วิกิพีเดีย

เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต

(เปลี่ยนทางจาก ณ ลำปาง)

มหาอำมาตย์โท นายพลตรี เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต (คำเมือง: LN-King Bunyawat.png) (6 พฤศจิกายน พ.ศ. 2400 - 5 ตุลาคม พ.ศ. 2465) [1] ทรงเป็นเจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ 13 แห่งราชวงศ์ทิพย์จักร (ครองราชย์ พ.ศ. 2441 - 2465) ตลอดรัชสมัย เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิตดำรงความมั่นคงสุจริตและความจงรักภักดีต่อราชวงศ์จักรี พระองค์ได้ทรงพัฒนานครลำปางและเมืองบริวารในด้านต่าง ๆ ให้ทันกับการพัฒนาในส่วนกลาง ได้ทรงประทานที่ดินและทุนทรัพย์ส่วนพระองค์ เพื่อจัดสร้างถาวรวัตถุในการทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา และการก่อสร้างสถานศึกษา ตลอดจนสถานที่ราชการต่าง ๆ เพื่อความผาสุกแก่ประชาชนลำปางอย่างแท้จริง

เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต
เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต3-1.jpg
เจ้าผู้ครองนครลำปาง
ครองราชย์3 มกราคม พ.ศ. 2441 - 5 ตุลาคม พ.ศ. 2465
รัชกาล24 ปี
ก่อนหน้าเจ้านรนันทไชยชวลิต
ถัดไปเจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง) ผู้รั้งตำแหน่งเจ้านครลำปาง
ราชเทวีแม่เจ้าเมืองชื่น
พระบุตร13 องค์
ราชสกุลณ ลำปาง
ราชวงศ์ราชวงศ์ทิพย์จักร
พระบิดาเจ้านรนันทไชยชวลิต
พระมารดาแม่เจ้าฟองแก้ว
ประสูติ6 พฤศจิกายน พ.ศ. 2400
เจ้าหนานบุญทวงศ์ ณ ลำปาง
พิราลัย5 ตุลาคม พ.ศ. 2465 (64 ปี)

พระประวัติแก้ไข

เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต มีนามเดิมว่า เจ้าบุญทวงศ์ ณ ลำปาง ประสูติเมื่อวันที่ 6 พฤศจิกายน พ.ศ. 2145 เป็นเจ้าราชโอรสในเจ้านรนันทไชยชวลิต เจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ 12 กับแม่เจ้าฟองแก้ว ต่อมาได้รับบรรดาศักดิ์เป็นเจ้าอุปราช ในปี พ.ศ. 2438[2]

เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิตมีราชเชษฐา ราชภคินี ราชอนุชา และราชขนิษฐา ร่วมพระราชบิดา 23 พระองค์ มีพระนามตามลำดับ ดังนี้

  1. เจ้าหญิงหอม ณ ลำปาง
  2. เจ้าน้อยคำแสน ณ ลำปาง
  3. มหาอำมาตย์โท พลตรี เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต, เจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ 13
  4. เจ้าน้อยกิ ณ ลำปาง
  5. เจ้าชวลิตวงศ์วรวุฒิ (น้อยแก้วเมืองมูล เป็นเจ้าราชภาคินัยแล้วเลื่อนเป็นเจ้าราชบุตรนครลำปาง เลื่อนเป็นเจ้าชวลิต วงศ์วรวุฒิ เมื่อ 27 เมษายน 2455) ตำแหน่งที่ปฤกษาราชการเมืองนครลำปาง - พระบิดาใน "เจ้าราชสัมพันธวงศ์ คำผาย สุยะราช, เจ้าราชสัมพันธ์วงศ์นครลำปาง" ซึ่งสมรสกับ "เจ้าหญิงอุษาวดี ศีติสาร" ราชธิดาองค์ใหญ่ในเจ้าหลวงอินต๊ะชมภู พระญาประเทศอุดรทิศ เจ้าเมืองพะเยา องค์ที่ 4 เจ้านายราชวงศ์เชียงแสนเก่า
  6. เจ้าน้อยพึ่ง ณ ลำปาง
  7. เจ้าน้อยเมือง ณ ลำปาง
  8. เจ้าน้อยหม่อม ณ ลำปาง
  9. เจ้าหญิงนวล ณ ลำปาง
  10. เจ้าหญิงซุ่ย ณ ลำปาง
  11. เจ้าหญิงหวัน ณ ลำปาง
  12. เจ้าน้อยแก้ว ณ ลำปาง
  13. เจ้าหญิงหยิ่น ณ ลำปาง
  14. เจ้าไชยสงคราม น้อยโท่น ณ ลำปาง, เจ้าไชยสงครามนครลำปาง
  15. เจ้าหญิงบัวเกษร ณ ลำปาง
  16. เจ้าหญิงบัวเทพ ณ ลำปาง - พระอัยยิกา (เจ้ายาย) ใน "เจ้าอินทเดชสุวรรณบท ณ ลำพูน"
  17. เจ้าหญิงแก้วมาลา ณ ลำปาง
  18. เจ้าน้อยปั๋นแก้ว ณ ลำปาง
  19. เจ้าหญิงฟอง ณ ลำปาง
  20. เจ้าน้อยอ้น ณ ลำปาง
  21. เจ้าอุปราช ทิพจักร ณ ลำปาง, เจ้าอุปราชนครลำปาง - พระบิดาใน "เจ้าเทพธำรงค์ ณ ลำปาง", "เจ้าหญิงอัตถ์ ณ ลำปาง", "เจ้าหญิงต่วน ณ ลำปาง"
  22. เจ้าน้อยหมวก ณ ลำปาง
  23. เจ้าหญิงบัวทิพย์ ณ ลำปาง

เมื่อวันที่ 3 มกราคม พ.ศ. 2440 (นับแบบปัจจุบันเป็นปี พ.ศ. 2441) เจ้าอุปราช (บุญทวงษ์) ได้รับพระราชทานสัญญาบัตรเป็น เจ้าบุญวาทยวงษ์มานิต ลามันตวิชิตประเทศราช บริสัษยนารถทิพยจักราธิวงษ์ ดำรงโยนวิไศย อภัยรัษฎารักษ์ อุดมศักดิสัตยาธิวรางค์ ลำปางคมหานคราธิปตัย เจ้านครลำปาง[3]

ถึงแก่พิราลัยแก้ไข

เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ถึงแก่พิราลัยด้วยโรควัณโรคภายในเมื่อวันที่ 5 ตุลาคม พ.ศ. 2465[4][5] สิริชันษา 65 ปี รวมระยะเวลาที่ทรงครองนคร 25 ปี และมีพิธีพระราชทานเพลิงศพ เมื่อวันที่ 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2470 ณ เมรุชั่วคราวสนามเสือป่า (ปัจจุบันคือ โรงเรียนบุญวาทย์วิทยาลัย) ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานโกศโถประกอบศพ มีฐานตั้ง 1 ชั้น พร้อมด้วยเครื่องอิสริยยศ ฉัตรเบญจาตั้ง 4 คัน เมื่อพระราชทานเพลิงมีเครื่องประโคมจ่าปี่ 1 กลองเป็นของสำหรับเมืองลำปาง[6] เหตุที่มีการพระราชทานเพลิงศพหลังจากถึงแก่พิราลัยไปแล้วกว่า 5 ปี เนื่องจากในขณะนั้นไม่มีทายาทองค์ใด ที่มีทรัพย์มากเพียงพอที่จะจัดการถวายเพลิงพระศพ จนความทราบถึงสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ[5] จนกระทั่งพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชหัตถเลขาไปยังเจ้าดารารัศมี พระราชชายา ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในฐานะเจ้านายฝ่ายเหนือ ขอให้เสด็จมาเป็นองค์ประธานในการจัดการพระศพ และถวายเพลิงพระศพอย่างสมเกียรติ พร้อมกับขอให้เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ ลำพูน และน่าน ร่วมเป็นกรรมการด้วย[7]

ราชโอรส ราชธิดาแก้ไข

เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต มีราชโอรสและราชธิดา รวม 13 องค์ อยู่ในราชตระกูล ณ ลำปาง มีพระนามตามลำดับ ดังนี้

พระกรณียกิจสำคัญแก้ไข

เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ได้ทรงบำเพ็ญพระกรณียกิจอันทรงคุณูปการต่อนครลำปางและประเทศชาติเป็นอเนกประการ มีรายละเอียดพอสังเขป ดังนี้

ด้านงานราชการแก้ไข

เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ได้อุทิศที่ดินซึ่งเป็นที่ตั้งของคุ้มหลวงให้ทางราชการเพื่อก่อสร้างศาลากลางจังหวัดลำปาง[8]

ด้านการทหารและการป้องกันนครแก้ไข

พระองค์ทรงเป็นผู้ริเริ่มและวางรากฐานด้านการทหารให้แก่นครลำปาง ได้ทรงระดมชาวเมืองต่อสู้ป้องกันนครจากพวกเงี้ยวที่ก่อการจลาจล ยกกำลังเข้าตีนครลำปางเมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2445 และสามารถปราบปรามเงี้ยวราบคาบ การที่ทรงระดมพลเมืองเป็นทหารเพื่อรบพุ่งทำสงครามดังกล่าว ทำให้เกิดมีกองทหารนครลำปางขึ้น และเพื่อความเป็นปึกแผ่นมั่นคงของกิจการทหาร พระองค์ได้ประทานที่ดินส่วนพระองค์สร้างโรงทหาร โรงพยาบาลทหาร และค่ายทหาร[8]

เจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิต ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้เป็นราชองครักษ์พิเศษ เมื่อปี พ.ศ. 2458[9]

ด้านการศึกษาแก้ไข

เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ทรงได้รับการศึกษาหนังสือไทยเหนือในสำนักอภิไชย วัดเชียงมั่น นครลำปาง และหนังสือไทยกลางที่คุ้มหลวง เนื่องจากขณะนั้นยังไม่มีโรงเรียน พระองค์ทรงตระหนักดีว่าการศึกษาของประชาชนลำปางที่มีอยู่ในวัดนั้นไม่เพียงพอต่อการพัฒนานคร เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ทรงสนพระทัยติดตามความเคลื่อนไหวด้านการจัดการศึกษาของส่วนกลาง แล้วทรงนำมาปรับปรุงเปลี่ยนแปลงระบบการศึกษาของนครลำปาง ทรงนำการศึกษาแบบสอนภายในโรงเรียนเข้ามาแทนการศึกษาในวัดเป็นครั้งแรก เมื่อ พ.ศ. 2447 ณ สถานที่ตั้งโรงเรียนเทศบาล 3 (บุญทวงศ์อนุกูล) ในปัจจุบัน

พระองค์ทรงเล็งเห็นความสำคัญของการศึกษาว่าจำเป็นยิ่งต่อการพัฒนานครลำปาง พระองค์ได้สนับสนุนส่งเจ้านายบุตรหลานและประชาชนลำปาง ที่ทรงคัดเลือกว่ามีสติปัญญาความสามารถไปศึกษาต่อที่กรุงเทพมหานคร โดยให้อยู่ในความดูแลของกระทรวงมหาดไทย ซึ่งบุคคลเหล่านั้นก็ได้กลับมาทำงานสร้างคุณประโยชน์ให้แก่นครลำปางและประเทศชาติหลายท่าน นอกจากนั้น พระองค์ยั่งได้ทรงสละราชทรัพย์ส่วนพระองค์ซื้อที่ดินและอาคารของห้างเซ่งหลี สร้างโรงเรียนขึ้นอีกแห่งหนึ่งแล้วประทานให้เป็นของรัฐ[10][8] ซึ่งในปี พ.ศ. 2448 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะดำรงอิสริยยศเป็นสยามมกุฎราชกุมารได้เสด็จประพาสหัวเมืองฝ่ายเหนือ และทรงพระกรุณาเสด็จทรงเปิดโรงเรียนใหม่แห่งนี้เมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายน และพระราชทานนามว่า "โรงเรียนบุญวาทย์วิทยาลัย" เพื่อถวายเป็นพระอนุสรณ์แด่ เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต

ด้านการศาสนาแก้ไข

เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ทรงเคยเข้ารับการอุปสมบท ณ สำนักพระปัญญา วัดสวนดอก (จังหวัดลำปาง) พระองค์ทรงมีราชศรัทธาอย่างแรงกล้าในทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา ได้ทรงพระราชทานพระอุปถัมภ์แก่วัดต่าง ๆ โดยในนครลำปางและเมืองบริวารอย่างทั่วถึง ทรงสละราชทรัพย์ส่วนพระองค์ในการทำนุบำรุงพระพุทธศาสนาด้วยความศรัทธาเลื่อมใสอย่างแท้จริง อนึ่ง เพื่อให้พระสงฆ์ในจังหวัดลำปาง ได้มีความรู้ความเข้าใจ ในเรื่องพระศาสนาดียิ่งขึ้น พระองค์ยังได้ทรงสนับสนุนส่งพระสงฆ์ให้เข้ารับศึกษาพระปริวัติธรรม ณ วัดมหาธาตุ กรุงเทพมหานคร อีกด้วย

ด้านการอุตสาหกรรมและการคมนาคมแก้ไข

เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ทรงมีสายพระเนตรยาวไกล ทรงเล็งเห็นว่าการอุตสาหกรรมต่อไปจักเป็นปัจจัยสำคัญอย่างหนึ่งในการพัฒนาเศรษฐกิจของบ้านเมือง ได้ทรงจัดตั้งโรงงานทอผ้าและโรงงานฟอกหนังขึ้นในนครลำปาง ซึ่งนับเป็น โรงงานฟอกหนังแห่งแรกของประเทศไทย นอกจากนั้น พระองค์ยังทรงส่งเสริมกิจการด้านการคมนาคม ทรงมีราชดำริให้มีการก่อสร้างปรับปรุงถนนต่างๆ เพื่อเชื่อมโยงนครลำปางและเมืองบริวารใกล้เคียง รวมทั้ง ได้ประทานที่ดินส่วนพระองค์เพื่อก่อตั้งที่ทำการไปรษณีย์โทรเลข[8] เพื่อเป็นศูนย์กลางในการติดต่อสื่อสารของประชาชน

การขอพระราชทานนามสกุลแก้ไข

เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ได้รับพระราชทานนามสกุล ณ ลำปาง (อักษรโรมัน: na Lampang) ซึ่งเป็นนามสกุลพระราชทาน ลำดับที่ 1,166 จากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2457[11] โดยพระราชทานให้แก่ผู้สืบเชื้อสายจากบรรพบุรุษที่มีนิวาสถานตั้งอยู่ในที่แห่งนั้นเป็นเวลานานมาก มีผู้คนรู้จัก และนับถือโดยมาก โดยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการห้ามไม่ให้ผู้ที่ไม่ได้รับพระบรมราชานุญาตใช้คำว่า "ณ" นำหน้าสกุลเป็นอันขาด[12] ต่อมาภายหลังตระกูล ณ ลำปาง เป็นหนึ่งในสิบตระกูลที่ได้เข้าเฝ้าในพระราชพิธีบรมราชาภิเษกในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช[13]

สถานที่สำคัญแก้ไข

  • อนุสาวรีย์เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ตั้งอยู่บริเวณด้านหน้าโรงเรียนบุญวาทย์วิทยาลัย อำเภอเมืองลำปาง จังหวัดลำปาง สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2521
  • กู่เจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิต เป็นสถานที่บรรจุอัฐิของเจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิต ตั้งอยู่บริเวณด้านหน้าวัดพระบาท ตำบลพระบาท อำเภอเมืองลำปาง จังหวัดลำปาง

สถานที่อันเนื่องมาจากพระนามแก้ไข

พระยศแก้ไข

พระยศทหารแก้ไข

  • นายพลตรี[14]

พระยศพลเรือนแก้ไข

  • มหาอำมาตย์โท[15]

เครื่องราชอิสริยาภรณ์แก้ไข

ลำดับสาแหรกแก้ไข

อ้างอิงแก้ไข

  1. ↑ "สำเนาที่เก็บถาวร". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-01-08. สืบค้นเมื่อ 2009-02-02.
  2. ↑ พระราชทานสัญญาบัตร
  3. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานหิรัญบัตรแลสัญญาบัตร, เล่ม ๑๔, ตอน ๔๑, ๑๒ มกราคม พ.ศ. ๒๔๔๐, หน้า๗๐๑
  4. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวตาย, เล่ม ๓๙, ตอน ง, ๒๒ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๖๕, หน้า ๒๐๐๓
  5. ↑ 5.0 5.1 วรชาติ มีชูบท, เจ้านายฝ่ายเหนือ และตำนานรักมะเมียะ, กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์, หน้า 119
  6. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเพลิงศพ, เล่ม ๔๔, ตอน ง, ๕ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๐, หน้า ๗๑๔
  7. ↑ ไพโรจน์ ไชยเมืองชื่น (บรรณาธิการ), 2 ฟากแม่น้ำวัง 2 ฝั่งนครลำปาง, ลำปาง : เทศบาลนครลำปาง, 2551
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 ปราณี ศิริธร ณ พัทลุง. เพ็ชร์ล้านนา. เชียงใหม่: ผู้จัดการ, พิมพ์ครั้งที่ 2. 2538, หน้า 48
  9. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความกระทรวงกลาโหม ตั้งราชองครักษ์พิเศษ
  10. ↑ 10.0 10.1 ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งคณะกรรมการป้องกันการค้ากำไรเกินควร ประจำจังหวัดลำปาง
  11. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศพระราชทานนามสกุล ครั้งที่ ๑๔ (ลำดับที่ ๑๑๕๖ ถึงลำดับที่ ๑๑๘๒), เล่ม 31 วันที่ 5 เมษายน 2457 หน้า 10
  12. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศ ห้ามมิให้ผู้ที่ไม่ได้รับพระราชทานนามสกุลใช้ "ณ" นำหน้านามสกุล, เล่ม ๓๒, ตอน ๐ ก, ๑๙ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๘, หน้า ๓๙๕
  13. ↑ "สำเนาที่เก็บถาวร". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2008-12-04. สืบค้นเมื่อ 2013-02-07.
  14. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, ตั้งตำแหน่งนายทหารบก เก็บถาวร 2022-10-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๙ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๖๘๖, ๒๓ มิถุนายน ๑๓๑
  15. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศพระบรมราชโองการ ประกาศพระราชทานยศ แก่ข้าราชการกระทรวงมหาดไทย เก็บถาวร 2022-10-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๒๘ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๑๐๐๐, ๒๐ สิงหาคม ๑๓๐
  16. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิศริยาภรณ์, เล่ม ๒๓, ตอน ๕๑, ๑๗ มีนาคม ๒๔๔๙, หน้า ๑๒๙๕
  17. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิศริยาภรณ์, เล่ม ๒๐, ตอน ๔๑, ๑๐ มกราคม ๒๔๔๖, หน้า ๗๑๐
  18. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์, เล่ม ๑๗, ตอน ๔๓, ๒๐ มกราคม ๒๔๔๓, หน้า ๖๑๘
  19. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์
  20. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, ส่งเหรียญดุษฎีมาลาไปพระราชทาน เก็บถาวร 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๖,ตอน ๔๔, ๒๘ มกราคม พ.ศ. ๒๔๔๒, หน้า ๖๒๘
  21. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์, เล่ม ๒๘, ๓ มกราคม พ.ศ. ๒๔๕๕, หน้า ๑๙๕๕

แหล่งข้อมูลอื่นแก้ไข

  • ปราณี ศิริธร ณ พัทลุง. เพ็ชร์ล้านนา. (ครั้งที่ 2) เชียงใหม่ :ผู้จัดการ ศูนย์ภาคเหนือ, 2538.
  • ศักดิ์ รัตนชัย. พงศาวดารสุวรรณหอคำนครลำปาง (ตำนานเจ้าเจ็ดพระองค์กับหอคำมงคล ฉบับสอบทานกับเอกสารสืบค้น สรสว.ลำปาง) .
  • คัมภีร์ คัมภีรญาณนนท์, นาวาอากาศเอก. เจ้านายฝ่ายเหนือ. [1]
ก่อนหน้า เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ถัดไป
เจ้านรนันทไชยชวลิต   เจ้าผู้ครองนครลำปาง
(3 มกราคม พ.ศ. 2440 - 5 ตุลาคม พ.ศ. 2465) 		  เจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง)
เข้าถึงจาก "https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต&oldid=10772115#การขอพระราชทานนามสกุล"