พระเจ้ากาวิละ

พระบรมราชาธิบดี หรือ พระเจ้ากาวิละ (ไทยถิ่นเหนือ: ) (พ.ศ. 2285 — พ.ศ. 2358) เป็นพระเจ้านครเชียงใหม่พระองค์แรกแห่งราชวงศ์ทิพย์จักร ปกครองดินแดนล้านนาไท 57 เมือง ตลอดรัชสมัยของพระองค์เป็นช่วงเวลาแห่งการศึกสงครามและสร้างบ้านแปงเมือง ทรงเป็นกษัตริย์ชาตินักรบได้ทรงร่วมกับพระอนุชาทั้ง 6 และกองทัพสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี กอบกู้อิสรภาพแผ่นดินล้านนาออกจากพม่า และนำล้านนาเข้ามาเป็นประเทศราชแห่งอาณาจักรสยาม และทรงเป็นเจ้าผู้ครองนครที่ได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเลื่อนพระเกียรติยศขึ้นเป็น "พระเจ้าประเทศราช" องค์ที่ 1 (14 กันยายน พ.ศ. 2345 - 21 พฤศจิกายน พ.ศ. 2358) ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1

พระบรมราชาธิบดี
พระเจ้ากาวิละ
พระยานครลำปาง
ครองราชย์	พ.ศ. 2317 — 2325
ก่อนหน้า	เจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว
ถัดไป	พระยาคำโสม
กษัตริย์	พระเจ้ามังระ สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี
เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่
ครองราชย์	(พระยาเชียงใหม่) พ.ศ. 2325 — 14 กันยายน พ.ศ. 2345 (พระเจ้าเชียงใหม่) 14 กันยายน พ.ศ. 2345 — 21 พฤศจิกายน พ.ศ. 2358
ก่อนหน้า	พระยาวิเชียรปราการ
ถัดไป	พระยาธรรมลังกา
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
อุปราช	พระยาธรรมลังกา
ประสูติ	พ.ศ. 2285
พิราลัย	21 พฤศจิกายน พ.ศ. 2358 (74 ปี)
ราชเทวี	แม่เจ้าโนจา
พระนามเต็ม พระบรมราชาธิบดี ศรีสุริยวงศ์อินทรสุรศักดิ์ สมญามหาขัตติยราชชาติราไชยสวรรค์ เจ้าขัณฑเสมาพระนครเชียงใหม่ราชธานี
พระบุตร	เจ้าราชบุตร (สุริยฆาต) พระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงศ์ เจ้ามหาวงศ์ เจ้าคำใส เจ้าไชยเสนา
ราชสกุล	ณ เชียงใหม่
ราชวงศ์	ทิพย์จักร
พระบิดา	เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว
พระมารดา	แม่เจ้าจันทาราชเทวี
ศาสนา	เถรวาท

ด้วยพระปรีชาสามารถและพระเดชานุภาพในการรบ ทรงสามารถขยายขอบขัณฑสีมาแผ่นดินล้านนาออกไปอย่างกว้างใหญ่ไพศาล กอปรกับความจงรักภักดีที่ทรงถวายต่อพระบรมราชวงศ์จักรี ในวันที่ 14 กันยายน พ.ศ. 2345 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดพีธีมุทธาภิเษกและสถาปนาพระยาวชิรปราการขึ้นเป็น พระบรมราชาธิบดี ศรีสุริยวงศ์อินทรสุรศักดิ์ สมญามหาขัตติยราชชาติราไชยสวรรค์ เจ้าขัณฑเสมาพระนครเชียงใหม่ราชธานี มีพระอิสริยยศพระเจ้าเชียงใหม่ เป็นใหญ่ในล้านนาไท 57 เมือง ได้แก่ นครเชียงใหม่ และหัวเมืองเหนือทั้งหมด ในการนี้มีมหรสพสมโภช 7 วัน 7 คืน

พระราชประวัติ

พระบรมราชาธิบดี มีพระนามเดิมว่า เจ้ากาวิละ ประสูติเมื่อ จ.ศ. 1104 ปีจอ จัตวาศก (พ.ศ. 2285) ซึ่งเป็นช่วงเวลาก่อนการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สอง พระองค์เป็นพระโอรสพระองค์ใหญ่ในเจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว เจ้านครลำปาง กับแม่เจ้าจันทาราชเทวี และเป็นพระราชนัดดา (หลานปู่) พระองค์แรกในพระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง) กับแม่เจ้าพิมพาราชเทวี องค์ปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์ทิพย์จักร

พระเจ้ากาวิละ มีพระอนุชาและพระขนิษฐารวมสิบองค์ (หญิงสามองค์ ชายเจ็ดองค์) (เจ้าชายทั้งเจ็ดพระองค์ได้ทรงช่วยกันต่อสู้กับพม่าและขยายขอบขัณฑสีมาล้านนา เป็นเหตุให้ทั้งเจ็ดองค์มีพระสมัญญาว่า "เจ้าเจ็ดตน") มีพระนามตามลำดับ ดังนี้

1. พระเจ้ากาวิละ เจ้านครเชียงใหม่องค์ที่ 1, เจ้านครลำปางองค์ที่ 3
2. พระยาคำโสม เจ้านครลำปางองค์ที่ 4
3. พระยาธรรมลังกา เจ้านครเชียงใหม่ องค์ที่ 2
4. พระเจ้าดวงทิพย์ เจ้านครลำปาง องค์ที่ 5
5. เจ้าศรีอโนชา พระอัครชายาในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท
6. เจ้าหญิงสรีวัณณา (ถึงแก่พิราลัยแต่เยาว์)
7. เจ้าอุปราชหมูหล้า พระอุปราชนครลำปาง
8. พระยาคำฟั่น เจ้านครเชียงใหม่องค์ที่ 3 และเจ้านครลำพูนองค์ที่ 1
9. เจ้าหญิงสรีบุญทัน (พิราลัยแต่เยาว์)
10. พระเจ้าบุญมา เจ้านครลำพูนองค์ที่ 2

พระเจ้ากาวิละถึงแก่พิราลัยในปี จ.ศ.1177 เดือนยี่เหนือ แรม 5 ค่ำ วันพุธ (ตรงกับวันที่ 21 พฤศจิกายน พ.ศ. 2358) ยามแตรบอกเวลาเข้าสู่เที่ยงคืน ทรงปกครองนครเชียงใหม่เป็นระยะเวลานาน 32 ปี สิริพระชันษา 74 ปี

ราชโอรส-ธิดา

พระเจ้ากาวิละมีพระโอรสและธิดา รวม 5 องค์ อยู่ในสกุล "ณ เชียงใหม่" มีพระนามตามลำดับ ดังนี้

• เจ้าราชบุตร (สุริยฆาต) - เจ้าไปยกา (ตาทวด) ในหม่อมทิพวันและหม่อมศรีนวล ชายาในพลเอก พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช
• พระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงศ์ พระเจ้านครเชียงใหม่ องค์ที่ 6 - พระอัยกา (เจ้าตา) ในเจ้าดารารัศมี พระราชชายาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระไปยกา (เจ้าตาทวด) ในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวิมลนาคนพีสี
• เจ้าหนานมหาวงศ์ - เจ้าปู่ในเจ้าจอมมารดาทิพเกษร ในรัชกาลที่ 5 และพระไปยกา (เจ้าตาทวด) ในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นสรรควิไสยนรบดี
• เจ้าคำใส
• เจ้าหนานไชยเสนา - เสกสมรสกับ "เจ้าหญิงสนธยา ณ เชียงใหม่" ราชธิดาในพระยาคำฟั่น เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ 3 และ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 1

พระราชกรณียกิจ

เจ้าหลวงเชียงใหม่แห่ง ราชวงศ์ทิพย์จักร
	พระเจ้ากาวิละ
	พระยาธรรมลังกา
	พระยาคำฟั่น
	พระยาพุทธวงศ์
	พระเจ้ามโหตรประเทศ
	พระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงศ์
	พระเจ้าอินทวิชยานนท์
	เจ้าอินทวโรรสสุริยวงษ์
	เจ้าแก้วนวรัฐ

ยุคล้านนาของพม่า

ในสมัยปลายพม่าครองล้านนา เมื่อปี พ.ศ. 2313 พระยาจ่าบ้าน (บุญมา) ขุนนางเมืองเชียงใหม่ เกิดวิวาทถึงขั้นใช้กำลังทหารเข้าทะเลาะวิวาทกับโป่มะยุง่วน เจ้าเมืองเชียงใหม่ พระยาจ่าบ้านมีกำลังน้อยสู้ไม่ไหวจึงหนีไปหาโป่สุพลา แม่ทัพพม่าที่แต่งทัพไปล้านช้าง โป่สุพลากับโป่มะยุง่วนนั้นไม่ค่อยถูกกัน โป่สุพลาจึงรับพระยาจ่าบ้านไว้ในความดูแล

ในปี พ.ศ. 2314 สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรียกทัพขึ้นเหนือเพื่อจะขับไล่พม่าที่ครองเวียงเชียงใหม่อยู่ แต่ล้อมเวียงเชียงใหม่ได้เพียงเก้าวันก็เลิกทัพกลับ โป่สุพลายกทัพจากเชียงแสนกลับถึงเชียงใหม่ในพ.ศ. 2316 พร้อมพาพระยาจ่าบ้านกลับมาด้วย โปสุพลาตั้งทัพอยู่ที่ประตูท่าแพและไม่ยอมส่งตัวพระยาจ่าบ้านให้โป่มะยุง่วน โป่มะยุง่วนทำอะไรไม่ได้จึงร้องเรียนไปยังกรุงอังวะ

ในปี พ.ศ. 2317 สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีโปรดให้เจ้าพระยาสองพี่น้องคือ เจ้าพระยาจักรี (ทองด้วง) และเจ้าพระยาสุรสีห์ (บุญมา) ยกทัพขึ้นตีเวียงเชียงใหม่ โปสุพลาทราบว่ากรุงธนบุรียกทัพขึ้นมา จึงบัญชาให้พระยาจ่าบ้านและเจ้ากาวิละคุมกำลังพลรวมหนึ่งพันนายเป็นกองหน้าลงไปลำปาง แล้วตนจะยกทัพใหญ่ราวหมื่นนายตามลงไปสนธิกำลัง หมายจะทำศึกกับกองทัพกรุงธนบุรีที่ลำปาง ระหว่างนั้น กรุงอังวะมีตราเรียกให้ส่งตัวพระยาจ่าบ้านและเจ้ากาวิละไปพิจารณาความที่กรุงอังวะ แต่ว่าโป่สุพลาก็ปฏิเสธส่งตัวทั้งสองคนโดยอ้างว่าทั้งสองคนยังติดพันราชการศึกอยู่ โป่มะยุง่วนทำอะไรไม่ได้จึงสั่งนายกองที่ลำปางเข้าคุมตัวเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว ภริยา และบุตรของเจ้ากาวิละส่งตัวไปที่กรุงอังวะเป็นตัวประกัน

พระยาจ่าบ้านซึ่งคุมกำลังอยู่ที่ฮอดทราบข่าวจึงรีบใช้คนสนิทไปบอกเจ้ากาวิละ และตนเองออกอุบายรับอาสาโป่สุพลาจัดกองหน้าที่นำโดยนายก้อนแก้วผู้เป็นหลานไปสำรวจทาง นายก้อนแก้วจึงนำกองทหารโพกผ้าแดงลอบไปเข้าเฝ้าสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีซึ่งตั้งกองทหารเล็ก ๆ อยู่ที่ถ้ำช้างร้องใกล้เวียงลี้ เจ้ากาวิละเมื่อทราบว่าบิดาและครอบครัวถูกส่งตัวไปยังกรุงอังวะ ก็นำกำลังสังหารนายกองพม่าในนครลำปางเสีย และรีบส่งคนไปชิงตัวครอบครัวกลับมาได้

ยุคธนบุรี

วัดพระธาตุลำปางหลวงในจังหวัดลำปาง ที่ซึ่งพิธีดื่มน้ำศักดิ์สิทธิ์ของพระเจ้ากาวิละและพี่น้องของเขาเพื่อสาบานตนต่อพระเจ้าตากสินได้ร่วมสวามิภักดิ์ ในเดือนมกราคม พ.ศ. 2318

เมื่อกองทัพเจ้าพระยาสองพี่น้องยกมาถึงลำปาง เจ้ากาวิละได้นำเสบียงอาหารและไพร่พลเข้าร่วมกับกองทัพกรุงธนบุรี เมื่อโปสุพลาซึ่งยกทัพใหญ่ตามลงมาได้ครึ่งทางได้ยินว่าเจ้ากาวิละแปรพักตร์เข้ากับกรุงธนบุรีเสียแล้ว จึงยกทัพถอยไปตั้งหลังที่เวียงเชียงใหม่แต่ก็ไม่สามารถต้านการโจมตี จึงพากำลังบางส่วนและพวกหลบหนีออกทางประตูช้างเผือกมุ่งหน้าไปเชียงแสน สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีจึงโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระยาจ่าบ้านขึ้นเป็น พระยาวิเชียรปราการ ปกครองนครเชียงใหม่ และตั้งนายก้อนแก้วผู้เป็นหลาน ขึ้นเป็นพระยาอุปราชนครเชียงใหม่ ขณะเดียวกัน ทรงสถาปนาเจ้ากาวิละขึ้นเป็นพระยานครลำปาง และให้เจ้าหนานธัมมลังกา เป็นพระยาอุปราชนครลำปาง ในฐานะประเทศราชของกรุงธนบุรี ในการนี้ เจ้าพระยาสุรสีห์ (บุญมา) ได้รับเอาเจ้ารจจาน้องสาวของเจ้ากาวิละเป็นภริยากลับไปยังกรุงธนบุรีด้วย

ต่อมา ในปี พ.ศ. 2318 โปมะยุง่วนยกทัพพม่าจากเชียงแสนมาล้อมเวียงเชียงใหม่ พระยาวิเชียรปราการเห็นว่าสู้ไม่ไหวจึงมอบหมายให้อุปราชก้อนแก้วสะสมเสบียงรออยู่ที่วังพร้าว เมื่อพม่าล้อมเชียงใหม่ได้แปดเดือน พระยาวิเชียรปราการจึงทิ้งเมืองมุ่งหน้าไปเมืองระแหง (เมืองตาก) เพื่อเข้าเฝ้าสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี กองทัพพม่าตามไล่ตามตีมาจนถึงลำปางและยกทัพเข้าตีนครลำปาง พระยากาวิละและอนุชาไม่สามารถต้านทานจึงทิ้งเมืองมุ่งหน้าไปสวรรคโลก ทางด้านพระยาวิเชียรปราการนั้น พอยกทัพมาถึงวังพร้าวก็ทะเลาะวิวาทกับอุปราชก้อนแก้วเรื่องเสบียง ซึ่งทำให้พระยาวิเชียรปราการบันดาลโทสะฆ่าอุปราชก้อนแก้วเสีย เมื่อกองทัพกรุงธนบุรีขับไล่พม่าออกไปในปี พ.ศ. 2319 พระยากาวิละและอนุชาจึงยกทัพกลับมาตั้งมั่นที่นครลำปางอีกครั้ง

ในปี พ.ศ. 2323 ในคราวที่กรุงธนบุรียกทัพตีล้านช้าง เมื่อเจ้าพระยาจักรีและพระยาสุรสีห์ตีเวียงจันทน์ได้แล้ว แม่ทัพทั้งสองได้แต่งกองข้าหลวงออกไปสืบข่าวทางเมืองน่านจนถึงนครลำปาง แต่ข้าหลวงเหล่านั้นได้ประพฤติตนเช่นอันธพาล เที่ยวปล้นโจรกรรมชิงทรัพย์สินด้วยนานาประการ พระยากาวิละทราบความจึงคุมกำลังเข้าสังหารข้าหลวงเหล่านั้นเสีย พวกที่รอดตายพากันไปกราบทูลฟ้องพระเจ้ากรุงธนบุรี พระเจ้ากรุงธนบุรีจึงให้มีตราเรียกพระยากาวิละลงมาเข้าเฝ้าที่กรุงธนบุรี ซึ่งพระยากาวิละทราบว่าตนมีความผิดจึงไม่ยอมลงมาจึงขัดตรานั้นถึงสามครั้ง ซึ่งพระยากาวิละก็ได้ไปตีเอาผู้คนจากเมืองลอง เมืองเทิงเพื่อหวังเอาความชอบไถ่โทษ เมื่อพระยาวิเชียรปราการพาผู้คนที่กวาดต้อนลงไปถวายพระเจ้ากรุงธนบุรี จึงมีพระราชโองการให้ลงโทษ พระยาวิเชียรปราการในความผิดฆ่าอุปราชก้อนแก้วผู้เป็นหลาน และลงโทษพระยากาวิละที่ขัดตราด้วยการโบยคนละหนึ่งร้อยหวาย พร้อมทั้งให้ตัดขอบหูพระยากาวิละทั้งสองข้าง ในความผิดสังหารข้าหลวง ทั้งสองถูกนำไปขังคุก ในระหว่างที่ถูกคุมขัง พระยากาวิละทูลขออาสาไปตีเมืองเชียงแสนเป็นการไถ่โทษ จึงได้รับพระราชทานอภัยโทษพร้อมกลับคืนฐานันดรศักดิ์ ส่วนพระยาวิเชียรปราการล้มป่วยและเสียชีวิตที่กรุงธนบุรี

ยุครัตนโกสินทร์

อนุสรณ์สถานพระเจ้ากาวิละ

เมื่อพระยากาวิละตีเชียงแสนได้แล้ว เป็นช่วงเวลาที่สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก ได้ปราบดาภิเษกขึ้นเป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี พระยากาวิละที่นำไพร่พลและเชลยลงไปเฝ้า ได้รับการสถาปนาขึ้นเป็น พระยาวชิรปราการ เจ้านครเชียงใหม่ พร้อมกันนี้โปรดเกล้าให้ เจ้าหนานธัมลังกาเป็นพระยาอุปราชนครเชียงใหม่ และให้เจ้าคำสม เป็นพระยานครลำปาง และเจ้าดวงทิพ เป็นพระยาอุปราชนครลำปาง

เมื่อพระยาวชิรปราการขึ้นครองนครเชียงใหม่ ขณะนั้นเวียงเชียงใหม่ยังคงเป็นเมืองร้างที่ไร้ผู้คน พระยาวชิรปราการจึงต้องนำไพร่พลไปพักอยู่ที่เวียงเวฬุคาม นานเกือบ 20 ปี ซึ่งระหว่างนั้น ก็ได้ไปกวาดต้อนผู้คนจากที่ต่าง ๆ มาสะสมไว้ที่เวียงเวฬุคาม เพื่อรอฟื้นฟูเวียงเชียงใหม่ จึงเรียกว่ายุคนี้เป็นยุค "เก็บผักใส่ซ้า เก็บข้าใส่เมือง" ครั้นสะสมกำลังพลและพลเมืองพอที่จะดูแลเวียงเชียงใหม่ได้แล้ว จึงพยุหยาตราเข้าเวียงเชียงใหม่เมื่อ พ.ศ. 2334 และได้ฟื้นฟูเวียงเชียงใหม่ให้เป็นศูนย์กลางของล้านนาได้ในเวลาต่อมา โดยได้ขนานนามเวียงเชียงใหม่ว่า เมืองรัตนตึงษาอภินณบุรี เมื่อปี พ.ศ. 2343

ในเวลาต่อมา กรุงอังวะของพม่าแต่งตั้งชาวยูนนานฉายาว่า "ราชาจอมหงส์" มาเกลี้ยกล่อมให้นครเชียงใหม่เข้าร่วมกับพม่า และอ้างตนเป็นใหญ่เหนือล้านนาไท 57 เมืองในนาม เจ้ามหาสุวัณณหังสจักกวัติราช โดยตั้งมั่นเมืองสาด พระยาวชิรปราการตั้งให้อุปราชธัมลังกาและเจ้ารัตนหัวเมืองยกทัพไปตีที่เมืองสาด สามารถจับกุมราชาจอมหงส์ได้ พร้อมกันได้จับตัวส่วยหลิงมณี ทูตพม่าที่ส่งไปเมืองแกว (ญวน) ที่กำลังพำนักที่เชียงตุง นำทั้งสองล่องเรือไปถวายตัวที่กรุงเทพ นับว่ามีความชอบมาก พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาพระยาวชิรปราการขึ้นเป็นพระเจ้าเชียงใหม่ ปกครองดินแดนล้านนาไท 57 เมือง เฉลิมพระนามว่า พระบรมราชาธิบดี ศรีสุริยวงศ์อินทรสุรศักดิ์ สมญามหาขัตติยราชชาติราไชยสวรรค์ เจ้าขัณฑเสมาพระนครเชียงใหม่ราชธานี เมื่อวันที่ 14 กันยายน พ.ศ. 2345

พระอิสริยยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้ากาวิละ
การทูล	ไหว้สาพระบาทเจ้า
การแทนตน	ข้าบาทเจ้า
การขานรับ	บาทเจ้า

• พ.ศ. 2285 - 2317: เจ้ากาวิละ
• พ.ศ. 2317 - 2325: พระยานครลำปาง
• พ.ศ. 2325 - 2345: พระยาวชิรปราการ พระยาเชียงใหม่
• พ.ศ. 2345 - 2358: พระบรมราชาธิบดี พระเจ้าเชียงใหม่

สถานที่อันเนื่องมาจากพระนาม

• ค่ายกาวิละ กองบัญชาการมณฑลทหารบกที่ 33 ตำบลวัดเกต อำเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่
• โรงเรียนกาวิละวิทยาลัย อำเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่
• โรงเรียนกาวิละอนุกูล อำเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่

ในวัฒนธรรมสมัยนิยม

มีนักแสดงผู้รับบท พระเจ้ากาวิละ ได้แก่

• ศรัณยู วงษ์กระจ่าง ในงานเฉลิมขวัญนพบุรี 700 ปี นครเชียงใหม่ (2540)

ราชตระกูล

พงศาวลีของพระเจ้ากาวิละ
4. พระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง)                             2. เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว                                   5. แม่เจ้าพิมพา                             1. พระเจ้ากาวิละ                                         3. แม่เจ้าจันทาราชเทวี

ดูเพิ่ม

• อนุสรณ์สถานพระเจ้ากาวิละ

แหล่งข้อมูลอื่น

• กราบ๊อฟสกี้, ฟอลเกอร์. “เก็บผักใส่ซ้า เก็บข้าใส่เมือง.” ศิลปวัฒนธรรม 16, 3 (มกราคม 2538): 103-114.
• คัมภีร์ คัมภีรญาณนนท์. เจ้านายฝ่ายเหนือ.[1] เก็บถาวร 2021-05-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• นงเยาว์ กาญจนจารี. ดารารัศมี : พระประวัติพระราชชายา เจ้าดารารัศมี. เชียงใหม่: สุริวงศ์บุ๊คเซนเตอร์, 2539.
• ปราณี ศิริธร ณ พัทลุง. เพ็ชร์ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 2. เชียงใหม่: ผู้จัดการ ศูนย์ภาคเหนือ, 2538.
• วงศ์สักก์ ณ เชียงใหม่, เจ้า. เจ้าหลวงเชียงใหม่. กรุงเทพฯ: คณะทายาทสายสกุล ณ เชียงใหม่, 2539.
• สมหมาย เปรมจิตต์. ตำนานสิบห้าราชวงศ์ (ฉบับสอบชำระ). เชียงใหม่: มิ่งเมือง, 2540.
• ศักดิ์ รัตนชัย. พงศาวดารสุวรรณหอคำนครลำปาง (ตำนานเจ้าเจ็ดพระองค์กับหอคำมงคล ฉบับสอบทานกับเอกสารสืบค้น สรสว. ลำปาง).
• อนุวัฒน์ ไชยเมือง (บรรณาธิการ). ครบรอบ 100 ปี แม่เจ้าทรายมูล (มหาวงศ์) ไชยเมือง และประวัติสายสกุลเจ้าหลวงเมืองพะเยา พุทธศักราช 2387 - 2456. พะเยา: บริษัท ฮาซัน พริ้นติ้ง จำกัด, 2546

รัชสมัยก่อนหน้า		พระเจ้ากาวิละ		รัชสมัยถัดไป
เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว		เจ้าผู้ครองนครลำปาง (พ.ศ. 2317 - 2325)		พระยาคำโสม
พระยาวิเชียรปราการ (บุญมา)		เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ (พ.ศ. 2325 - 2358)		พระยาธรรมลังกา