เจ้าจักรคำขจรศักดิ์

พลตรี เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ (คำเมือง: LN-Chao Chakkham.png) เป็นเจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 10 แห่งราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์

เจ้าจักรคำขจรศักดิ์
เจ้าจักรคำขจรศักดิ์.jpg
เจ้าผู้ครองนครลำพูน
ครองราชย์11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 - 5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2486
รัชกาล32 ปี
ก่อนหน้าเจ้าอินทยงยศโชติ
ถัดไปยกเลิกตำแหน่ง
คู่อภิเษกแม่เจ้าขานแก้ว จักรคำขจรศักดิ์
พระบุตร· เจ้าลำเจียก ณ ลำพูน
· เจ้าวรรณรา ณ ลำพูน
· เจ้าพงศ์ธาดา ณ ลำพูน
· เจ้ารัทธาธร ณ ลำพูน
· เจ้าประกายคำ ณ ลำพูน
· เจ้าสุริยา ณ ลำพูน
· เจ้าวรทัศน์ ณ ลำพูน
· เจ้าพัฒนา ณ ลำพูน
ราชสกุลณ ลำพูน
ราชวงศ์ราชวงศ์ทิพย์จักร
พระบิดาเจ้าอินทยงยศโชติ
พระมารดาแม่เจ้าหม่อมราชวงศ์รถแก้ว (อิศรเสนา)
พระราชสมภพ19 พฤษภาคม พ.ศ. 2418
สวรรคต5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2486 (68 ปี)

พระประวัติแก้ไข

เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ มีพระนามเดิมว่า เจ้าน้อยจักรคำ ณ ลำพูน ประสูติเมื่อปี พ.ศ. 2417 เป็นราชโอรสในเจ้าอินทยงยศโชติ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 9 กับแม่เจ้าหม่อมราชวงศ์รถแก้ว (อิศรเสนา) และเป็นราชนัดดา (หลานปู่) ในเจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 7 กับแม่เจ้าปิมปา มีราชภคินีและราชขนิษฐา ร่วมราชมารดา 2 พระองค์ มีนามตามลำดับ ดังนี้

  1. เจ้าหญิงมุกดา ณ ลำพูน - ชายา "เจ้าราชภาคินัย น้อยเมืองไทย ณ ลำพูน, เจ้าราชภาคินัยนครลำพูน" (ราชภคินี)
  2. เจ้าหญิงหล้า ณ ลำพูน - ชายา "เจ้าน้อยจิตตะ ณ ลำพูน" ภายหลังเป็น ชายา "เจ้าราชสัมพันธ์วงศ์ น้อยพุทธวงศ์ ณ เชียงใหม่, เจ้าราชสัมพันธ์วงศ์นครลำพูน" (ราชขนิษฐา)

เจ้าน้อยจักรคำ ได้ดำรงอิสริยยศเป็น เจ้าบุรีรัตน นครลำพูน และเมื่อเจ้าอินทยงยศโชติ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 9 ถึงแก่พิราลัย ในปี พ.ศ. 2454 จึงได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้รั้งตำแหน่ง เจ้าผู้ครองนครลำพูน สืบต่อมาจนถึงเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานสัญญาบัตรตั้งเป็น "เจ้านครลำพูน" มีราชทินนามว่า ... เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ อรรคสัตยาทิคุณ หริภุญไชยรัษฎาธิวาส ประชาราษฎร์บริบาล ธาตุเจติยสถานบูชากร ลำพูนนครเชษฐกุลวงษ์ จำนงภักดีนราธิปก เอกัจโยนกชนาธิบดี เจ้านครลำพูน ...[1]

ต่อมาในปี พ.ศ. 2469 รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ดำเนินนโยบายยกเลิกตำแหน่งเจ้าหลวง หากเจ้าหลวงเมืองใดว่างลงจะไม่โปรดเกล้าฯ แต่งตั้งขึ้นอีก แต่ก็ยังให้ความสำคัญในการสืบราชสกุล ณ เชียงใหม่ ณ ลำพูน ณ ลำปาง เจ้านายฝ่ายเหนือ ก็ยังคงดำรงสถานะความเป็น "เจ้า" โดยกำเนิดต่อไป

เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เสด็จถึงแก่พิราลัย เมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2486 (สิริชนมายุ 69 ปี รวมระยะเวลาที่ทรงปกครองเมืองนครลำพูน 32 ปี

ราชโอรส ราชธิดาแก้ไข

เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ ทรงมีราชโอรสและราชธิดา รวม 8 พระองค์ อยู่ในราชตระกูล ณ ลำพูน มีพระนามตามลำดับ ดังนี้

แม่เจ้าขานแก้ว จักรคำขจรศักดิ์
มีราชโอรส 2 ราชธิดา 2
  1. เจ้าหญิงลำเจียก (ณ ลำพูน) เกษมสันต์ - สมรสกับหม่อมเจ้าเกียรติประวัติ เกษมสันต์ พระโอรสพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ มีธิดา 1
    1. หม่อมราชวงศ์ภาณีพิจิตร (เกษมสันต์) ชุณหะมาน
  2. เจ้าหญิงวรรณรา (ณ ลำพูน) ณ ลำปาง - สมรสกับพันเอกพิเศษ พระเพชรคีรี (เจ้าแก้วเมืองไท ณ ลำปาง) เจ้าเมืองสงขลา
  3. เจ้าพงศ์ธาดา ณ ลำพูน - สมรสกับหม่อมเจ้าหญิงจิตรจง (จักรพันธ์) ณ ลำพูน พระธิดาในพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุพงษ์จักรพรรดิ์ มีบุตร 2 ธิดา 3
    1. พลอากาศตรี เจ้าวัฒนัน ณ ลำพูน
    2. เจ้าวันทนีย์ (ณ ลำพูน) ผูกพัน
    3. เจ้ากีรณา (ณ ลำพูน) บุญพิทักษ์
    4. เจ้าสารินี (ณ ลำพูน) กลิ่นนาค
    5. พันเอกพิเศษ เจ้าวีรพงศ์ ณ ลำพูน
  4. เจ้ารัฐธาทร ณ ลำพูน - สมรสกับหม่อมสายใจ (ณ บางช้าง) ณ ลำพูน มีบุตร 1 ธิดา 2
    1. เจ้ารัตนา ณ ลำพูน
    2. เจ้าสุธาทร ณ ลำพูน
    3. เจ้าสุภัทรา (ณ ลำพูน) อังกสิทธิ์ - ภริยาศาสตราจารย์ ดร.พงษ์ศักดิ์ อังกสิทธิ์ อธิการบดีมหาวิทยาลัยเชียงใหม่
แม่เจ้าแขกแก้ว จักรคำขจรศักดิ์
พระขนิษฐาในแม่เจ้าขานแก้ว (มีราชโอรส 1)
  1. เจ้าวรทัศน์ ณ ลำพูน - อดีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทย สมรสกับ "หม่อมเทวี (วัฒนะทัสสี) ณ ลำพูน" (มีธิดา 1 บุตร 1)
    1. เจ้าวรเทวี (ณ ลำพูน) ชลวณิช
    2. เจ้าวีรทัศน์ ณ ลำพูน
  2. เจ้ารัชเดช ณ ลำพูน
แม่เจ้าส่วนบุญ
เจ้านายสกุล "ณ เชียงใหม่" (มีราชโอรส 1)
  1. เจ้าพัฒนา ณ ลำพูน - สมรสกับคุณหญิงเจ้าพงษ์แก้ว ณ ลำพูน ธิดาในพลตรี เจ้าราชบุตร (วงษ์ตะวัน ณ เชียงใหม่) มีธิดา 1 บุตร 3
    1. เจ้าดารารัตน์ ณ ลำพูน
    2. เจ้าพัฒน์พงศ์ ณ ลำพูน
    3. เจ้าวงศ์จักร ณ ลำพูน
    4. เจ้าศักดิ์ขจร ณ ลำพูน
หม่อมแว่นแก้ว
มีราชโอรส 1
  1. เจ้าสุริยา ณ ลำพูน (มีบุตร 2 ธิดา 3)
    1. เจ้าวัชรี ณ ลำพูน
    2. เจ้าพิสมัยมาลี ณ ลำพูน
    3. เจ้านพมณีศรี ณ ลำพูน
    4. เจ้าสุธี ณ ลำพูน
    5. เจ้าสุมาลี (ณ ลำพูน) วงศ์ปราชญ์
หม่อมคำแยง
มีราชธิดา 1
  1. เจ้าหญิงประกายคำ (ณ ลำพูน) ทองใหญ่ - สมรสกับหม่อมเจ้าทองแกมแก้ว ทองใหญ่ พระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม (มีธิดา 2 บุตร 1)
    1. หม่อมราชวงศ์ประกายทอง (ทองใหญ่) สิริสุข
    2. หม่อมราชวงศ์แก้วแกมทอง ทองใหญ่
    3. หม่อมราชวงศ์ผ่องสุวรรณ (ทองใหญ่) บิลเมส
เจ้ายอดเรือน ณ ลำพูน
ไม่มีราชโอรส ธิดา

พระกรณียกิจแก้ไข

เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เมื่อครั้งดำรงอิสริยยศเป็น "เจ้าบุรีรัตน์" ได้ดำเนินการสร้างถนนสายตะวันออกจากประตูท่าขาม ไปยังกิ่งอำเภอแม่ทา และถนนสายจากตัวเมืองลำพูนไปจนถึงฝั่งแม่น้ำปิง ต่อมาเมื่อได้รับโปรดเกล้าฯ ให้เป็นเจ้าผู้ครองนครลำพูน ก็ได้สร้างสาธารณกุศลแก่ประชาชนชาวลำพูนมากมาย อาทิ

  • การบูรณะวัดกู่สิงห์ทอง ซึ่งเป็นวัดเก่าแก่ตั้งแต่สมัย พ.ศ. 2324 และตั้งชื่อวัดนี้ว่า "วัดจักรคำภิมุข"
  • สร้างกุฏิให้วัดพระธาตุหริภุญชัย
  • มอบที่ดินสำหรับสร้างที่ทำการไปรษณีย์โทรเลข บ้านพักสัสดีจังหวัดลำพูน และโรงเรียนส่วนบุญโญปถัมภ์
  • มอบคุ้มหลวงเดิมให้แก่รัฐบาล เพื่อใช้เป็นศาลากลางจังหวัดลำพูน
  • ก่อตั้งโรงเรียนสำหรับนักเรียนชายประจำจังหวัด คือ โรงเรียนจักรคำคณาทร

สนามบินลำพูนแก้ไข

เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ ได้เห็นความสำคัญของการอากาศยาน จึงได้ดำริให้จัดทำสนามบินประจำจังหวัดขึ้น ในพื้นที่อำเภอปากบ่อง อำเภอเมืองลำพูน มีเนื้อที่ 156 ไร่ 1 งาน โดยเจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เป็นผู้ออกค่าใช้จ่ายในการจัดซื้อที่ดินเป็นเงินจำนวน 1,176 บาท[2] เมื่อปี พ.ศ. 2466

นามสกุล ณ ลำพูนแก้ไข

ณ ลำพูน[3] เป็นนามสกุลพระราชทาน ลำดับที่ 866 โดยพระราชทานให้แก่ผู้สืบเชื้อสายจากบรรพบุรุษที่มีนิวาสถานตั้งอยู่ในที่แห่งนั้นเป็นเวลานานมาก มีผู้คนรู้จัก และนับถือโดยมาก โดยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการห้ามไม่ให้ผู้ที่ไม่ได้รับพระบรมราชานุญาตใช้คำว่า "ณ" นำหน้าสกุลเป็นอันขาด[4]

สกุล ณ ลำพูน เป็นนามสกุลที่พระราชทานแก่ผู้สืบเชื้อสายพระยาคำฟั่น เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 1 โดยพระราชทานแก่เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 10 เดิมสะกดว่า "ณ ลำภูน" (na Lambhun)"[5]

เครื่องราชอิสริยาภรณ์แก้ไข

ลำดับสาแหรกแก้ไข

อ้างอิงแก้ไข

  1. ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2454/D/1808.PDF พระราชทานสัญญาบัตรบรรดาศักดิ์ เมื่อวันที่ 12 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454
  2. คำแถลงการณ์ของกรมเสนาธิการทหารบก เรื่อง สนามบินจังหวัดลำพูน
  3. นามสกุลพระราชทาน ของเชื้อสายเจ้าล้านนา
  4. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศ ห้ามมิให้ผู้ที่ไม่ได้รับพระราชทานนามสกุลใช้ "ณ" นำหน้านามสกุล, เล่ม ๓๒, ตอน ๐ ก, ๑๙ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๘, หน้า ๓๙๕
  5. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศพระราชทานนามสกุล เล่มที่ ๓๐, ตอน ๐ ง, วันที่ ๒๘ ธันวาคม ๒๔๕๖, หน้า ๒๑๒๒
  6. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์และเหรียญฝ่ายหน้า, เล่ม ๔๓, ตอน๐ ง, ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๖๙, หน้า ๓๙๙๔
  7. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์, เล่ม ๒๘, ตอน๐ ง, ๑๒ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๕๔, หน้า ๑๗๙๓

แหล่งข้อมูลอื่นแก้ไข

  • เจ้าวรเทวี (ณ ลำพูน) ชลวณิช ที่ระลึกในการบูรณะกู่บรรจุอัฐิเจ้าผู้ครองนครลำพูน ชายา และเจ้านายสกุล ณ ลำพูน ณ เชียงใหม่ ณ สุสานหลวงลำพูน. (ครั้งที่1) :บ.อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จก. (มหาชน), 15 เมษายน 2549
  • ปราณี ศิริธร ณ พัทลุง. เพ็ชร์ล้านนา. (ครั้งที่ 2) เชียงใหม่ :ผู้จัดการ ศูนย์ภาคเหนือ, 2538.
  • สมหมาย เปรมจิตต์, สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. ตำนานสิบห้าราชวงศ์ (ฉบับสอบชำระ) . เชียงใหม่: มิ่งเมือง, 2540.
  • ศักดิ์ รัตนชัย. พงศาวดารสุวรรณหอคำนครลำปาง (ตำนานเจ้าเจ็ดพระองค์กับหอคำมงคล ฉบับสอบทานกับเอกสารสืบค้น สรสว.ลำปาง) .
  • เจ้าวงศ์สักก์ ณ เชียงใหม่, คณะทายาทสายสกุล ณ เชียงใหม่. เจ้าหลวงเชียงใหม่.
  • คณะทายาทสายสกุล เจ้าหลวงเมืองพะเยา, สถาบันศิลปวัฒนธรรมโยนก. ครบรอบ 100 ปี แม่เจ้าทรายมูล (มหาวงศ์) ไชยเมือง และประวัติสายสกุลเจ้าหลวงเมืองพะเยา พุทธศักราช 2387 - 2456. พะเยา :บ.ฮาซัน พริ้นติ้ง จก., 2546
  • นงเยาว์ กาญจนจารี. ดารารัศมี : พระประวัติพระราชชายา เจ้าดารารัศมี. เชียงใหม่ :สุริวงศ์บุ๊คเซนเตอร์, 2539.
  • คัมภีร์ คัมภีรญาณนนท์, นาวาอากาศเอก. เจ้านายฝ่ายเหนือ. [1]
ก่อนหน้า เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ ถัดไป
เจ้าอินทยงยศโชติ   เจ้าผู้ครองนครลำพูน
(พ.ศ. 2454 — พ.ศ. 2486)
  เจ้าพงศ์ธาดา ณ ลำพูน
(ผู้สืบตระกูลเจ้าผู้ครองนครลำพูน)