สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์

สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ (10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2355 - 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2382) ต้นราชสกุลศิริวงศ์ เป็นสมเด็จพระชนกในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี (สมเด็จพระบรมราชชนนีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว)

สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์
พระองค์เจ้าชั้นเอก
หม่อม	7 ท่าน
พระบุตร	พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้ามงคลเลิศ สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าชมชื่น พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพื้นพงศ์ประยุรวงศ์สนิท หม่อมเจ้าประสงค์สรร หม่อมเจ้าสารพัดเพ็ชร์ พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย พระสัมพันธวงศ์เธอ กรมหมื่นนฤบาลมุขมาตย์ พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประเสริฐศักดิ์
ราชสกุล	ศิริวงศ์
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาทรัพย์​
ประสูติ	10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2355 อาณาจักรรัตนโกสินทร์
สิ้นพระชนม์	18 พฤษภาคม พ.ศ. 2382 (26 ปี) อาณาจักรรัตนโกสินทร์
ศาสนา	เถรวาท

ธรรมเนียมพระยศของ สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ เดิมมีพระนามเมื่อแรกประสูติว่า หม่อมเจ้าศิริวงศ์ เป็นพระราชโอรสลำดับที่ 6 ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว และลำดับที่ 1 ในเจ้าจอมมารดาทรัพย์ พระสนมเอก ธิดาพระอักษรสมบัติ (ทับ) กับผ่อง ณ พัทลุง ประสูติเมื่อวันอังคารที่ 10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2355 มีพระขนิษฐาร่วมเจ้าจอมมารดาหนึ่งพระองค์ คือ สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตน์ราชประยูร

พระโอรสและพระธิดา

กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์มีพระโอรสพระธิดารวม 9 พระองค์ คือ

1. หม่อมเจ้ามงคลเลิศ (ประสูติเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2377 สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 11 สิงหาคม พ.ศ. 2404) ประสูติแต่หม่อมแพ ทรงได้รับสถาปนาเลื่อนพระยศขึ้นเป็นพระองค์เจ้ามงคลเลิศ ในสมัยรัชกาลที่ 4 (พ.ศ. 2396) ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 5 ทรงเปลี่ยนคำนำหน้าเป็นพระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้ามงคลเลิศ
2. หม่อมเจ้าหญิงรำเพย (ประสูติเมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2377 สวรรคตเมื่อวันที่ 9 กันยายน พ.ศ. 2404 ถวายเพลิงพระศพ ณ พระเมรุท้องสนามหลวง เมื่อวันที่ 18 เมษายน พ.ศ. 2405) ประสูติแต่หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา โดยหม่อมเจ้าหญิงรำเพยทรงรับราชกาลฝ่ายในเป็นพระมเหสีในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงได้รับสถาปนาเลื่อนพระอิสริยยศขึ้นเป็นพระนางเธอ พระองค์เจ้ารำเพยภมราภิรมย์ (ปัจจุบันออกพระนามว่าสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี) มีพระราชโอรสและพระราชธิดาทั้งหมด 4 พระองค์ หนึ่งในนั้นคือพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
3. หม่อมเจ้าหญิงชมชื่น (ประสูติ พ.ศ. 2377 สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 28 ตุลาคม พ.ศ. 2436 พระราชทานเพลิง ณ วัดเทพศิรินทรสวาส เมื่อวันที่ 18 มีนาคม พ.ศ. 2437) ประสูติแต่หม่อมงิ้ว ศิริวงศ์ ณ อยุธยา ทรงได้รับสถาปนาเลื่อนพระยศขึ้นเป็นพระประพันธวงษ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงชมชื่น ในรัชกาลที่ 5 (พ.ศ. 2418) และในภายหลังรัชกาลที่ 5 ทรงเปลี่ยนคำนำหน้าเป็น พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงชมชื่น
4. หม่อมเจ้าหญิงพื้นพงศ์ (ประสูติ พ.ศ. 2378 สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2435 พระราชทานเพลิง ณ วัดเทพศิรินทราวาส พร้อมกับพระองค์เจ้าหญิงชมชื่น) ประสูติแต่หม่อมจาด ศิริวงศ์ ณ อยุธยา ทรงได้รับสถาปนาเลื่อนพระยศขึ้นเป็นพระประพันธวงษ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงพื้นพงศ์ประยุรวงศ์สนิท ในรัชกาลที่ 5 (พ.ศ. 2413) และในภายหลังรัชกาลที่ 5 ทรงเปลี่ยนคำนำหน้าเป็น พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพื้นพงศ์ประยุรวงศ์สนิท
5. หม่อมเจ้าหญิงประสงค์สรร (ประสูติ พ.ศ. 2380 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม พ.ศ. 2456 พระราชทานเพลิง ณ วัดราชาธิวาส เมื่อวันที่ 3 มิถุนายน พ.ศ. 2457) ประสูติแต่หม่อมราชวงศ์แสง ศิริวงศ์
6. หม่อมเจ้าหญิงสารพัดเพ็ชร์ (สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 2 ตุลาคม พ.ศ. 2443 พระราชทานเพลิง ณ พระเมรุวัดราชาธิวาส เมื่อวันที่ 22 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443) ประสูติแต่หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา (คนละคนกับหม่อมน้อยผู้เป็นหม่อมมารดาของสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี) ซึ่งหม่อมน้อยผู้นี้มีสกุลเดิมว่าภมรมนตรี ธิดาพระยาราชมนตรี (ภู่ ภมรมนตรี) โดยในภายหลังเมื่อกรมหมื่นมาตยาพิทักษ์สิ้นพระชนม์แล้ว หม่อมน้อยได้ไปเป็นหม่อมห้ามในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนราชสีหวิกรม จึงกลายเป็นหม่อมน้อย ชุมสาย ณ อยุธยา
7. หม่อมเจ้าหญิงแฉ่ หรือ หม่อมเจ้าหญิงพรรณราย (ประสูติเมื่อวันที่ 9 พฤษภาคม พ.ศ. 2381 สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 22 มิถุนายน พ.ศ. 2457 พระราชทานเพลิง ณ วัดเบญจมบพิตร เมื่อวันที่ 15 มิถุนายน พ.ศ. 2459) ประสูติแต่หม่อมกิม โดยหม่อมเจ้าหญิงพรรณรายทรงรับราชกาลฝ่ายในเป็นพระมเหสีในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีประสูติการพระราชโอรสและพระราชธิดา 2 พระองค์ คือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัตติยกัลยาและ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 5 หม่อมเจ้าหญิงพรรณราย ทรงได้รับสถาปนาเลื่อนพระอิสริยยศขึ้นเป็น พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย ซึ่งพระองค์เจ้าพรรณรายถือเป็นพระประยูรญาติที่สนิทสนมกับรัชกาลที่ 5 โดยรัชกาลที่ 5 โปรดเรียกพระองค์เจ้าพรรณรายแบบลำลองว่า “น้าแฉ่”
8. หม่อมเจ้าฉายฉันเฉิด มีพระนามเดิมว่าหม่อมเจ้าขาว โดยพระนามฉายฉันเฉิดนั้นได้รับพระราชทานจากรัชกาลที่ 4 เมื่อปี พ.ศ. 2395 (สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 25 เมษายน พ.ศ. 2439 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2441) ประสูติแต่หม่อมเชย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา ทรงได้รับสถาปนาเลื่อนพระยศขึ้นเป็น พระประพันธวงษ์เธอ พระองค์เจ้าฉายเฉิด ในสมัยรัชกาลที่ 5 (พ.ศ. 2418) และทรงเลื่อนเป็นกรมหมื่นนฤบาลมุขมาตย์ โดยในภายหลังรัชกาลที่ 5 ทรงเปลี่ยนคำนำหน้าเป็น พระสัมพันธวงศ์เธอ กรมหมื่นนฤบาลมุขมาตย์
9. หม่อมเจ้าประเสริฐศักดิ์ มีพระนามเดิม หม่อมเจ้าชายดำ (สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2424) ประสูติแต่หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา (คนละคนกับหม่อมน้อยผู้เป็นหม่อมมารดาของสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี) โดยหม่อมน้อยผู้นี้มีสกุลเดิมว่าภมรมนตรี ซึ่งในภายหลังเมื่อกรมหมื่นมาตยาพิทักษ์สิ้นพระชนม์แล้ว หม่อมน้อยได้ไปเป็นหม่อมห้ามในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนราชสีหวิกรม จึงกลายเป็นหม่อมน้อย ชุมสาย ณ อยุธยา หม่อมเจ้าประเสริฐศักดิ์ทรงได้รับสถาปนาเลื่อนพระยศขึ้นเป็น พระประพันธวงษ์เธอ พระองค์เจ้าประเสริฐศักดิ์ ในสมัยรัชกาลที่ 5 (พ.ศ. 2412) และในภายหลังรัชกาลที่ 5 ได้เปลี่ยนคำนำหน้าเป็น พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประเสริฐศักดิ์

สิ้นพระชนม์

กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ สิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ 3 เมื่อวันเสาร์เดือน 7 ขึ้น 5 ค่ำ ปีกุน ตรงกับวันที่ 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2382 พระชันษา 26 ปี พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาพระอัฐิขึ้นเป็น สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ (สมเด็จตา) เพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติแด่พระชนกในสมเด็จพระบรมราชชนนี

โดยเมื่อสิ้นพระชนม์นั้น พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระอาลัยเป็นอันมาก ด้วยเป็นพระราชโอรสพระองค์ใหญ่ในขณะนั้น จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดการปลูกพระเมรุ พระราชทานเพลิงพระศพ ณ ท้องสนามหลวงเป็นการใหญ่ แล้วให้อัญเชิญพระอัฐิบรรจุในพระโกศทองคำ มาประดิษฐานไว้ ณ ตำหนักกรมสมเด็จพระศรีสุลาไลย ในพระบรมมหาราชวัง ครั้นภายหลังเมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ จึงโปรดเกล้าฯ ให้ช่างทำพระโกศทองคำจำหลักลายลงยาราชาวดีเปลี่ยนถวายใหม่

สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ ทรงเป็นต้นราชสกุลศิริวงศ์ และยังทรงเป็นพระบรมราชบรรพบุรุษในราชสกุลในสายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และราชสกุลจักรพันธุ์ ภาณุพันธุ์ (โดยทางสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี) และ ราชสกุลจิตรพงศ์ (โดยทางพระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย)

พระอิสริยยศ

• หม่อมเจ้าศิริวงศ์ (10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2355 - สมัยรัชกาลที่ 3)
• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าศิริวงศ์ (สมัยรัชกาลที่ 3 - 1 สิงหาคม พ.ศ. 2381)
• พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ (1 สิงหาคม พ.ศ. 2381 - 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2382)
• พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ (ในสมัยรัชกาลที่ 4)
• สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ (สถาปนาในสมัยรัชกาลที่ 5)

พงศาวลี

พงศาวลีในสมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์

16. สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช                       17. พระอัครชายา (หยก)               4. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                             18. ทอง ณ บางช้าง               9. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี               2. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   10. พระยานนทบุรีศรีมหาอุทยาน (บุญจัน)                       5. สมเด็จพระศรีสุลาลัย                             22. พระยาราชวังสัน (หวัง)               11. คุณหญิงเพ็ง นนทบุรีศรีมหาอุทยาน                       23. ท่านชู ราชวังสัน               1. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์                                         6. พระอักษรสมบัติ (ทับ)                             13. ท้าวทรงกันดาล (ทองมอญ)                       3. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3                                   28. พระยาพัทลุง (ขุน)               14. พระยาพัทลุง (ทองขาว)                       7. ผ่อง                             15. ปล้อง