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย               12. (=8.) พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                       25. (=17.) สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี               6. สมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช                             26. (=18.) สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์               13. (=9.) สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี                       27. (=19.) หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา               3. พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมเขตรมงคล                                   28. สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค)               14. เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค)                       29. ท่านผู้หญิงกลิ่น บุนนาค               7. หม่อมแม้น ภาณุพันธุ์ ณ อยุธยา                             15. ท่านผู้หญิงอิ่ม สุรวงศ์ไวยวัฒน์

อ้างอิง

• http://www.soravij.com/yugala.html เก็บถาวร 2012-04-13 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ประวัติ จาก หออัครศิลปิน เก็บถาวร 2007-11-22 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

แหล่งข้อมูลอื่น

• http://www.sakulthai.com/DSakulcolumndetailsql.asp?stcolumnid=2133&stissueid=2532&stcolcatid=1&stauthorid=2 เก็บถาวร 2007-09-26 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน