สัญญา ธรรมศักดิ์

ศาสตราจารย์ สัญญา ธรรมศักดิ์ (5 เมษายน พ.ศ. 2450 – 6 มกราคม พ.ศ. 2545) เป็นนักกฎหมายและนักการเมืองชาวไทย เคยดำรงตำแหน่งประธานศาลฎีกา, คณบดีคณะนิติศาสตร์ และอธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ กรรมการข้าราชการพลเรือนผู้ทรงคุณวุฒิ,ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ ปลัดกระทรวงยุติธรรมรองประธานสภาร่างรัฐธรรมนูญ, ได้รับการแต่งตั้งเป็นนายกรัฐมนตรีไทย คนที่ 12 และได้รับพระราชทานแต่งตั้งเป็นประธานองคมนตรี

ศาสตราจารย์ สัญญา ธรรมศักดิ์ น.ร., ป.จ., ม.ป.ช., ม.ว.ม., ภ.ป.ร.๑
สัญญา ในปี พ.ศ. 2517
ประธานองคมนตรี
ดำรงตำแหน่ง 5 ธันวาคม พ.ศ. 2518 – 4 กันยายน พ.ศ. 2541
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
ก่อนหน้า	หม่อมหลวงเดช สนิทวงศ์
ถัดไป	เปรม ติณสูลานนท์
นายกรัฐมนตรีไทย คนที่ 12
ดำรงตำแหน่ง 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 – 14 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2518
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
รอง	สุกิจ นิมมานเหมินทร์ ประกอบ หุตะสิงห์
ก่อนหน้า	ถนอม กิตติขจร
ถัดไป	หม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช
อธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
ดำรงตำแหน่ง 1 เมษายน พ.ศ. 2514 – 16 ตุลาคม พ.ศ. 2516
ก่อนหน้า	พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์
ถัดไป	อดุล วิเชียรเจริญ (รักษาการ)
ประธานศาลฎีกา คนที่ 15
ดำรงตำแหน่ง 1 ตุลาคม พ.ศ. 2506 – 1 ตุลาคม พ.ศ. 2510
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
ก่อนหน้า	ประวัติ ปัตตพงศ์
ถัดไป	ประกอบ หุตะสิงห์
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	5 เมษายน พ.ศ. 2450 อำเภอบางกอกใหญ่ เมืองธนบุรี ประเทศสยาม
เสียชีวิต	6 มกราคม พ.ศ. 2545 (94 ปี) กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย
คู่สมรส	ท่านผู้หญิงพงา ธรรมศักดิ์
บุตร	2 คน
ศิษย์เก่า	มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ มิดเดิลเทมเพิล
วิชาชีพ	นักกฎหมาย
ลายมือชื่อ

ประวัติและครอบครัว

สัญญา ธรรมศักดิ์ เกิดเมื่อวันศุกร์ที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2450 ที่จังหวัดธนบุรี เป็นบุตรคนสุดท้องในจำนวน 3 คน บิดาชื่อ มหาอำมาตย์ตรี พระยาธรรมสารเวทย์วิเศษภักดี (ทองดี ธรรมศักดิ์) มารดาชื่อ คุณหญิงชื้น ธรรมสารเวทย์วิเศษภักดี สมรสกับ ท่านผู้หญิง พงา ธรรมศักดิ์ (เพ็ญชาติ) มีบุตรด้วยกัน 2 คน คือ ชาติศักดิ์ ธรรมศักดิ์ และจักรธรรม ธรรมศักดิ์ ประธานคณะกรรมการบริหาร ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) และอดีตผู้อำนวยการสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ

การศึกษา

ถ่ายเมื่ออายุได้ 22 ปี ก่อนจะเดินทางไปศึกษาต่อ ณ ประเทศอังกฤษ

• เข้าศึกษาขั้นต้นที่โรงเรียนทวีธาภิเศก เมื่อ พ.ศ. 2456 จากนั้นจึงย้ายไปศึกษาต่อที่โรงเรียนอัสสัมชัญ เมื่อ พ.ศ. 2457 และสำเร็จชั้น 6 อังกฤษ (มัธยมบริบูรณ์) พ.ศ. 2468
• เข้าศึกษาที่โรงเรียนกฎหมายกระทรวงยุติธรรมเป็นเวลา 3 ปี และสำเร็จเป็นเนติบัณฑิต เมื่อ พ.ศ. 2471
• สอบแข่งขันได้คะแนนสูงสุด ได้รับทุนเล่าเรียน "รพีบุญนิธิ" พ.ศ. 2472 ไปศึกษาวิชากฎหมายต่อในประเทศอังกฤษ ที่สำนักมิดเดิ้ลเทมเปิ้ล (The Middle Temple) เป็นเวลา 3 ปี และสอบไล่ได้ตามหลักสูตรเป็นเนติบัณฑิตอังกฤษ (Barrister-at-Law) เมื่อ พ.ศ. 2475

การทำงาน

การดำรงตำแหน่งองคมนตรี

สัญญา ธรรมศักดิ์ได้รับการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นองคมนตรี เมื่อวันที่ 18 มิถุนายน พ.ศ. 2511 เรื่อยมาจนกระทั่งถึงวันที่ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 เขากราบบังคมทูลลาไปดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี ต่อมาหลังจากท่านพ้นจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรีแล้ว จึงได้รับการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นองคมนตรีอีกครั้ง เมื่อวันที่ 26 มีนาคม พ.ศ. 2518 พร้อมกับบุคคลอื่น ๆ อีก 11 คน ต่อมา หม่อมหลวงเดช สนิทวงศ์ ประธานองคมนตรีถึงแก่อสัญกรรมในวันที่ 8 กันยายน พ.ศ. 2518 ตำแหน่งประธานองคมนตรีจึงว่างลง พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง สัญญา ธรรมศักดิ์เป็นประธานองคมนตรี เมื่อวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2518 เขาดำรงตำแหน่งนี้เรื่อยมาจนถึงวันที่ 4 กันยายน พ.ศ. 2541 จึงพ้นจากตำแหน่งประธานองคมนตรี โดยท่านขอลาออกเองเนื่องจากปัญหาสุขภาพ พลเอก เปรม ติณสูลานนท์จึงได้รับโปรดเกล้าฯ เป็นประธานองคมนตรีสืบมา

การดำรงตำแหน่งในมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

สัญญาได้รับการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นศาสตราจารย์พิเศษ ประจำมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เมื่อ พ.ศ. 2511

การดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี

นำคณะรัฐมนตรีเข้าเฝ้าถวายสัตย์ปฏิญาณเมื่อวันที่ 16 ตุลาคม พ.ศ. 2516

สัญญาได้รับพระบรมราชโองการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 เวลา 19.00 น. ในเหตุการณ์ 14 ตุลา หลังจากถวายบังคมลาออกของจอมพล ถนอม กิตติขจร ซึ่งขณะนั้นเขาดำรงตำแหน่งอธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์และองคมนตรีอยู่ หลังจากได้มีประกาศแต่งตั้งไป กลุ่มผู้ชุมนุมบางส่วนได้โห่ร้องด้วยความดีใจ แต่บางส่วนก็ยังไม่ปักใจเชื่อ และการปะทะกันก็ยังต่อเนื่องอยู่ ในเวลา 23.15 น. ท่านได้กล่าวคำปราศรัยจากหอพระสมุด ในพระตำหนักจิตรลดารโหฐาน โดยผ่านทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทยและโทรทัศน์รวมการเฉพาะกิจแห่งประเทศไทยว่า

พี่น้องชาวไทย นิสิต นักศึกษาและประชาชนชาวไทยที่รักทั้งหลาย ด้วยได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ในวันนี้ให้ข้าพเจ้าเข้ารับภาระหน้าที่อันหนัก เป็นนายกรัฐมนตรีแม้จะเป็นระยะเวลาที่ยากลำบากอย่างยิ่ง โดยเฉพาะที่เกี่ยวกับความสงบเรียบร้อยของประชาชนก็ดี ข้าพเจ้าก็รับพระบารมีใส่เกล้าฯ จะปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์สุจริตและจะทำงานโดยเต็มสติกำลังความสามารถ ในชั้นแรกและที่เป็นการด่วนอย่างยิ่งในวันนี้ก็คือข้าพเจ้าขอร้องให้พี่น้องชาวไทยทั้งหลาย ทั้งที่เป็นทหารตำรวจ นิสิต นักศึกษา และประชาชนขอให้รักษาความสงบเรียบร้อยโดยพลัน ทั้งนี้เพื่อประชาชนและเพื่อชาติศาสนาพระมหากษัตริย์อันเป็นที่รักยิ่งของเรา ข้าพเจ้าขอสัญญาว่าจะให้มีการประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย มีการเลือกตั้งผู้แทนราษฎรโดยเร็วที่สุดที่จะทำได้ และข้าพเจ้าคาดคิดว่าไม่ควรจะเกิน 6 เดือน นับแต่วันนี้เป็นต้นไป ข้าพเจ้าจะเชื้อเชิญท่านผู้ทรงคุณวุฒิมีคุณธรรมความสามารถความซื่อสัตย์สุจริตประกอบเข้าเป็นคณะรัฐมนตรีในเร็ววันนี้ ขอให้ท่านข้าราชการประจำทุกท่าน ไม่ว่าในตำแหน่งใดได้ปฏิบัติหน้าที่ที่ท่านมีอยู่ในปัจจุบันต่อไปตามเดิมทุกประการ

จากนั้นในวันที่ 16 ตุลาคม พ.ศ. 2516 เวลา 16.00 น. สัญญาได้นำคณะรัฐมนตรี เข้าเฝ้าเพื่อถวายสัตย์ปฏิญาณก่อนเข้ารับตำแหน่ง ณ พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน ซึ่งคณะรัฐมนตรีชุดนี้ประกอบด้วยบุคคลสำคัญต่าง ๆ เช่น พลอากาศเอก ทวี จุลละทรัพย์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม หม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์ เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ประกอบ หุตะสิงห์ เป็นรัฐมนตรีว่ากระทรวงยุติธรรม พลตรี ชาติชาย ชุณหะวัณ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงต่างประเทศ เสม พริ้งพวงแก้ว เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงสาธารณสุข เป็นต้น

ซึ่งรัฐบาลชุดนี้ได้ถูกสื่อมวลชนตั้งฉายาให้ว่า "รัฐบาลท่านพระครู" เนื่องจากนายกรัฐมนตรีเป็นบุคคลที่ธรรมะธรรมโม และแม้ได้เข้ามาบริหารราชการแล้วก็ตาม แต่สถานการณ์ในประเทศยังคงระอุอยู่ เพราะเหตุความวุ่นวายต่าง ๆ และรัฐบาลเสนอกฎหมายผ่านสภาถึง 3 ฉบับ แต่ไม่ผ่านการพิจารณาจากสภานิติบัญญัติแห่งชาติ จึงได้รับฉายาใหม่ว่า "รัฐบาลมะเขือเผา" จนในวันที่ 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2517 เขาได้ทำหนังสือลาออกจากตำแหน่ง แต่ หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช ประธานสภานิติบัญญัติ เห็นชอบให้ท่านเป็นนายกรัฐมนตรีตามเดิมในวันที่ 28 พฤษภาคม จนกระทั่งมีการเลือกตั้งเมื่อวันที่ 26 มกราคม พ.ศ. 2518 และวันที่ 14 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2518 มีพระบรมราชโองการแต่งตั้งหม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีคนต่อไปจากการเลือกตั้ง เขาจึงได้พ้นวาระไป

ผลงานทางวิชาการ

1. คำอธิบายประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ว่าด้วยหุ้นส่วน – บริษัท (ไม่ปรากฏรายการบรรณานุกรมหนังสือ)
2. คำอธิบายประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ว่าด้วยลักษณะทรัพย์ (ไม่ปรากฏรายการบรรณานุกรมหนังสือ)
3. คำอธิบายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : กรุงสยามการพิมพ์, 2526. (ซึ่งศาสตราจารย์ประภาศน์ อวยชัย ได้เป็น ผู้เรียบเรียงและปรับปรุง เพิ่มเติมจากฉบับ คำบรรยายของนายสัญญา ธรรมศักดิ์)
4. คำอธิบายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา (แก้ไขเพิ่มเติมโดย ประภาศน์ อวยชัย). กรุงเทพฯ : สำนักอบรมศึกษากฎหมายแห่งเนติบัณฑิตยสภา, ม.ป.ป.
5. คำอธิบายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ตอน 1 (แก้ไขเพิ่มเติม โดยประภาศน์ อวยชัย). กรุงเทพฯ : สำนักอบรมศึกษากฎหมายแห่งเนติบัณฑิตยสภา, 2515.
6. คำอธิบายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ตอน 2 (แก้ไขเพิ่มเติม โดยประภาศน์ อวยชัย). กรุงเทพฯ : สำนักอบรมศึกษากฎหมายแห่งเนติบัณฑิตยสภา, 2515.
7. คำอธิบายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ภาค 1 ถึงภาค 3 มาตรา 1 - 171 (แก้ไขเพิ่มเติมโดยประภาศน์ อวยชัย). พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : สำนักอบรมศึกษากฎหมายแห่งเนติบัณฑิตยสภา, 2530.
8. คำอธิบายประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ภาค 3 ถึงภาค 7 มาตรา 172 - 267 (แก้ไขเพิ่มเติมโดยประภาศน์ อวยชัย). พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : สำนักอบรมศึกษากฎหมายแห่งเนติบัณฑิตยสภา, 2530.
9. พระธรรมนูญศาลยุติธรรม. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรม-ศาสตร์, 2516. (บันทึกคำอธิบายโดยย่อของ ศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ ซึ่งบรรยายแก่นักศึกษาคณะนิติศาสตร์ปี 2 สมัยการศึกษา 2514)
10. รายงานการร่วมประชุมสัมมนาของสหประชาชาติ ณ กรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น. กรุงเทพฯ : กระทรวงยุติธรรม, 2503.
11. ศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ กับ 14 ตุลาคม’ 16. กรุงเทพฯ : ส่องศยาม, 2534.
12. หนทางสู่ความสำเร็จของนักกฎหมาย. กรุงเทพฯ : วิญญูชน, 2534.
13. การอภิปรายเรื่องคุณค่าของวิชากฎหมาย, บทบัณฑิตย์. 26 (1 – 2 ) : 49-84. (พฤษภาคม, 2512)
14. ความสำเร็จในชีวิต, ดุลพาห. 38 (1) : 49-66. (มกราคม - กุมภาพันธ์, 2534)
15. คำชี้แจงความเข้าใจในพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลแขวงและวิธีพิจารณา ความอาญาในศาลแขวง พ.ศ. 2499, ดุลพาห. 38 (1) : 13-39. (มกราคม – กุมภาพันธ์, 2534)
16. คำแถลงการณ์วิธีการออกหนังสือนิตยสารกระทรวงยุติธรรม, ดุลพาห. 38 (1) : 11-12. (มกราคม – กุมภาพันธ์, 2534)
17. คำบรรยายเรื่องลักษณะของเจ้าของศาลตามหลักวิชาการ, ดุลพาห. 38 (1) : 40-48. (มกราคม – กุมภาพันธ์, 2534)
18. คำอำลาของอดีตประมุขตุลาการ, บทบัณฑิตย์. 25 (1) : 7-10. (มกราคม, 2511)
19. พระมหากรุณาธิคุณของในหลวงต่อวงการกฎหมาย, บทบัณฑิตย์. (ช52 (2) : 78. (มิถุนายน, 2539)
20. รวมโอวาทสำหรับตุลาการ, ดุลพาห. 38 (2) : 88-100. (มีนาคม – เมษายน, 2534)
21. ลักษณะของห้องพิจารณาของศาล, ดุลพาห 1 (4) : 2-13. (กรกฎาคม, 2497)
22. สนทนากับนักกฎหมาย, วารสารกฎหมาย. 3 (2) : 84-90. (พฤษภาคม – สิงหาคม, 2520)
23. เสด็จในกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์, บทบัณฑิตย์. 32 (2) : 169-171. (2518)

ถึงแก่อสัญกรรม

สัญญาถึงแก่อสัญกรรม เมื่อวันที่ 6 มกราคม พ.ศ. 2545 ณ โรงพยาบาลรามาธิบดี สิริอายุได้ 94 ปี 276 วัน เมื่อวันที่ 7 มกราคม พ.ศ. 2545 พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์ ไปพระราชทานน้ำหลวงอาบศพ ณ พระที่นั่งทรงธรรม วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม และวันที่ 21 กันยายน พ.ศ. 2545 พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เสด็จพระราชดำเนินโดยรถยนต์พระที่นั่ง พร้อมด้วย สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี จากพระตำหนักจิตรลดารโหฐาน พระราชวังดุสิต ไปพระราชทานเพลิงศพ พร้อมกับท่านผู้หญิงพงา ธรรมศักดิ์ ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

สัญญา ธรรมศักดิ์ ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ของประเทศไทยและเครื่องราชอิสริยาภรณ์ของต่างประเทศต่างๆ ดังนี้

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

• พ.ศ. 2539 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2511 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2504 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
• พ.ศ. 2502 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
• พ.ศ. 2517 – เหรียญพิทักษ์เสรีชน ชั้นที่ 1 (ส.ช.)
• พ.ศ. 2512 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ)) สาขานิติศาสตร์
• พ.ศ. 2493 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)
• พ.ศ. 2514 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 9 ชั้นที่ 1 (ภ.ป.ร.1)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

• ญี่ปุ่น:
  • พ.ศ. 2517 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อาทิตย์อุทัย ชั้นที่ 1
• เยอรมนี:
  • พ.ศ. 2527 – เครื่องอิสริยาภรณ์กิตติคุณแห่งสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี ชั้นที่ 1 (พิเศษ)
• สเปน:
  • พ.ศ. 2530 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์กิตติคุณฝ่ายพลเรือน ชั้นที่ 1

ดูเพิ่ม

• เหตุการณ์ 14 ตุลา
• เหตุการณ์จลาจลที่พลับพลาไชย พ.ศ. 2517
• เหตุการณ์ 6 ตุลา

แหล่งข้อมูลอื่น

• ชีวประวัติ ศาสตราจารย์ สัญญา ธรรมศักดิ์ เก็บถาวร 2009-09-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• หนังสือ ประวัติศาสตร์การศึกษา วันมหาวิปโยค 14 ตุลา 16 - 6 ตุลา 19 โดย แปลก เข็มพิลา
• ประวัตินายสัญญา ธรรมศักดิ์ เก็บถาวร 2006-07-20 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน เว็บไซต์พิพิธภัณฑ์ศาลไทย
• โครงการตามรอยศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ เก็บถาวร 2011-02-08 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• สัญญา ธรรมศักดิ์ ประวัติบุคคล สำนักข่าวไทย

งานศึกษาที่เกี่ยวข้อง

• จันทนา ไชยนาเคนทร์. (2554). การเมืองไทยในสมัยนายกรัฐมนตรีพระราชทาน สัญญา ธรรมศักดิ์ (พ.ศ. 2516-2518). วิทยานิพนธ์ ศศ.ม. (ประวัติศาสตร์). ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. ออนไลน์. เก็บถาวร 2018-10-20 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• จันทนา ไชยนาเคนทร์. (2556). “ผมชื่อ สัญญา ธรรมศักดิ์ ผมเป็นอธิการบดี”: อธิการบดีผู้รักษาหน้าที่ เสรีภาพและความเสมอภาค. ใน ผู้ประศาสน์การและอธิการบดี มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (พ.ศ. 2477-2556): ประวัติชีวิต ความคิด และการทำงาน. บรรณาธิการโดย วารุณี โอสถารมย์ และดาวเรือง แนวทอง. น. 205-241. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. เก็บถาวร 2019-10-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• จันทนา ไชยนาเคนทร์. (2558, ก.ค.-ธ.ค.). ความเป็นมาและสถานะทางกฎหมายของ “สภาสนามม้า”. ชุมทางอินโดจีน: เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ปริทัศน์. 4(7): 51-64.
• ธนพงศ์ จิตต์สง่า. (2558, ส.ค.-2559, ก.ค.). ความขัดแย้งทางการเมืองระหว่างปรีดี พนมยงค์ ป๋วย อึ๊งภากรณ์ กับสัญญา ธรรมศักดิ์ และกลุ่มอนุรักษ์นิยมในสมัยรัฐบาลถนอม-ประภาส พ.ศ. 2513-2516. วารสารประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ. 40: 108-141.
• ธนพงศ์ จิตต์สง่า. (2561, ก.ย.-ธ.ค.). การเมืองของการจัดงาน “พิธีพระราชทานเพลิงศพวีรชน ณ เมรุท้องสนามหลวง 14 ตุลาคม พ.ศ. 2517” กับความขัดแย้งของกลุ่มชนชั้นนำต่างๆ ภายใต้รัฐบาลพระราชทานสัญญา ธรรมศักดิ์และขบวนการนักศึกษา. รัฐศาสตร์สาร. 39(3): 91-13.
• สมศักดิ์ เจียมธีรสกุล. (2548, ม.ค.-มี.ค.). รัฐบาลสัญญา ธรรมศักดิ์ “มั่วนิ่ม” กรณี “แถลงการณ์ประณาม 3 ทรราช” วันที่ 8 พฤศจิกายน 2516. ฟ้าเดียวกัน. 3(1): 122-136.
• Thanapong Chitsaga. (2013 Sep.) Criticism of the Royally Appointed Prime Minister Sanya Dharmasakti by Thai Radicals. Journal of the Graduate School of Asia-Pacific Studies. 32: 51-72.

ก่อนหน้า		สัญญา ธรรมศักดิ์		ถัดไป
ถนอม กิตติขจร		นายกรัฐมนตรีไทย (14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 – 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2518)		หม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช
ประวัติ ปัตตพงศ์		ประธานศาลฎีกา (1 ตุลาคม พ.ศ. 2506 – 1 ตุลาคม พ.ศ. 2510)		ประกอบ หุตะสิงห์
หม่อมหลวงเดช สนิทวงศ์		ประธานองคมนตรี (5 ธันวาคม พ.ศ. 2518 – 4 กันยายน พ.ศ. 2541)		เปรม ติณสูลานนท์
พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์		อธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (1 เมษายน พ.ศ. 2514 – 16 ตุลาคม พ.ศ. 2516)		อดุล วิเชียรเจริญ (รักษาการ)