จักรวรรดิ
ลิงก์ข้ามภาษาในบทความนี้ มีไว้ให้ผู้อ่านและผู้ร่วมแก้ไขบทความศึกษาเพิ่มเติมโดยสะดวก เนื่องจากวิกิพีเดียภาษาไทยยังไม่มีบทความดังกล่าว กระนั้น ควรรีบสร้างเป็นบทความโดยเร็วที่สุด |
จักรวรรดิ (อ่านว่า จัก-กฺระ-หฺวัด, อังกฤษ: empire) ถูกนิยามว่าหมายถึง "กลุ่มชาติรัฐหรือชาติพันธุ์ที่อยู่ภายใต้การปกครองของจักรพรรดิหรืออธิปไตยของรัฐอื่น ๆ ที่ทรงอิทธิพล โดยทั่วไปมีอาณาเขตกว้างใหญ่กว่าราชอาณาจักร"[1]
นักวิชาการได้ถกเถียงกันมานานเกี่ยวกับคำว่า “Empire” ในภาษาอังกฤษหรือ “จักรวรรดิ” ในภาษาไทย (จากคำภาษาละติน “imperium” ที่หมายถึงสายการบังคับบัญชาทางการทหารของรัฐบาลโรมันโบราณ) โดยทั่วไปมักนิยามให้เป็นรัฐที่มีอาณาจักรอื่นที่มีประชากรและวัฒนธรรมที่แตกต่างชัดเจนอยู่ภายใต้อิทธิพลอำนาจการปกครองหรืออยู่ในเครือจักรภพ เช่นประเทศในเครือจักรภพอังกฤษในปัจจุบัน นิยามอีกรูปแบบหนึ่งอาจเน้นปัจจัยทางเศรษฐกิจหรือการเมือง แต่โดยทั่วไปมักหมายถึงการครอบงำทางอำนาจการทหาร
เช่นเดียวกับรัฐทั่วไป จักรวรรดิจะมีโครงสร้างทางการเมืองของตนเอง หรืออย่างน้อยก็โดยวิธีกดขี่บังคับให้อยู่ใต้อำนาจ จักรวรรดิบนแผ่นดินใหญ่ (เช่น จักรวรรดิมองโกล หรือจักรวรรดิอาคีเมนิดเปอร์เชีย – Achaemenid Persia) มักจะขยายไปตามอาณาเขตที่ประชิดต่อเนื่องกัน ส่วนจักรวรรดิทางทะเล (เช่น จักรวรรดิเอเธนีเนียน จักรวรรดิโปรตุเกสและจักรวรรดิอังกฤษ) อาจมีอาณาเขตกระจัดกระจายหลวม ๆ แต่อยู่ในอำนาจการควบคุมทางกองทัพเรือเป็นต้น จักรวรรดิที่มีมาก่อนจักรวรรดิโรมันหลายร้อยปี ได้แก่จักรวรรดิอียิปต์ซึ่งได้ก่อตั้งจักรวรรดิเมื่อประมาณ 1000 ปีก่อน พ.ศ. โดยการรุกรานและผนวกนิวเบียและรัฐอิสระโบราณชื่อเลแวนต์ (Levant) จักรวรรดิแอคคาเดียนแห่งซาร์กอนแห่งแอคแคดมีตัวตนอยู่ในฐานะเป็นรูปแบบแรกสุดของจักรวรรดิบนแผ่นดินใหญ่ที่ห่างไกล จักรวรรดิมีความแตกต่างโดยชัดเจนจากการเป็นสหพันธรัฐซึ่งมีความผูกพันทางการปกครองแต่มีอำนาจที่เป็นอัตตาณัติ (autonomy) ที่มากพอควรที่รัฐบาลกลางล่วงละเมิดมิได้ ในอีกแง่มุมหนึ่งอาจกล่าวเปรียบเทียบจักรวรรดิทางกายภาพได้ว่าเป็นการครอบงำด้วยอิทธิพลที่มิใช่การทหารโดยตรง แต่เป็นการตกอยู่ในเขตอิทธิพลทางการเมืองและวัฒนธรรมที่เป็นไปในทางเดียวกัน มองที่อีกด้านของเหรียญเดียวกันนี้ก็อาจเห็นได้อีกมุมมองหนึ่งได้ว่าเป็นการใช้ยุทธวิธีแบ่งแยกแล้วปกครอง โดยกลุ่มชนที่ต่างเชื้อชาติและวัฒนธรรม (“ศัตรูของศัตรูของเราก็คือเพื่อนของเรา”) โดยเข้าไปแทรกแซงระหว่างกลางเพื่อประโยชน์สูงสุดของจักรวรรดิ
การเปรียบเทียบอีกแบบหนึ่งได้แก่แนวคิด “มหาอำนาจ” และ “อภิมหาอำนาจ” ซึ่งได้ปรากฏตัวอย่างที่เป็นที่ประจักษ์มาแล้วคือจักรวรรดิบริติชที่นับเป็นอภิมหาอำนาจได้ ในช่วงที่รุ่งเรืองจักรวรรดิอังกฤษใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์ของโลกโดยมีอาณาเขตครอบคลุมพื้นที่มากกว่าหนึ่งในสี่ของพื้นที่ที่เป็นแผ่นดินของโลก มีอำนาจครอบงำทางการเมือง เศรษฐกิจ การเงินและวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในช่วงเวลานั้นไปเกือบทั้งโลก
รายชื่อจักรวรรดิ
แก้จักรวรรดิโบราณ
แก้
|
|
- จักรวรรดิเอลาไมท์ (Elamite Empire) (ประมาณ 2160 ปี ก่อน พ.ศ. – พ.ศ. 4)
- จักรวรรดิแอกแคด (Akkadian Empire) (ประมาณ 1800 ปี ก่อน พ.ศ. – 1600 ปีก่อน พ.ศ.)
- จักรวรรดิมิโนอัน (minoan Empire) (1457 ปีก่อน พ.ศ. – 957 ปีก่อน พ.ศ.)
- จักรวรรดิเออร์ที่ 3 (Ur III Empire) (ประมาณ 1560 ปีก่อน พ.ศ. – 1457 ปีก่อน พ.ศ.)
- จักรวรรดิบาบิโลน (Babylonian Empire) (ประมาณ 1360 ปีก่อน พ.ศ. – 1060 ปีก่อน พ.ศ.)
- จักรวรรดิอียิปต์ (Egyptian Empire) (1010 ปีก่อน พ.ศ. – 530 ปีก่อน พ.ศ.)
- จักรวรรดิฮิทไทท์ (Hittite Empire) (ประมาณ 920 ปีก่อน พ.ศ. – 640 ปีก่อน พ.ศ.)
- จักรวรรดิฟินิเชีย (Phoenicia Empire) 660 ปีก่อน พ.ศ. – 260 ปีก่อน พ.ศ.)
- จักรวรรดิอิสเรไรท์ (Israelite Empire) (510 ปีก่อน พ.ศ. - 380 ปีก่อน พ.ศ.)
- จักรวรรดิอัสซีเรีย (Assyrian Empire) (ประมาณ 360 ปีก่อน พ.ศ. – 69 ปีก่อน พ.ศ.)
- จักรวรรดิอคีเมนียะห์ (Achaemenid Empire) - จักรวรรดิเปอร์เซีย ประมาณ 7 ปีก่อน พ.ศ. – พ.ศ. 213)
- จักรวรรดิมคธ (Magadhan Empire) (พ.ศ. 43 – พ.ศ. 243/404?)
- จักรวรรดิมาเกโดนีอา (Macedonian Empire) (ประมาณ พ.ศ. 205 – พ.ศ. 234)
- จักรวรรดิโมริยะ (Maurya Empire) (พ.ศ. 222 – พ.ศ. 358)
- จักรวรรดิเซลูซิด (Seleucid Empire) (พ.ศ. 220 – พ.ศ. 483)
- จักรวรรดิสาตวาหนะ (Satavahana Empire)
- จักรวรรดิฉิน (Empire of Qin) (พ.ศ. 322 – พ.ศ. 337)
- จักรวรรดิฮั่น (Han Empire)
- จักรวรรดิพาร์เทียน (Parthian Empire) (ประมาณ 343 ปีก่อน พ.ศ. – พ.ศ. 767)
- จักรวรรดิโรมัน (พ.ศ. 516 – พ.ศ. 863)
|
|
คริสตสหัสวรรษที่ 1
แก้- จักรวรรดิกุษาณะ (Kushan Empire)
- จักรวรรดิซาสซาเนีย (Sassanian Empire) (พ.ศ. 767 – พ.ศ. 1194)
- จักรวรรดิพาลไมรีน (Palmyrene Empire) (พ.ศ. 803 – พ.ศ. 815)
- จักรวรรดิเทโอทิหัวคาโน (Teotihuacano Empire) (พ.ศ. 843 – พ.ศ. 1543)
- จักรวรรดิโรมันตะวันตก (พ.ศ. 863 – พ.ศ. 1019)
- จักรวรรดิไบแซนไทน์ (Byzantine Empire) (พ.ศ. 863 – พ.ศ. 1996)
- จักรวรรดิคุปตะ (Gupta Empire) (พ.ศ. 863 – พ.ศ. 1093)
- จักรวรรดิสุย (Sui Empire)
- จักรวรรดิถัง (Tang Empire)
- จักรวรรดิเทียฮัวนาโก (Tiahuanaco Empire) (พ.ศ. 1043 – พ.ศ. 1543)
- จักรวรรดิอัคซูไมท์ (Aksumite Empire) (พ.ศ. 943 – พ.ศ. 1243)
- จักรวรรดิแฟรงค์ (Frankish Empire) (ประมาณ พ.ศ. 1052 – พ.ศ. 1386)
- จักรวรรดิศรีวิชัย (Srivijaya Empire) (พ.ศ. 1202 - ราวพุทธศตวรรษที่ 18)
- จักรวรรดิธิเบต (Tibetan Empire) ( ประมาณ พ.ศ. 1143 – ประมาณ พ.ศ. 1543)
- จักรวรรดิอาหรับ (Arab Empire) (ประมาณพ.ศ. 1173 – พ.ศ. 1801)
- จักรวรรดิบัลแกเรีย (Bulgarian Empire) (พ.ศ. 1224 – พ.ศ. 1561 และ พ.ศ. 1728 – พ.ศ. 1939)
- จักรวรรดิจาลุกยะ (Chalukya Empire) (พ.ศ. 1050 – พ.ศ. 1650)
- จักรวรรดิราษฏรกูฏ (Rashtrakuta Empire) (พ.ศ. 1278 – พ.ศ. 1525)
- จักรวรรดิปาละ (Pala Empire)
- จักรวรรดิเหลียว (Liao Empire)
- จักรวรรดิซ่ง (Song Empire)
- จักรวรรดิโจฬะ (Chola Empire) (พ.ศ. 1345 – พ.ศ. 1745)
- จักรวรรดิเวนิส (Venetian Empire) (พ.ศ. 1345 – พ.ศ. 2340)
- จักรวรรดิขอม (Kom Empire) (พ.ศ. 1345 – พ.ศ. 2005)
- จักรวรรดิเกรทโมราเวีย (Great Moravian Empire) (พ.ศ. 1376 – ประมาณ พ.ศ. 1445)
- จักรวรรดินอร์มัน (Norman Empire) (พ.ศ. 1454 – ประมาณ พ.ศ. 1645)
- จักรวรรดิกานา (Ghana Empire) (ประมาณ พ.ศ. 1445 – พ.ศ. 1783)
- จักรวรรดิตูอิตองงา (Tu'i Tonga Empire) (พ.ศ. 1493 – พ.ศ. 2418?)
- จักรวรรดิกาซานาวิด (Ghaznavid Empire) (พ.ศ. 1506 – พ.ศ. 1730)
- จักรวรรดิโกคูรยอ (Goguryeo Empire) (พ.ศ. 506 – พ.ศ. 1211)
- อาณาจักรพัลแฮ (Balhae Empire) (พ.ศ. 1241 – พ.ศ. 1469)
- จักรวรรดิเวียดนาม (Vietnamese Empire) (พ.ศ. ? – พ.ศ. 2488)
- จักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ (พ.ศ. 1505 – พ.ศ. 2349)
- จักรวรรดิฮังการี (Hungarian Empire) (พ.ศ. 1543 – พ.ศ. 2461)
คริสต์ศตวรรษที่ 11-15
แก้
|
|
- จักรวรรดิฮอยซาลา (Hoysala Empire) (พ.ศ. 1569 – พ.ศ. 1886)
- จักรวรรดิเซลจุค (Seljuk Empire) (ประมาณ พ.ศ. 1580 – พ.ศ. 1737)
- จักรวรรดิคองโก (Kongo Empire) (ประมาณ พ.ศ. 1643 – ประมาณ พ.ศ. 2427)
- จักรวรรดิเอธิโอเปีย (Ethiopian Empire) (ประมาณ พ.ศ. 1680 – พ.ศ. 2518)
- จักรวรรดิอาณานิคมเดนมาร์ก (Danish colonial empire) (พ.ศ. 1750 – พ.ศ. 2496)
- จักรวรรดิลาติน (Latin Empire) (พ.ศ. 1747 – พ.ศ. 1804)
- จักรวรรดิมองโกล (Mongol Empire) (พ.ศ. 1749 – พ.ศ. 2045)
- จักรวรรดิอบิสซีเนีย (Abyssinian Empire) (พ.ศ. 1813 – พ.ศ. 2517)
- จักรวรรดิออตโตมัน (Ottoman Empire) (พ.ศ. 1824 – พ.ศ. 2466)
- จักรวรรดิมัชปาหิต (Majapahit Empire) (พ.ศ. 1836 – ประมาณ พ.ศ. 2043)
- จักรวรรดิมาลี (Mali Empire) (พ.ศ. 1778 – พ.ศ. 2188)
- จักรวรรดิหยวน (Yuan Empire) (พ.ศ. 1814 – พ.ศ. 1911)
- จักรวรรดิเซอร์เบีย (Serbian Empire) (พ.ศ. 1888 – พ.ศ. 1914)
- จักรวรรดิวิชัยนคร (Vijayanagar Empire) (ประมาณ พ.ศ. 1879 – พ.ศ. 2193)
- จักรวรรดิหมิง (Ming Empire) (พ.ศ. 1911 – พ.ศ. 2187)
- จักรวรรดิแอซเท็ก (Aztec Empire) (พ.ศ. 1918 – พ.ศ. 2064)
- โกลเดนฮอร์ด (Golden Horde) (พ.ศ. 1921 – พ.ศ. 2045)
- จักรวรรดิซองไฮ (Songhai Empire) (พ.ศ. 1950 – พ.ศ. 2050)
- จักรวรรดิทิมูริด (Timurid Empire) (พ.ศ. 1944 – พ.ศ. 2048)
- จักรวรรดิอินคา (Incan Empire) (พ.ศ. 1981 – พ.ศ. 2076)
- จักรวรรดิโปรตุเกส (Portuguese Empire) (พ.ศ. 1958 – พ.ศ. 2542)
- จักรวรรดิสเปน (Spanish Empire) (พ.ศ. 2035 – พ.ศ. 2518)
คริสต์ศตวรรษที่ 16-ปฏิวัติอุตสาหกรรม
แก้- จักรวรรดิซาฟาวิด (Safavid Empire) (พ.ศ. 2045 – พ.ศ. 2265)
- จักรวรรดิโมกุล (Mughal Empire) (พ.ศ. 2069 – พ.ศ. 2400)
- จักรวรรดิสวีเดน (Swedish Empire) (พ.ศ. 2104 – พ.ศ. 2421)
- จักรวรรดิอังกฤษ (British Empire) (ประมาณ พ.ศ. 2126 – )
- จักรวรรดิฝรั่งเศส (French Empire) (ประมาณ พ.ศ. 2148 – )
- จักรวรรดิดัตช์ (Dutch Empire) (พ.ศ. 2163 – )
- จักรวรรดิชิง (Qing Empire) (พ.ศ. 2187 – พ.ศ. 2455)
- จักรวรรดิมราฐา (Maratha Empire) (พ.ศ. 2217– พ.ศ. 2304)
- จักรวรรดิซูลู (Zulu Empire) (ประมาณช่วงศตวรรษ พ.ศ. 2244 – พ.ศ. 2343)
- จักรวรรดิรัสเซีย (Russian Empire) (พ.ศ. 2264 – พ.ศ. 2460)
ยุคปฏิวัติอุตสาหกรรม-ปัจจุบัน
แก้
|
|
|
|
- จักรวรรดิออสเตรีย (Austrian Empire) (พ.ศ. 2347 – พ.ศ. 2410)
- จักรวรรดิเม็กซิโก (Mexican Empire) (พ.ศ. 2365 – พ.ศ. 2366 และ พ.ศ. 2407 – พ.ศ. 2410)
- จักรวรรดิบราซิล (Brazilian Empire) (พ.ศ. 2365 – พ.ศ. 2432)
- จักรวรรดิอิตาลี (Italian Empire) (พ.ศ. 2404 – พ.ศ. 2488)
- จักรวรรดิออสเตรีย-ฮังการี (Austro-Hungarian Empire) (พ.ศ. 2410 – พ.ศ. 2461)
- จักรวรรดิเยอรมัน (German Empire) (พ.ศ. 2414 – พ.ศ. 2461)
- จักรวรรดิญี่ปุ่น (Empire of Japan) (พ.ศ. 2414 – พ.ศ. 2488)
- จักรวรรดิอาณานิคมเบลเยียม (Belgian Empire) (พ.ศ. 2428 – พ.ศ. 2486)
- จักรวรรดิเกาหลี (Korean Empire) (พ.ศ. 2440 – พ.ศ. 2453)
- จักรวรรดิอเมริกัน (American Empire) (พ.ศ. 2441 – พ.ศ. 2551)
- จักรวรรดิสหภาพโซเวียต (Soviet Union) (พ.ศ. 2460 – พ.ศ. 2534)
- จักรวรรดิไรช์ที่สาม (Third Reich) (พ.ศ. 2482 – พ.ศ. 2488)
- จักรวรรดิแอฟริกากลาง (Central African Empire) (พ.ศ. 2520 – พ.ศ. 2522)
ดูเพิ่ม
แก้อ้างอิง
แก้- ↑ Webster's Encyclopedic Unabridged Dictionary of the English Language, Portland House, New York, 1989, p. 468.