สหพันธรัฐ

สหพันธรัฐ (อังกฤษ: federation) หรืออีกชื่อหนึ่งว่า รัฐสหพันธ์ เป็นรัฐอธิปไตยประเภทหนึ่งซึ่งมีลักษณะของสหภาพรัฐหรือภูมิภาคที่ปกครองตนเองบางส่วน ที่รวมเข้าด้วยกันโดยรัฐบาลกลาง หรือรัฐบาลสหพันธ์ ในสหพันธรัฐ สถานะการปกครองตนเองของรัฐองค์ประกอบนั้นตามแบบได้รับการคุ้มครองตามรัฐธรรมนูญและไม่อาจเปลี่ยนแปลงได้โดยการตัดสินใจฝ่ายเดียวของรัฐบาลกลาง

  รัฐสหพันธ์

  รัฐเดี่ยว

ระบอบการปกครองหรือโครงสร้างตามรัฐธรรมนูญที่พบในสหพันธรัฐนั้นทราบกันในชื่อ ระบอบสหพันธรัฐ เป็นระบอบการปกครองที่ตรงข้ามกับรูปแบบรัฐอีกประเภทหนึ่ง คือ รัฐเดี่ยว ตัวอย่างสหพันธรัฐ เช่น ประเทศเยอรมนี ซึ่งประกอบด้วยสิบหกรัฐ (Länder) ที่รวมเข้ากันเป็นสหพันธ์

สหพันธรัฐนั้นอาจประกอบไปด้วยประชาชนที่หลากหลายทางเชื้อชาติ และมีพื้นที่กว้างใหญ่ (ดังเช่น ความหลากหลายอย่างที่สุดในอินเดีย) แม้สหพันธรัฐจะไม่จำเป็นต้องประกอบด้วยทั้งสองประการที่กล่าวมาก็ตาม สหพันธรัฐนั้นส่วนมากก่อตั้งขึ้นจากความตกลงแต่เดิมระหว่างรัฐอธิปไตยจำนวนหนึ่งโดยตั้งอยู่บนความกังวลหรือผลประโยชน์ร่วมกัน ความตกลงแรกเริ่มได้สร้างเสถียรภาพซึ่งเกื้อหนุนผลประโยชน์ร่วมกันข้ออื่น นำดินแดนที่แตกต่างกันสิ้นเชิงมาใกล้ชิดกัน และให้ดินแดนทั้งหมดมีหลักความเห็น (common ground) กว่าแต่ก่อน ในขณะเดียวกัน ความตกลงนี้ได้รับการรับรองและมีการจัดขบวนการเพื่อผสานรวมกันให้ใกล้ชิดยิ่งขึ้น แต่ก็มีบางช่วง โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อปัจจัยวัฒนธรรมร่วมเข้ามาเกี่ยวข้อง เช่น เชื้อชาติหรือภาษา บางขั้นตอนในแบบนี้ถูกเร่งให้เร็วขึ้นหรือบีบอัด

องค์การระหว่างประเทศของกลุ่มประเทศสหพันธรัฐ คือ องค์ประชุมกลุ่มประเทศสหพันธรัฐ (Forum of Federations) มีสำนักงานใหญ่อยู่ที่กรุงออตตาวา รัฐออนตาริโอ ประเทศแคนาดา ซึ่งมีจุดประสงค์ในการแบ่งปันแนวคิดและแนวปฏิบัติในการจัดการระบบการปกครองแบบสหพันธ์ ปัจจุบันมีประเทศสมาชิกทั้งหมด 9 ประเทศ

รูปแบบสหพันธรัฐ

ในระบอบสหพันธรัฐ รัฐบาลท้องถิ่น (หรือเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า "รัฐบาลองค์ประกอบ") นั้นถือว่ามีอำนาจอธิปไตยในบางส่วน ทั้งยังมีอำนาจเฉพาะที่รัฐบาลกลางไม่สามารถใช้ได้ ส่วนรัฐบาลกลางจะมีอำนาจในการบริหารจัดการระบบราชการส่วนรวม และมีอำนาจในการกำหนดนโยบายทางการทูต ซึ่งรวมไปถึงการค้า การสื่อสาร และการทหาร ซึ่งเป็นอำนาจที่รัฐบาลท้องถิ่นไม่มีในครอบครอง อีกทั้งยังไม่มีสถานะเป็นรัฐอธิปไตยในกฎหมายสากล ซึ่งจะถือว่ารัฐบาลกลางเป็นตัวแทนของรัฐบาลท้องถิ่นทั้งประเทศ

ส่วนใหญ่แล้ว ทั่วทั้งของสหพันธรัฐจะใช้ระบบรัฐบาลกลาง - ท้องถิ่นในการบริหารราชการ แต่ในบางกรณี สหพันธรัฐอาจมีดินแดนที่รัฐบาลกลางเป็นผู้ควบคุมโดยตรง อย่างเช่นประเทศแคนาดาและออสเตรเลียที่รัฐบาลกลางมีอำนาจในการเปลี่ยนหรือยกเลิกขอบเขตอำนาจบริหารของรัฐบาลท้องถิ่นได้ โดยไม่จำเป็นต้องขอความยินยอมก่อน ทำให้ปัจจุบันแต่ละรัฐของสองประเทศนี้มีอำนาจในการปกครองตนเองที่ไม่เท่าเทียมกัน หรือประเทศอินเดีย ที่นอกจากรัฐบาลองค์ประกอบแล้ว ยังมีดินแดนที่อยู่ใต้อาณัติของสหภาพอีกหลายแห่งด้วยกัน และสหรัฐอเมริกาที่มีเขตปกครองพิเศษของรัฐบาลกลาง คือกรุงวอชิงตัน ดี.ซี. (DC = District of Columbia; เขตปกครองพิเศษโคลัมเบีย) ซึ่งเป็นเขตปกครองพิเศษที่ติดต่อกับรัฐเวอร์จิเนียและรัฐแมริแลนด์ โดยวอชิงตัน ดี.ซี. อยู่ในเขตฝั่งซ้ายของแม่น้ำพอตอแมก (Potomac River) ในกรณีข้างต้น รัฐบาลกลางจะแยกเขตปกครองออกจากการปกครองของรัฐบาลท้องถิ่นดั้งเดิม และใช้พื้นที่ของเขตเป็นที่ตั้งของหน่วยงานราชการต่าง ๆ ตามที่รัฐบาลกลางกำหนด ส่วนใหญ่แล้วเขตการปกครองพิเศษที่รัฐบาลกลางเป็นผู้ควบคุมโดยตรงจะอยู่ใน บริเวณที่มีประชากรเบาบางเกินกว่าที่จะตั้งเป็นรัฐ หรือไม่ค่อยมีคุณค่าทางเศรษฐกิจมากเท่าใดนัก หรือไม่ก็เป็นบริเวณที่เคยมีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ เช่นเมืองหลวงของประเทศ

ต้นกำเนิดของสหพันธรัฐ ส่วนใหญ่มีจุดเริ่มต้นมาจากข้อตกลงร่วมกันระหว่างรัฐอธิปไตย ซึ่งอาจเป็นข้อตกลงเพื่อบรรลุวัตถุประสงค์ทางการค้าหรือการทหาร (ในกรณีของสหรัฐอเมริกา) หรือข้อตกลงระหว่างรัฐเพื่อสถาปนารัฐชนชาติเดียว ที่รวบรวมเขตแดนจากรัฐต่าง ๆ ที่มีเชื้อชาติเดียวกันเข้ามารวมกันเป็นประเทศเดียว (ในกรณีของเยอรมนี) อย่างไรก็ดี ต้นกำเนิดและความเป็นมาของแต่ละชาติย่อมแตกต่างกัน อย่างในออสเตรเลีย ที่สถาปนาสหพันธรัฐจากการอนุมัติของประชาชนผ่านการลงคะแนนเสียงในประชามติ รัฐธรรมนูญออสเตรเลีย ในขณะที่ประเทศบราซิลเคยใช้ทั้งระบอบสหพันธรัฐและการปกครองแบบรัฐเดียว บราซิลในปัจจุบันประกอบไปด้วยรัฐที่มีอาณาเขตเหมือนในยุคเริ่มแรกที่เพิ่งมี การตั้งอาณานิคมในบราซิลโดยชาวโปรตุเกส ซึ่งในปัจจุบันก็ยังคงมีความสำคัญในหลาย ๆ ด้านต่อประเทศ และรัฐใหม่ที่ถูกตั้งขึ้นมาโดยรัฐบาลกลาง โดยรัฐล่าสุดถูกตั้งขึ้นมาผ่านรัฐธรรมนูญในปี พ.ศ. 2531 โดยมีจุดประสงค์หลักคือเป็นที่ตั้งให้กับหน่วยงานบริหารราชการ

รายชื่อประเทศที่ใช้ระบบสหพันธรัฐ

ปัจจุบัน

ลำดับ	ประเทศ	รัฐร่วม	พื้นที่ของรัฐบาลกลาง	ปี ค.ศ. ที่เป็น
1	คอโมโรส	3 รัฐ		1975
2	แคนาดา	10 รัฐ	3 ดินแดน	1867
3	เนปาล	14 เขต		2015
4	ไนจีเรีย	36 รัฐ	1 เขตปกครองพิเศษ	1963
5	บราซิล	26 รัฐ	1 เฟเดอรัลดิสตริกต์	1889
6	บอสเนียและเฮอร์เซโกวีนา	10 รัฐ		1995
7	เบลเยียม	3 ภูมิภาค 3 ชุมชน		1970
8	ปากีสถาน	4 จังหวัด	4 เขตปกครองพิเศษ	1956
9	มาเลเซีย	13 รัฐ	3 เขตปกครองพิเศษ	1963
10	เม็กซิโก	31 รัฐ	1 เขตของรัฐบาลกลาง	1821
11	ไมโครนีเซีย	4 รัฐ		1979
12	เยอรมนี	16 รัฐ		1949
13	รัสเซีย	46 แคว้น 22 สาธารณรัฐ 9 ดินแดน 4 เขตปกครองตนเอง 3 นครสหพันธ์ 1 แคว้นปกครองตนเอง		1918 1991
14	เซนต์คิตส์และเนวิส	2 เกาะ		1983
15	ซูดาน	17 รัฐ		1956
16	ซูดานใต้	32 รัฐ		2011
17	โซมาเลีย	18 เขตบริหาร		2012
18	เวเนซุเอลา	23 รัฐ		1863
19	สวิสเซอร์แลนด์	26 รัฐ		1848
20	สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์	7 รัฐ		1971
21	สหรัฐ	50 รัฐ		1776
22	ออสเตรเลีย	6 รัฐ	2 ดินแดน	1901
23	ออสเตรีย	9 รัฐ		1920
24	อาร์เจนตินา	23 รัฐ	1 เขตปกครองตนเอง	1853
25	อินเดีย	29 รัฐ	7 ดินแดน	1950
26	อิรัก	19 จังหวัด		2005
27	เอธิโอเปีย	9 เขตบริหาร	2 นครอิสระ	1995

อดีต

ประเทศ	ตั้งแต่ - จนถึง (ค.ศ.)	รัฐร่วม	หมายเหตุ
จักรวรรดิเยอรมัน	1871 - 1918	25 รัฐ (สมาชิกของรัฐบาลกลาง)
เซอร์เบียและมอนเตเนโกร	1992 - 2003	2 ประเทศ	รวมกันเป็นประเทศ ก่อนที่จะแยกออกจากกันในปี 2006
สหพันธ์สาธารณรัฐสังคมนิยมยูโกสลาเวีย	1945 - 1992	6 ประเทศ
เยอรมนีตะวันออก	1949 - 1952	5 รัฐและเบอร์ลินตะวันออก
สหพันธรัฐโรดีเชียและไนแอซาแลนด์	1952 - 1963	3 เขต
สหภาพโซเวียต	1922 - 1991	15 ประเทศ	รวมกันเป็นสหภาพ
สมาพันธรัฐเยอรมันเหนือ	1867 - 1871	22 รัฐ
สมาพันธรัฐอเมริกา	1861 - 1865	13 รัฐ และ 1 ดินแดนพิเศษ
สหรัฐอินโดนิเซีย	1949 - 1950	16 เขต
สหรัฐโคลอมเบีย	1863 - 1866	9 รัฐ
สเปน	1873 - 1874	15 รัฐ
สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก	1964 - 1967	26 จังหวัด
สาธารณรัฐไวมาร์	1919 - 1933	18 รัฐ	17 รัฐในปี 1929
สาธารณรัฐสังคมนิยมเชโกสโลวัก	1948 - 1990	2 ประเทศ
สหพันธรัฐออสเตรีย	1934 - 1938	8 เขต

ดูเพิ่ม

• สหพันธ์สาธารณรัฐ