สัญญา ธรรมศักดิ์

อดีตประธานองคมนตรีไทย และอดีตนายกรัฐมนตรีไทย

ศาสตราจารย์ สัญญา ธรรมศักดิ์ (5 เมษายน พ.ศ. 2450 – 6 มกราคม พ.ศ. 2545) เป็นนักกฎหมายและนักการเมืองชาวไทย เคยดำรงตำแหน่งประธานศาลฎีกา, คณบดีคณะนิติศาสตร์ และอธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ กรรมการข้าราชการพลเรือนผู้ทรงคุณวุฒิ[1],ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ[2] ปลัดกระทรวงยุติธรรม[3]รองประธานสภาร่างรัฐธรรมนูญ, ได้รับการแต่งตั้งเป็นนายกรัฐมนตรีไทยคนที่ 12 และได้รับพระราชทานแต่งตั้งเป็นประธานองคมนตรี

สัญญา ธรรมศักดิ์
สัญญา ใน พ.ศ. 2517
ประธานองคมนตรี
ดำรงตำแหน่ง
5 ธันวาคม พ.ศ. 2518 – 4 กันยายน พ.ศ. 2541
กษัตริย์พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
ก่อนหน้าหม่อมหลวงเดช สนิทวงศ์
ถัดไปเปรม ติณสูลานนท์
นายกรัฐมนตรีไทย คนที่ 12
ดำรงตำแหน่ง
14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 – 14 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2518
กษัตริย์พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
รองสุกิจ นิมมานเหมินทร์
ประกอบ หุตะสิงห์
ก่อนหน้าถนอม กิตติขจร
ถัดไปหม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช
อธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
ดำรงตำแหน่ง
1 เมษายน พ.ศ. 2514 – 16 ตุลาคม พ.ศ. 2516
ก่อนหน้าพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์
ถัดไปอดุล วิเชียรเจริญ (รักษาการ)
ประธานศาลฎีกา คนที่ 15
ดำรงตำแหน่ง
1 ตุลาคม พ.ศ. 2506 – 1 ตุลาคม พ.ศ. 2510
กษัตริย์พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
ก่อนหน้าประวัติ ปัตตพงศ์
ถัดไปประกอบ หุตะสิงห์
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด5 เมษายน พ.ศ. 2450
อำเภอบางกอกใหญ่ เมืองธนบุรี ประเทศสยาม
เสียชีวิต6 มกราคม พ.ศ. 2545 (94 ปี)
โรงพยาบาลรามาธิบดี กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย
คู่สมรสท่านผู้หญิงพงา ธรรมศักดิ์
บุตร2 คน
ศิษย์เก่า
วิชาชีพนักกฎหมาย
ลายมือชื่อ

ประวัติและครอบครัว แก้ไข

สัญญา ธรรมศักดิ์ เกิดเมื่อวันศุกร์ที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2450 ที่จังหวัดธนบุรี เป็นบุตรคนสุดท้องในจำนวน 3 คน บิดาชื่อ มหาอำมาตย์ตรี พระยาธรรมสารเวทย์วิเศษภักดี (ทองดี ธรรมศักดิ์) มารดาชื่อ คุณหญิงชื้น ธรรมสารเวทย์วิเศษภักดี สมรสกับ ท่านผู้หญิง พงา ธรรมศักดิ์ (เพ็ญชาติ) มีบุตรด้วยกัน 2 คน คือ ชาติศักดิ์ ธรรมศักดิ์ และจักรธรรม ธรรมศักดิ์ ประธานคณะกรรมการบริหาร ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) และอดีตผู้อำนวยการสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ

การศึกษา แก้ไข

 
ถ่ายเมื่ออายุได้ 22 ปี ก่อนจะเดินทางไปศึกษาต่อ ณ ประเทศอังกฤษ
  • เข้าศึกษาขั้นต้นที่โรงเรียนทวีธาภิเศก เมื่อ พ.ศ. 2456 จากนั้นจึงย้ายไปศึกษาต่อที่โรงเรียนอัสสัมชัญ เมื่อ พ.ศ. 2457 และสำเร็จชั้น 6 อังกฤษ (มัธยมบริบูรณ์) พ.ศ. 2468
  • เข้าศึกษาที่โรงเรียนกฎหมายกระทรวงยุติธรรมเป็นเวลา 3 ปี และสำเร็จเป็นเนติบัณฑิต เมื่อ พ.ศ. 2471
  • สอบแข่งขันได้คะแนนสูงสุด ได้รับทุนเล่าเรียน "รพีบุญนิธิ" พ.ศ. 2472 ไปศึกษาวิชากฎหมายต่อในประเทศอังกฤษ ที่สำนักมิดเดิ้ลเทมเปิ้ล (The Middle Temple) เป็นเวลา 3 ปี และสอบไล่ได้ตามหลักสูตรเป็นเนติบัณฑิตอังกฤษ (Barrister-at-Law) เมื่อ พ.ศ. 2475

การทำงาน แก้ไข

การดำรงตำแหน่งองคมนตรี แก้ไข

สัญญา ธรรมศักดิ์ได้รับการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นองคมนตรี เมื่อวันที่ 18 มิถุนายน พ.ศ. 2511[4] เรื่อยมาจนกระทั่งถึงวันที่ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 เขากราบบังคมทูลลาไปดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี ต่อมาหลังจากท่านพ้นจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรีแล้ว จึงได้รับการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นองคมนตรีอีกครั้ง เมื่อวันที่ 26 มีนาคม พ.ศ. 2518 พร้อมกับบุคคลอื่น ๆ อีก 11 คน[5] ต่อมา หม่อมหลวงเดช สนิทวงศ์ ประธานองคมนตรีถึงแก่อสัญกรรมในวันที่ 8 กันยายน พ.ศ. 2518 ตำแหน่งประธานองคมนตรีจึงว่างลง พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง สัญญา ธรรมศักดิ์เป็นประธานองคมนตรี เมื่อวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2518[6] เขาดำรงตำแหน่งนี้เรื่อยมาจนถึงวันที่ 4 กันยายน พ.ศ. 2541 จึงพ้นจากตำแหน่งประธานองคมนตรี โดยท่านขอลาออกเองเนื่องจากปัญหาสุขภาพ[7] พลเอก เปรม ติณสูลานนท์จึงได้รับโปรดเกล้าฯ เป็นประธานองคมนตรีสืบมา

การดำรงตำแหน่งในมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ แก้ไข

สัญญาได้รับการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นศาสตราจารย์พิเศษ ประจำมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เมื่อ พ.ศ. 2511[8]

การดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี แก้ไข

 
นำคณะรัฐมนตรีเข้าเฝ้าถวายสัตย์ปฏิญาณเมื่อวันที่ 16 ตุลาคม พ.ศ. 2516

สัญญาได้รับพระบรมราชโองการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516[9] เวลา 19.00 น. ในเหตุการณ์ 14 ตุลา หลังจากถวายบังคมลาออกของจอมพล ถนอม กิตติขจร ซึ่งขณะนั้นเขาดำรงตำแหน่งอธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์และองคมนตรีอยู่ หลังจากได้มีประกาศแต่งตั้งไป กลุ่มผู้ชุมนุมบางส่วนได้โห่ร้องด้วยความดีใจ แต่บางส่วนก็ยังไม่ปักใจเชื่อ และการปะทะกันก็ยังต่อเนื่องอยู่ ในเวลา 23.15 น. ท่านได้กล่าวคำปราศรัยจากหอพระสมุด ในพระตำหนักจิตรลดารโหฐาน โดยผ่านทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทยและโทรทัศน์รวมการเฉพาะกิจแห่งประเทศไทยว่า

พี่น้องชาวไทย นิสิต นักศึกษาและประชาชนชาวไทยที่รักทั้งหลาย ด้วยได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ในวันนี้ให้ข้าพเจ้าเข้ารับภาระหน้าที่อันหนัก เป็นนายกรัฐมนตรีแม้จะเป็นระยะเวลาที่ยากลำบากอย่างยิ่ง โดยเฉพาะที่เกี่ยวกับความสงบเรียบร้อยของประชาชนก็ดี ข้าพเจ้าก็รับพระบารมีใส่เกล้าฯ จะปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์สุจริตและจะทำงานโดยเต็มสติกำลังความสามารถ ในชั้นแรกและที่เป็นการด่วนอย่างยิ่งในวันนี้ก็คือข้าพเจ้าขอร้องให้พี่น้องชาวไทยทั้งหลาย ทั้งที่เป็นทหารตำรวจ นิสิต นักศึกษา และประชาชนขอให้รักษาความสงบเรียบร้อยโดยพลัน ทั้งนี้เพื่อประชาชนและเพื่อชาติศาสนาพระมหากษัตริย์อันเป็นที่รักยิ่งของเรา ข้าพเจ้าขอสัญญาว่าจะให้มีการประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย มีการเลือกตั้งผู้แทนราษฎรโดยเร็วที่สุดที่จะทำได้ และข้าพเจ้าคาดคิดว่าไม่ควรจะเกิน 6 เดือน นับแต่วันนี้เป็นต้นไป ข้าพเจ้าจะเชื้อเชิญท่านผู้ทรงคุณวุฒิมีคุณธรรมความสามารถความซื่อสัตย์สุจริตประกอบเข้าเป็นคณะรัฐมนตรีในเร็ววันนี้ ขอให้ท่านข้าราชการประจำทุกท่าน ไม่ว่าในตำแหน่งใดได้ปฏิบัติหน้าที่ที่ท่านมีอยู่ในปัจจุบันต่อไปตามเดิมทุกประการ

จากนั้นในวันที่ 16 ตุลาคม พ.ศ. 2516 เวลา 16.00 น. สัญญาได้นำคณะรัฐมนตรี เข้าเฝ้าเพื่อถวายสัตย์ปฏิญาณก่อนเข้ารับตำแหน่ง ณ พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน ซึ่งคณะรัฐมนตรีชุดนี้ประกอบด้วยบุคคลสำคัญต่าง ๆ เช่น พลอากาศเอก ทวี จุลละทรัพย์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม หม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ประกอบ หุตะสิงห์ เป็นรัฐมนตรีว่ากระทรวงยุติธรรม พลตรี ชาติชาย ชุณหะวัณ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงต่างประเทศ เสม พริ้งพวงแก้ว เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงสาธารณสุข เป็นต้น

ซึ่งรัฐบาลชุดนี้ได้ถูกสื่อมวลชนตั้งฉายาให้ว่า "รัฐบาลท่านพระครู" เนื่องจากนายกรัฐมนตรีเป็นบุคคลที่ธรรมะธรรมโม และแม้ได้เข้ามาบริหารราชการแล้วก็ตาม แต่สถานการณ์ในประเทศยังคงระอุอยู่ เพราะเหตุความวุ่นวายต่าง ๆ และรัฐบาลเสนอกฎหมายผ่านสภาถึง 3 ฉบับ แต่ไม่ผ่านการพิจารณาจากสภานิติบัญญัติแห่งชาติ จึงได้รับฉายาใหม่ว่า "รัฐบาลมะเขือเผา" จนในวันที่ 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2517 เขาได้ทำหนังสือลาออกจากตำแหน่ง แต่ หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช ประธานสภานิติบัญญัติ เห็นชอบให้ท่านเป็นนายกรัฐมนตรีตามเดิมในวันที่ 28 พฤษภาคม[10] จนกระทั่งมีการเลือกตั้งเมื่อวันที่ 26 มกราคม พ.ศ. 2518 และวันที่ 14 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2518 มีพระบรมราชโองการแต่งตั้งหม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีคนต่อไปจากการเลือกตั้ง เขาจึงได้พ้นวาระไป

ผลงานทางวิชาการ แก้ไข

  1. คำอธิบายประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ว่าด้วยหุ้นส่วน – บริษัท (ไม่ปรากฏรายการบรรณานุกรมหนังสือ)
  2. คำอธิบายประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ว่าด้วยลักษณะทรัพย์ (ไม่ปรากฏรายการบรรณานุกรมหนังสือ)
  3. คำอธิบายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : กรุงสยามการพิมพ์, 2526. (ซึ่งศาสตราจารย์ประภาศน์ อวยชัย ได้เป็น ผู้เรียบเรียงและปรับปรุง เพิ่มเติมจากฉบับ คำบรรยายของนายสัญญา ธรรมศักดิ์)
  4. คำอธิบายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา (แก้ไขเพิ่มเติมโดย ประภาศน์ อวยชัย). กรุงเทพฯ : สำนักอบรมศึกษากฎหมายแห่งเนติบัณฑิตยสภา, ม.ป.ป.
  5. คำอธิบายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ตอน 1 (แก้ไขเพิ่มเติม โดยประภาศน์ อวยชัย). กรุงเทพฯ : สำนักอบรมศึกษากฎหมายแห่งเนติบัณฑิตยสภา, 2515.
  6. คำอธิบายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ตอน 2 (แก้ไขเพิ่มเติม โดยประภาศน์ อวยชัย). กรุงเทพฯ : สำนักอบรมศึกษากฎหมายแห่งเนติบัณฑิตยสภา, 2515.
  7. คำอธิบายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ภาค 1 ถึงภาค 3 มาตรา 1 - 171 (แก้ไขเพิ่มเติมโดยประภาศน์ อวยชัย). พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : สำนักอบรมศึกษากฎหมายแห่งเนติบัณฑิตยสภา, 2530.
  8. คำอธิบายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ภาค 3 ถึงภาค 7 มาตรา 172 - 267 (แก้ไขเพิ่มเติมโดยประภาศน์ อวยชัย). พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : สำนักอบรมศึกษากฎหมายแห่งเนติบัณฑิตยสภา, 2530.
  9. พระธรรมนูญศาลยุติธรรม. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรม-ศาสตร์, 2516. (บันทึกคำอธิบายโดยย่อของ ศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ ซึ่งบรรยายแก่นักศึกษาคณะนิติศาสตร์ปี 2 สมัยการศึกษา 2514)
  10. รายงานการร่วมประชุมสัมมนาของสหประชาชาติ ณ กรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น. กรุงเทพฯ : กระทรวงยุติธรรม, 2503.
  11. ศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ กับ 14 ตุลาคม’ 16. กรุงเทพฯ : ส่องศยาม, 2534.
  12. หนทางสู่ความสำเร็จของนักกฎหมาย. กรุงเทพฯ : วิญญูชน, 2534.
  13. การอภิปรายเรื่องคุณค่าของวิชากฎหมาย, บทบัณฑิตย์. 26 (1 – 2 ) : 49-84. (พฤษภาคม, 2512)
  14. ความสำเร็จในชีวิต, ดุลพาห. 38 (1) : 49-66. (มกราคม - กุมภาพันธ์, 2534)
  15. คำชี้แจงความเข้าใจในพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลแขวงและวิธีพิจารณา ความอาญาในศาลแขวง พ.ศ. 2499, ดุลพาห. 38 (1) : 13-39. (มกราคม – กุมภาพันธ์, 2534)
  16. คำแถลงการณ์วิธีการออกหนังสือนิตยสารกระทรวงยุติธรรม, ดุลพาห. 38 (1) : 11-12. (มกราคม – กุมภาพันธ์, 2534)
  17. คำบรรยายเรื่องลักษณะของเจ้าของศาลตามหลักวิชาการ, ดุลพาห. 38 (1) : 40-48. (มกราคม – กุมภาพันธ์, 2534)
  18. คำอำลาของอดีตประมุขตุลาการ, บทบัณฑิตย์. 25 (1) : 7-10. (มกราคม, 2511)
  19. พระมหากรุณาธิคุณของในหลวงต่อวงการกฎหมาย, บทบัณฑิตย์. (ช52 (2) : 78. (มิถุนายน, 2539)
  20. รวมโอวาทสำหรับตุลาการ, ดุลพาห. 38 (2) : 88-100. (มีนาคม – เมษายน, 2534)
  21. ลักษณะของห้องพิจารณาของศาล, ดุลพาห 1 (4) : 2-13. (กรกฎาคม, 2497)
  22. สนทนากับนักกฎหมาย, วารสารกฎหมาย. 3 (2) : 84-90. (พฤษภาคม – สิงหาคม, 2520)
  23. เสด็จในกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์, บทบัณฑิตย์. 32 (2) : 169-171. (2518)

ถึงแก่อสัญกรรม แก้ไข

สัญญาถึงแก่อสัญกรรม เมื่อวันที่ 6 มกราคม พ.ศ. 2545 ณ โรงพยาบาลรามาธิบดี สิริอายุได้ 94 ปี 276 วัน เมื่อวันที่ 7 มกราคม พ.ศ. 2545 พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์ ไปพระราชทานน้ำหลวงอาบศพ ณ พระที่นั่งทรงธรรม วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม[11] และวันที่ 21 กันยายน พ.ศ. 2545 พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เสด็จพระราชดำเนินโดยรถยนต์พระที่นั่ง พร้อมด้วย สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี จากพระตำหนักจิตรลดารโหฐาน พระราชวังดุสิต ไปพระราชทานเพลิงศพ พร้อมกับท่านผู้หญิงพงา ธรรมศักดิ์เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส[12]

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ แก้ไข

สัญญา ธรรมศักดิ์ ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ของประเทศไทยและเครื่องราชอิสริยาภรณ์ของต่างประเทศต่างๆ[13] ดังนี้

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย แก้ไข

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ แก้ไข

อ้างอิง แก้ไข

  1. ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรืองแต่งตั้ง กรรมการข้าราชการพลเรือนผู้ทรงคุณวุฒิ
  2. พระบรมราชโองการ ประกาศเรื่อง แต่งตั้งตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ
  3. พระบรมราชโองการ ประกาศเรื่อง แต่งตั้งปลัดกระทรวงยุติธรรม
  4. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ เรื่อง แต่งตั้งองคมนตรี, เล่ม ๘๕, ตอน ๕๕ ก ฉบับพิเศษ, ๑๙ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๑๑
  5. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ เรื่อง แต่งตั้งองคมนตรี, เล่ม ๙๒, ตอน ๗๐, ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๕๑๘
  6. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ เรื่อง แต่งตั้งประธานองคมนตรี, เล่ม ๙๒, ตอน ๒๕๒ ก ฉบับพิเศษ, ๑๑ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๑๘
  7. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ เรื่อง แต่งตั้งประธานองคมนตรี, เล่ม ๑๑๕, ตอนพิเศษ ๙๗ ง, ๗ กันยายน พ.ศ. ๒๕๔๑
  8. "ได้รับการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นศาสตราจารย์พิเศษ ประจำมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์" (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2018-08-03. สืบค้นเมื่อ 2018-08-03.
  9. พระบรมราชโองการ ประกาศ แต่งตั้งนายกรัฐมนตรี (นายสัญญา ธรรมศักดิ์)
  10. พระบรมราชโองการ ประกาศ แต่งตั้งนายกรัฐมนตรี (นายสัญญา ธรรมศักดิ์ สมัยที่ ๒)
  11. "ข่าวในพระราชสำนัก [2-11 มกราคม 2545]" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 119 (34ง): 162. 25 Apr 2002. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2022-06-05. สืบค้นเมื่อ 20 Feb 2021.
  12. "ข่าวในพระราชสำนัก [16-21 กันยายน 2545]" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 119 (104ง): 134. 26 Dec 2002. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2022-06-05. สืบค้นเมื่อ 20 Feb 2021.
  13. "นายสัญญา ธรรมศักดิ์ นายกรัฐมนตรี คนที่ 12". thaigov รัฐบาลไทย. สืบค้นเมื่อ 20 Feb 2021.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (ลิงก์)
  14. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ เก็บถาวร 2022-10-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๑๓ ตอนที่ ๑๐ ข หน้า ๗๒, ๗ มิถุนายน ๒๕๓๙
  15. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เก็บถาวร 2022-08-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๘๕ ตอนที่ ๔๔ ง ฉบับพิเศษ หน้า ๒๔, ๑๕ พฤษภาคม ๒๕๑๑
  16. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เก็บถาวร 2022-06-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๗๘ ตอนที่ ๑๐๔ ง ฉบับพิเศษ หน้า ๑๘, ๑๕ ธันวาคม ๒๕๐๔
  17. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เก็บถาวร 2022-09-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๗๖ ตอนที่ ๑๑๕ ง ฉบับพิเศษ หน้า ๓๗, ๑๖ ธันวาคม ๒๕๐๒
  18. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญพิทักษ์เสรีชน เก็บถาวร 2022-10-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๙๑ ตอนที่ ๒๑๓ ง ฉบับพิเศษ หน้า ๒๓, ๑๖ ธันวาคม ๒๕๑๗
  19. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา เก็บถาวร 2022-06-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๘๖ ตอนที่ ๔๖ ง หน้า ๑๘๓๕, ๒๗ พฤษภาคม ๒๕๑๒
  20. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เก็บถาวร 2022-09-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๖๗ ตอนที่ ๖๘ ง ฉบับพิเศษ หน้า ๒๓๑, ๑๔ ธันวาคม ๒๔๙๓
  21. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ เก็บถาวร 2022-10-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๘๘ ตอนที่ ๑๒๕ ง ฉบับพิเศษ หน้า ๘, ๑๙ พฤศจิกายน ๒๕๑๔
  22. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานพระบรมราชานุญาตประดับเครื่องอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ เก็บถาวร 2022-10-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๐๒ ตอนที่ ๖๐ ง ฉบับพิเศษ หน้า ๑๒, ๑๖ พฤษภาคม ๒๕๒๘

ดูเพิ่ม แก้ไข

แหล่งข้อมูลอื่น แก้ไข

งานศึกษาที่เกี่ยวข้อง แก้ไข

ก่อนหน้า สัญญา ธรรมศักดิ์ ถัดไป
ถนอม กิตติขจร    
นายกรัฐมนตรีไทย
(14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 – 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2518)
  หม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช
ประวัติ ปัตตพงศ์   ประธานศาลฎีกา
(1 ตุลาคม พ.ศ. 2506 – 1 ตุลาคม พ.ศ. 2510)
  ประกอบ หุตะสิงห์
หม่อมหลวงเดช สนิทวงศ์   ประธานองคมนตรี
(5 ธันวาคม พ.ศ. 2518 – 4 กันยายน พ.ศ. 2541)
  เปรม ติณสูลานนท์
พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์    
อธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
(1 เมษายน พ.ศ. 2514 – 16 ตุลาคม พ.ศ. 2516)
  อดุล วิเชียรเจริญ (รักษาการ)