วิกิพีเดีย

สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก

พระราชบิดาในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช

สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก (พ.ศ. 2254 – 2311) มีพระนามเดิมว่า ทองดี เป็นสมเด็จพระบรมอรรคราชบรรพบุรุษแห่งราชวงศ์จักรี เนื่องด้วยทรงเป็นสมเด็จพระบรมราชชนกนาถในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี

สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก
พระราชานุสาวรีย์ ณ เขาสะแกกรัง จังหวัดอุทัยธานี
สมุหนายกเมืองพิษณุโลก
ดำรงตำแหน่ง
พ.ศ. 2310 – 2311
กษัตริย์พระเจ้าพิศณุโลก (เรือง)
พระเจ้าพิศณุโลก (จัน)
พระราชสมภพพ.ศ. 2254
บ้านสะแกกรัง เมืองอุทัยธานี อาณาจักรอยุธยา
ทองดี
สวรรคตพ.ศ. 2311 (57 ปี)[1]: 110 
เมืองพิษณุโลก ชุมนุมพิษณุโลก
ถวายพระเพลิงพ.ศ. 2339
พระเมรุมาศ ทุ่งพระเมรุ
บรรจุพระอัฐิหอพระธาตุมณเฑียร
พระชายาพระอัครชายา
พระน้องนางของพระอัครชายา
เจ้าจอมมารดามา
พระราชบุตร
วัดประจำรัชกาล
วัดสุวรรณดารารามราชวรวิหาร[2]
ราชวงศ์จักรี
พระราชบิดาพระยาราชนิกูล
ศาสนาเถรวาท

พระราชประวัติ

แก้

สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกเสด็จพระราชสมภพที่บ้านสะแกกรัง เมืองอุทัยธานี เป็นบุตรพระองค์ใหญ่ของพระยาราชนิกูล (ทองคำ)[3][1]: 102–3  ปลัดทูลฉลองกรมมหาดไทย[4] (บ้างก็ว่า กรมนา[ใคร?][ต้องการอ้างอิง]) ในรัชกาลสมเด็จพระที่นั่งท้ายสระซึ่งสืบเชื้อสายมาจากเจ้าพระยาโกษาธิบดี (ปาน) เสนาบดีพระคลังในรัชกาลสมเด็จพระเพทราชา ผู้ซึ่งเคยดำรงตำแหน่งเป็นออกพระวิสุทธสุนทรและได้เดินทางไปถวายพระราชสาส์นของสมเด็จพระนารายณ์มหาราชยังราชสำนักของพระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศสเมื่อปี พ.ศ. 2228

สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกทรงรับราชการในกรมมหาดไทย รับบรรดาศักดิ์เป็นที่ หลวงพินิจอักษร และ พระอักษรสุนทรศาสตร์ ในตำแหน่งเสมียนตรากรมมหาดไทย มีหน้าที่ร่างพระราชสาส์นโต้ตอบกับหัวเมืองฝ่ายเหนือและเก็บรักษาพระราชลัญจกรและทรงรับบรรดาศักดิ์ครั้งสุดท้ายเป็น เจ้าพระยาจักรีศรีองครักษ์ ที่เมืองพิษณุโลก ได้รับสถาปนาบรรดาศักดิ์โดยเจ้าพระยาพิษณุโลก (เรือง) เมื่อสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก (ทองด้วง) พระบุตร ปราบดาภิเษกขึ้นครองราชย์เป็นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงนำนามตำแหน่ง เจ้าพระยาจักรี ของพระราชบิดา และตำแหน่ง เจ้าพระยาจักรี ของพระองค์ซึ่งรับราชกาลมาแต่ครั้งกรุงธนบุรีมาตั้งเป็นนามราชวงศ์จักรี[1]: 13 

สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกเสกสมรสกับสองพี่น้องบุตรีของคหบดีชาวจีน คนพี่ชื่อว่า ดาวเรือง[5] (หรือ หยก) ส่วนคนน้อง (ไม่ทราบนาม) ตั้งบ้านเรือนอยู่ภายในกำแพงพระนครด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้บริเวณป้อมเพชรซึ่งเป็นย่านอาศัยของชาวจีน

พระราชโอรส-ธิดา

แก้

สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกมีพระโอรส-ธิดา กับพระอัครชายา (หยก) 5 พระองค์ คือ[6]

  1. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระเทพสุดาวดี (พ.ศ. 2272 – 22 พฤศจิกายน พ.ศ. 2342)
  2. สมเด็จพระเจ้าขุนรามณรงค์
  3. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ (สิ้นพระชนม์ 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2342)
  4. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช (20 มีนาคม พ.ศ. 2280 – 7 กันยายน พ.ศ. 2352)
  5. สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท (19 กันยายน พ.ศ. 2286 – 3 พฤศจิกายน พ.ศ. 2346)

มีพระธิดาอีก 1 พระองค์ ที่ประสูติแต่พระน้องนางของพระอัครชายา คือ

  1. พระเจ้าไปยิกาเธอ กรมหลวงนรินทรเทวี (สิ้นพระชนม์ราว พ.ศ. 2370)

และมีพระโอรสอีก 1 พระองค์ เกิดแต่บาทบริจาริกาชื่อว่า มา คือ

  1. สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงจักรเจษฎา (พ.ศ. 2303 – 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2350)

สวรรคต

แก้

ช่วงการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สองในปี พ.ศ. 2310 ก่อนที่จะเสียกรุง[7] พระอักษรสุนทรศาสตร์ (ทองดี) พร้อมด้วยคุณมา ภรรยา (ต่อมาคือ เจ้าจอมมารดามา) และนายลา (ต่อมาสถาปนาเป็น สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงจักรเจษฎา) บุตรคนสุดท้องลี้ภัยออกจากกรุงศรีอยุธยาไปรับราชการกับเจ้าพระยาพิษณุโลก (เรือง)[8] ซึ่งตั้งตนเป็นกษัตริย์อยู่ทางเหนือได้รับแต่งตั้งเป็น เจ้าพระยาจักรีศรีองครักษ์ สมุหนายกเสนาบดี[9] ที่เมืองพิษณุโลก รับราชการกระทั่งชุมนุมพิษณุโลก (เรือง) ตกไปเป็นของชุมนุมเจ้าพระฝาง (เรือน) ไม่นานนักเจ้าพระยาจักรี (ทองดี) จึงได้ถึงแก่อสัญกรรมเมื่อ พ.ศ. 2311[1]: 110  นายลาและมารดาจึงได้ทำการฌาปนกิจศพตามสมควรในเวลานั้น ต่อมาจึงเชิญอัฐิบรรจุในมหาสังข์มามอบแด่พระยาอไภยรณฤทธิ์ (รัชกาลที่ 1) ที่กรุงธนบุรี

พระมหาสังข์องค์นี้เป็นสังข์เวียนซ้ายความยาว 20 เซนติเมตร ริ้วเวียนรอบหัวสังข์และปากสังข์เลี่ยมทองคำสลักลายฝังพลอย ข้างในท้องสังข์มีดอกมะเขือฝังนพเก้า ร่องปลายปากสังข์จารึกอักขระ อุมีมังสีทองคำลงยารองรับถือเป็นพระมหาสังข์คู่บ้านคู่เมือง ใช้หลั่งน้ำพระราชทานแก่ราชสกุลในงานสมรสพระราชทานกราบถวายบังคมลาไปปฏิบัติราชการต่างประเทศในรัชกาลต่อมาจนถึงรัชกาลปัจจุบัน

พระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมอัฐิ

แก้

พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้จัดงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมอัฐิของพระบรมราชชนกและพระบรมราชชนนีขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2338 เนื่องในโอกาสทรงเจริญพระชนมพรรษาครบ 5 รอบ 60 พรรษา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สร้างพระเมรุมาศขนาดใหญ่ และมีเครื่องมหรสพสมโภชเหมือนอย่างงานพระบรมศพพระเจ้าแผ่นดินในสมัยกรุงศรีอยุธยา

พระเมรุมาศก่อสร้างแล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2339 ได้มีพิธีแห่พระบรมอัฐิออกสู่พระเมรุมาศ มีมหรสพสมโภชเป็นเวลา 7 วัน เมื่อถวายพระเพลิง ไม่ได้ถวายพระเพลิงมากจะถวายพระเพลิงแต่พอควรเพราะแต่เดิมแล้วเป็นพระบรมอัฐิ เมื่อเสร็จพระราชพิธีถวายพระเพลิงแล้วได้อญเชิญพระบรมอัฐิกลับมาประดิษฐาน ณ หอพระสุราลัยพิมาน ในพระบรมมหาราชวัง พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชยังได้โปรดเกล้าฯ ให้หล่อพระพุทธปฏิมากรปางห้ามสมุทร หุ้มทองคำประดับเนาวรัตน์ขึ้นองค์หนึ่ง ถวายพระนามว่าพระพุทธจักรพรรดิ ทรงอุทิศส่วนพระราชกุศลถวายแด่สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก พระพุทธรูปพระองค์นี้ประดิษฐานไว้ ณ หอพระสุราลัยพิมานในพระบรมมหาราชวัง

พระราชานุสาวรีย์

แก้
 
ตราประจำจังหวัดอุทัยธานีในปัจจุบัน เป็นรูปศาลสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก สถิตอยู่หน้าเขาสะแกกรัง

จังหวัดอุทัยธานีได้จัดสร้างพระบรมราชานุสาวรีย์สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก ประดิษฐานอยู่ ณ เขาแก้ว (เขาสะแกกรัง-ปัจจุบัน) ซึ่งเป็นเทือกเขาที่ทอดขนานกับแม่น้ำสะแกกรัง เมื่อ พ.ศ. 2514 พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรและสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวงได้เสด็จพระราชดำเนินทรงประกอบพิธีเปิดพระบรมราชานุสาวรีย์เมื่อวันที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2522

ในวัฒนธรรมสมัยนิยม

แก้

มีนักแสดงผู้รับบทสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก ได้แก่

พระอิสริยยศ

แก้
ธรรมเนียมพระยศของ
สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก
การทูลใต้ฝ่าละอองพระบาท
การแทนตนข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับพระพุทธเจ้าข้า/เพคะ

บรรดาศักดิ์

แก้
สมัยกรุงศรีอยุธยา
  • ทองดี (พ.ศ. 2254 – พ.ศ. 2275)
  • หลวงพินิจอักษร[1]: 103  (รัชกาลสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ)
  • พระพินิจอักษร[10] หรือ พระอักษรสมบูรณ์[11] (รัชกาลสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ)
  • พระอักษรสุนทรศาสตร์[1]: 103  (พ.ศ. 2301 – พ.ศ. 2310)
สมัยกรุงธนบุรี

ระหว่างการจลาจลหลังเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สอง พ.ศ. 2310–11

  • เจ้าพระยาจักรีศรีองครักษ์ สมุหนายกอัครมหาเสนาบดี อภัยพิริยบรากรมภาหุ[12] (พ.ศ. 2310 – พ.ศ. 2311) ที่เมืองพิษณุโลก

พระอิสริยยศ

แก้
สมัยกรุงรัตนโกสินทร์

ภายหลังการสวรรคตในรัชกาลที่ 1

  • สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก หรือ สมเด็จพระเจ้าปฐมบรมมหาชนก[13] (พ.ศ. 2339)

พงศาวลี

แก้

อ้างอิง

แก้
เชิงอรรถ
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 พลาดิศัย สิทธิธัญกิจ. (2564). สมเด็จพระชนกาธิบดี พระปฐมราชวงศ์จักรี. กรุงเทพฯ : บันทึกสยาม. 360 หน้า. ISBN 978-616-4418-16-5
  2. ↑ "วัดหัวเมืองแขวงจังหวัดพระนครศรีอยุธยา," ใน ประชุมพงศาวดาร เล่ม ๑๕ (ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๒๕-๒๗). พระนคร: องค์การค้าของคุรุสภา, 2508. 322 หน้า. หน้า 24.
  3. ↑ พลาดิศัย สิทธิธัญกิจ. (2544). เกร็ดพงศาวดารสยาม (The Old Legend of Siam). กรุงเทพฯ: บันทึกสยาม. 135 หน้า. หน้า 118, 134. ISBN 974-883-063-2
  4. ↑ สุทธิ ภิบาลแทน, คม คำทัปน์ และรัศมี ภิบาลแทน. (2551). จ้าวแผ่นดินไทย ราชันแห่งโลก. กรุงเทพฯ: อักษรเจริญทัศน์. 309 หน้า. หน้า 13. ISBN 978-974-0-50512-9
  5. ↑ มีหลักฐานว่า ท่านทั้งสองได้บริจาคเงินสร้างวัดชื่อวัดสุวรรณดารารามราชวรวิหาร จึงสันนิษฐานว่า คนพี่ชื่อดาวเรือง
  6. ↑ กรมศิลปากร สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์. ราชสกุลวงศ์. พิมพ์ครั้งที่ 14, กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 1-4. ISBN 978-974-417-594-6
  7. ↑ เชาวน์ รูปเทวินทร์. (2523). ย่ำอดีต ชุด ๓ : พระราชวีรกรรมอันหาญกล้า ท่านบุญมาพระยาเสือ เล่ม ๑ ภาคกรุงธนบุรี. กรุงเทพฯ : ทิพย์อักษร. 380 หน้า. หน้า 164.
  8. ↑ วิลาวัณย์ หอประสาทสุข, เพ็ญพรรษ์ ดำรงศิริ และคณะ, สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. (2530). สมเด็จพระนารายณ์ และพระเจ้าหลุยส์ที่ ๑๔: บทวิเคราะห์ทางวิชาการเกี่ยวกับสัมพันธภาพไทย-ฝรั่งเศส รัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร. 133 หน้า. หน้า 54. ISBN 978-974-8356-67-9
  9. ↑ พลาดิศัย สิทธิธัญกิจ. (2534). มรดกใหม่จากลุ่มน้ำสะแกกรัง. กรุงเทพฯ : ต้นอ้อ. 160 หน้า. หน้า 105–108. ISBN 978-974-5164-83-3
  10. ↑ ณัฐวุฒิ สุทธิสงคราม. (2533). สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาถ. กรุงเทพฯ: ราชบัณฑิตยสถาน. 231 หน้า. หน้า 8. ISBN 978-974-8-12237-3
  11. ↑ กีรติ เกียรติยากร. (2544). มหากษัตราธิราช: จากวันพระราชสมภพถึงสวรรคต. กรุงเทพฯ: จดหมายเหตุ. 544 หน้า. หน้า 41. ISBN 978-974-9-09174-6
  12. ↑ บุญเตือน ศรีวรพจน์. (2545). อภินิหารบรรพบุรุษและปฐมวงศ์. กรุงเทพฯ: มติชน. 183 หน้า. หน้า 144. ISBN 978-974-3-22594-9
  13. ↑ สมบัติ พลายน้อย. (2533). กวีสยาม. กรุงเทพฯ: บํารุงสาส์น. 228 หน้า. หน้า 23. ISBN 978-974-3-60193-4
บรรณานุกรม
  • พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. ปฐมวงศ์. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์หนังสือพิมพ์ไทย, 2470. 75 หน้า.
  • สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. พิมพ์ครั้งที่ 14, กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. ISBN 978-974-417-594-6

แหล่งข้อมูลอื่น

แก้
เข้าถึงจาก "https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก&oldid=12189465"