พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ

ศาสตราจารย์พิเศษ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ (27 กรกฎาคม พ.ศ. 2452 - 13 ตุลาคม พ.ศ. 2536) เป็นพระโอรสในพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุวัตน์จาตุรนต์ และหม่อมจำรัส จักรพันธุ์ ณ อยุธยา ทรงสำเร็จการศึกษาทางด้านเกษตรศาสตร์ และเริ่มเข้ารับราชการที่กระทรวงเกษตร และเป็นอดีตอธิการบดีมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ นอกจากนี้ พระองค์ทรงมีพระปรีชาสามารถพิเศษทางด้านการประพันธ์คำร้องและทำนองเพลงอีกด้วย

พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์
ดำรงตำแหน่ง 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 – 14 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2518
นายกรัฐมนตรี	สัญญา ธรรมศักดิ์
ก่อนหน้า	พลอากาศเอก ทวี จุลละทรัพย์
ถัดไป	สวัสดิ์ คำประกอบ
อธิการบดีมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
ดำรงตำแหน่ง 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2512 – 6 พฤศจิกายน พ.ศ. 2517
ก่อนหน้า	หม่อมหลวงชูชาติ กำภู
ถัดไป	ศาสตราจารย์ ระพี สาคริก
ประสูติ	27 กรกฎาคม พ.ศ. 2452 วังถนนหลานหลวง จังหวัดพระนคร มณฑลกรุงเทพ ประเทศสยาม
สิ้นพระชนม์	13 ตุลาคม พ.ศ. 2536 (84 ปี) โรงพยาบาลวิชัยยุทธ กรุงเทพมหานคร
พระราชทานเพลิง	30 มีนาคม พ.ศ. 2537 พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาส
หม่อม	เพียงกาญจน์ วีรเธียร (หย่า) หม่อมประพาล จักรพันธุ์ ณ อยุธยา
พระบุตร	หม่อมราชวงศ์สุพินดา จักรพันธุ์ หม่อมราชวงศ์อรพรรณ สุคันธนาค หม่อมราชวงศ์จันทิรา จักรพันธุ์ หม่อมราชวงศ์มาลินี จักรพันธุ์ หม่อมราชวงศ์เบญจาภา ไกรฤกษ์ หม่อมราชวงศ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์
ราชวงศ์	จักรพันธุ์ (ราชวงศ์จักรี)
พระบิดา	พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุวัตน์จาตุรนต์
พระมารดา	หม่อมจำรัส จักรพันธุ์ ณ อยุธยา

พระประวัติ

พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ หรือ ท่านจักร มีพระนามเดิมว่า หม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์ ประสูติเมื่อวันที่ 27 กรกฎาคม พ.ศ. 2452 เป็นพระโอรสในพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุวัตน์จาตุรนต์ อดีตผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ กับหม่อมจำรัส จักรพันธุ์ ณ อยุธยา

ทรงสำเร็จการศึกษาชั้นมัธยมปีที่ 3 จากโรงเรียนเทพศิรินทร์ เมื่อปี พ.ศ. 2465 จากนั้นได้ทรงเข้าศึกษาต่อที่โรงเรียนนายร้อยทหารบกรุ่นเดียวกับจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ แต่ทรงประสบอุบัติเหตุต้องพักการเรียนไป 1 ปี หลังจากนั้นได้กลับเข้าเรียนร่วมรุ่นกับจอมพลถนอม กิตติขจร เรียนจนจบชั้น 5 (ปฐม) จากนั้นพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานทุนส่วนพระองค์ให้ไปศึกษาต่อที่สหรัฐและประเทศฟิลิปปินส์ ทรงสำเร็จการศึกษาทางด้านการเกษตรเมื่อปี พ.ศ. 2479

หม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์ เสกสมรสและหย่ากับวิภา เก่งระดมยิง; ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็นเพียงกาญจน์ วีรเธียร) บุตรสาวของพลโท หลวงกาจสงคราม (เทียน เก่งระดมยิง) เมื่อพ.ศ. 2484 มีธิดาคือ

• หม่อมราชวงศ์สุพินดา จักรพันธุ์ (จุ๋ยกริ่ง) สมรสและหย่ากับอนันต์ กฤษนันท์
• หม่อมราชวงศ์อรพรรณ สุคันธนาค (จิ๋งกรุ่ม) สมรสกับอนันต์ สุคันธนาค
• หม่อมราชวงศ์จันทิรา จักรพันธุ์ (จุ๋มกริ่ม) สมรสและหย่ากับอัลโด มัสเซ็ตติ มีธิดาคือคลาวเดีย จักรพันธุ์
• หม่อมราชวงศ์มาลินี จักรพันธุ์ (จิ๋มกรุ่น) สมรสและหย่ากับอภินันท์ ปวนะฤทธิ์
• หม่อมราชวงศ์เบญจาภา ไกรฤกษ์ (จุ๋นกรุ่ย) สมรสกับศักดิ์ทิพย์ ไกรฤกษ์

หม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์ สมรสกับหม่อมประพาล จักรพันธุ์ ณ อยุธยา ท.จ.ว.(สกุลเดิม รจนานนท์) ธิดาพระยาอภิรักษ์ราชฤทธิ์ (พ้อง) มีธิดาคนเดียว คือ

• หม่อมราชวงศ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์ สมรสและหย่ากับนิติกร กรัยวิเชียร มีธิดาคือนิติเพ็ญ กรัยวิเชียร

พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ ประชวรด้วยพระโรคเกี่ยวกับทางเดินหายใจและถุงลมโป่งพองมาเป็นเวลานานจนสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 13 ตุลาคม พ.ศ. 2536 สิริพระชันษาได้ 84 ปี พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาพระอิสริยยศและเฉลิมพระนาม หม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์ ขึ้นเป็น พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ เมื่อวันที่ 29 มีนาคม พ.ศ. 2537 เพื่อเป็นอนุสรณ์ถึงความจงรักภักดี ตลอดจนความชอบและความดีที่ท่านจักรได้ทรงบำเพ็ญมาตลอดพระชนม์ชีพ มีพิธีพระราชทานเพลิงพระศพเมื่อวันที่ 30 มีนาคม พ.ศ. 2537 ณ พระเมรุ วัดเทพศิรินทราวาส

การทรงงาน

• พ.ศ. 2479 ทรงเข้ารับราชการในกระทรวงเกษตร
• พ.ศ. 2494 รองอธิการบดีมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
• พ.ศ. 2497 อธิบดีกรมการข้าว
• พ.ศ. 2504 อธิบดีกรมกสิกรรม
• พ.ศ. 2511 คณบดี (กิตติมศักดิ์) คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
• พ.ศ. 2512 อธิการบดีมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
• พ.ศ. 2516 รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ในรัฐบาลศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์
• พ.ศ. 2517 รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ในรัฐบาลศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ (สมัยที่ 2)
• พ.ศ. 2518 ดำรงตำแหน่งองคมนตรี ซึ่งท่านได้รับราชการสนองเบื้องพระยุคลบาทในตำแหน่งนี้ตราบจนสิ้นพระชนม์
• พ.ศ. 2530 ดำรงตำแหน่งศาสตราจารย์พิเศษ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

ผลงานดนตรี

นอกจากทรงเป็นนักบริหารทางการเกษตรที่ประสบความสำเร็จแล้ว ยังทรงมีความสามารถพิเศษทางด้านการประพันธ์คำร้องและทำนองเพลง

ผลงานที่สำคัญที่สุดคือ การถวายงานด้านการประพันธ์เนื้อร้องประกอบทำนองเพลงพระราชนิพนธ์อันดับแรก แสงเทียน ใน พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ตั้งแต่ครั้งยังทรงดำรงพระยศเป็น “สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภูมิพลอดุลยเดช” ซึ่งท่านจักรได้ทรงเริ่มประพันธ์คำร้องถวายตั้งแต่ครั้งนั้น และยังได้ทรงประพันธ์คำร้องถวายอีก 28 เพลง เช่น ยามเย็น, สายฝน, เทวาพาคู่ฝัน, แก้วตาขวัญใจ, ลมหนาว, แสงเดือน, พรปีใหม่ ฯลฯ

นอกจากนั้นยังได้ทรงประพันธ์คำร้องและทำนองให้แก่วงดนตรีสุนทราภรณ์ไว้อีกเกือบ 100 เพลง ซึ่งล้วนได้รับความนิยมอย่างกว้างขวาง เช่น ชะตาฟ้า, เกาะสวรรค์, กล่อมสาวงาม, จากรัก, รำวงชาวทะเล, ฝากรัก, เธอนะเธอ, เสี่ยงรัก, ร่มเกล้า, รำวงเกษตร, มาร์ชเกษตรศาสตร์, จุฬาบันเทิง, จุฬาแซมบ้า ฯลฯ

เมื่อครั้งดำรงตำแหน่งรองอธิการบดีมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ได้ทรงริเริ่มก่อตั้งวงดนตรี KU Band ประจำมหาวิทยาลัยวงแรกของประเทศไทยด้วย

เพลงเด่นอื่น ๆ เช่น นันทาเทวี ในอุปรากร "นันทาเทวี" ของ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภาณุพันธุ์ยุคล คณะอัศวินการละคร และ ร่มเกล้า ในภาพยนตร์ "เงิน เงิน เงิน" ของ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ ละโว้ภาพยนตร์ เป็นต้น

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ
การทูล	ฝ่าพระบาท
การแทนตน	เกล้ากระหม่อม/เกล้ากระหม่อมฉัน
การขานรับ	เกล้ากระหม่อม/เพคะ
ลำดับโปเจียม	ไม่ทราบ

พระอิสริยยศ

• หม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ ในพระองค์เจ้าออศคาร์นุทิศ (27 กรกฎาคม พ.ศ. 2452 - 16 เมษายน พ.ศ. 2458)
• หม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์ (16 เมษายน พ.ศ. 2458 – 13 ตุลาคม พ.ศ. 2536)

ภายหลังสิ้นพระชนม์

• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ (29 มีนาคม พ.ศ. 2537)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2537 – เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2519 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2517 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
• พ.ศ. 2509 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
• พ.ศ. 2509 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)
• พ.ศ. 2522 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 9 ชั้นที่ 1 (ภ.ป.ร.1)
• พ.ศ. 2454 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 6 (ร.ร.ศ.6)
• พ.ศ. 2468 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 7 (ร.ร.ศ.7)
• พ.ศ. 2493 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 9 (ร.ร.ศ.9)
• พ.ศ. 2475 – เหรียญเฉลิมพระนคร 150 ปี (ร.ฉ.พ.)
• พ.ศ. 2502 – เหรียญกาชาดสมนาคุณ ชั้นที่ 1 (เหรียญทอง)

สถานที่อันเนื่องด้วยพระนาม

• ศูนย์พัฒนาพันธุ์พืชจักรพันธ์เพ็ญศิริ อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย
• อาคารจักรพันธ์เพ็ญศิริ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ บางเขน

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ

16. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย               8. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                       17. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี               4. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์                             18. (=20) สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์               9. สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี                       19. หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา               2. พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุวัตน์จาตุรนต์                                   20. (=18) สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์               10. พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้ามงคลเลิศ                       21. หม่อมแพ ศิริวงศ์ ณ อยุธยา               5. หม่อมราชวงศ์สว่าง จักรพันธุ์                             11. หม่อมพลบ ศิริวงศ์ ณ อยุธยา                       1. พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ                                         3. หม่อมจำรัส จักรพันธุ์ ณ อยุธยา

อ้างอิง

• พีระเดช อนุพงษ์ จักรพันธุ์, ม.ร.ว.. ๑๕๐ ปี สมเด็จเจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมีฯ กรมพระจักรพรรดิพงษ์. กรุงเทพฯ : กระทรวงการคลัง, 2548. 278 หน้า.