กระทรวงคมนาคม (ประเทศไทย)

กระทรวงคมนาคม (อังกฤษ: Ministry of Transport) เป็นหน่วยงานราชการส่วนกลางประเภทกระทรวงของไทย มีหน้าที่เกี่ยวกับดูแลระบบการขนส่งและบริการคมนาคม ให้มีความคุ้มค่าและทั่วถึง ธุรกิจการขนส่ง การวางแผนจราจร และการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานด้านการคมนาคม อย่างเสมอภาคโดยทั่วถึงกัน

ราชอาณาจักรไทย กระทรวงคมนาคม
ตราพระรามทรงรถ
ที่ทำการ
38 ถนนราชดำเนินนอก แขวงวัดโสมนัส เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย กรุงเทพมหานคร 10100
ภาพรวม
วันก่อตั้ง	1 เมษายน พ.ศ. 2455
เขตอำนาจ	ทั่วราชอาณาจักร
งบประมาณ	9,583.2491 ล้านบาท (พ.ศ. 2562)
รัฐมนตรี	ศักดิ์สยาม ชิดชอบ, รัฐมนตรีว่าการ อธิรัฐ รัตนเศรษฐ, รัฐมนตรีช่วยว่าการ
ผู้บริหารหลัก	ดร.ชยธรรม์ พรหมศร, ปลัดกระทรวง พิศักดิ์ จิตวิริยะวศิน, รองปลัดกระทรวง สรพงศ์ ไพฑูรย์พงษ์, รองปลัดกระทรวง อานนท์ เหลืองบริบูรณ์, รองปลัดกระทรวง
ลูกสังกัด	ดูในบทความ
เว็บไซต์
กระทรวงคมนาคม

ประวัติ

อาคารที่ทำการกระทรวงคมนาคม ภาพจากปี 1964

ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีการปฏิรูปราชการบริหารส่วนกลางเสียใหม่ตามแบบอย่างอารยประเทศ โดยจัดจำแนกราชการเป็นกรมกองต่าง ๆ มีหน้าที่เป็นหมวดเหล่า ไม่ก้าวก่ายกัน โดยได้มีการจัดตั้ง กรมโยธาธิการ ขึ้น ในปี 2433 เพื่อดูแลการก่อสร้างถนน ขุดคลอง และการช่างทั่วไป รวมทั้งการไปรษณีย์ โทรเลข และการรถไฟ โดยในขณะนั้น เริ่มมีการสร้างถนนตั้งแต่ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งคือ ถนนเจริญกรุง ซึ่งเป็นถนนสายแรกของประเทศไทย

ต่อมาในปี 2435 จึงได้ยกฐานะกรมต่างๆ ขึ้นเป็นกระทรวง ทำให้ได้เปลื่ยนชื่อเป็น กระทรวงโยธาธิการ โดยมีอำนาจหน้าที่ ตามเดิม

ต่อมาในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้โปรดเกล้าฯ ให้เปลื่ยนนามจาก กระทรวงโยธาธิการ เป็น กระทรวงคมนาคม เมื่อวันที่ 1 เมษายน 2455 โดยมีอำนาจหน้าที่ ในการดูแลเกี่ยวกับ การขนส่งทางรถไฟ การขนส่งทางบก การขนส่งทางน้ำ และการสื่อสาร

ต่อมา เนื่องด้วยปัญหาสภาพเศรษฐกิจ หลังสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง ทำให้ต้องมีการตัดทอน ส่วนราชการที่ซ้ำซ้อน เพื่อประหยัดงบประมาณแผ่นดิน จึงได้ยุบกระทรวง แล้วรวมเข้ากับ กระทรวงพาณิชย์ เป็น กระทรวงพาณิชย์และคมนาคม ในปี 2475 (ต่อมาได้รวมกับ กระทรวงเกษตราธิการ เป็น กระทรวงเกษตรพาณิชยการ และ กระทรวงเศรษฐการ ตามลำดับ)

ต่อมาได้ตรา พระราชบัญญัติปรับปรุง กระทรวง ทบวง กรม (แก้ไขเพิ่มเติม) พ.ศ. 2477 กำหนดหน้าที่ใน กระทรวงเศรษฐการออกเป็นทบวง โดยได้จัดตั้ง ทบวงพาณิชย์และคมนาคม ก่อนที่จะยุบอีกครั้ง ในปีเดียวกัน

จนกระทั่งในปี 2484 ก็ได้มีการจัดตั้ง กระทรวงคมนาคม ขึ้นใหม่ ตาม พระราชบัญญัติ กระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2484 โดยแบ่งส่วนราชการดังนี้

• สำนักงานเลขานุการรัฐมนตรี
• สำนักงานปลัดกระทรวง
• กรมการขนส่ง (ยกฐานะ กองการบินพาณิชย์ กระทรวงเศรษฐการ)
• กรมเจ้าท่า (โอนจาก กระทรวงเศรษฐการ)
• กรมไปรษณีย์โทรเลข (โอนจาก กระทรวงเศรษฐการ)
• กรมทาง (ยกฐานะ กองทาง กรมโยธาเทศบาล กระทรวงมหาดไทย)
• กรมรถไฟ (โอนจาก กระทรวงเศรษฐการ)

ต่อมา ในปี 2545 ตาม พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 ได้แยกงานการสื่อสารและโทรคมนาคมไปจัดตั้งเป็นกระทรวงใหม่คือกระทรวงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร โดยให้กระทรวงมีอำนาจหน้าที่รับผิดชอบเกี่ยวกับการขนส่งและบริการคมนาคม ธุรกิจคมนาคม การวางแผนจราจร และการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานด้านการคมนาคมอย่างเสมอภาคโดยทั่วถึงกัน

ปี พ.ศ. 2562 พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม ฉบับที่ 18 พ.ศ. 2562 มีผลบังคับใช้วันที่ 15 เมษายน 2562 โดยให้ยกฐานะของสำนักงานโครงการพัฒนาระบบราง สำนักงานนโยบายและแผนการขนส่งและจราจร ขึ้นจัดตั้งเป็นกรมการขนส่งทางราง

ในวันที่​ 8​ เมษายน​ พ.ศ. 2563 รัฐบาลแต่งตั้งปลัดกระทรวงคมนาคมดำรงตำแหน่ง​ หัวหน้าศูนย์ปฏิบัติการแก้ไขสถานการณ์ฉุกเฉินด้านคมนาคมและการขนส่งทั่วราชอาณาจักร

ที่ทำการกระทรวง

เดิมที่ทำการของกระทรวง เมื่อครั้งยังใช้ชื่อ กระทรวงโยธาธิการนั้น แต่แรกเริ่มนั้น ต้องใช้ที่ทำการของกรมไปรษณีย์ (ไปรษณียาคาร) ไปพลางก่อน ซึ่งแต่เดิมเป็นบ้านของ พระปรีชากลการ (สำอาง อมาตยกุล) ต่อมา เมื่อได้สร้างที่ว่าการกระทรวงขึ้น ที่บริเวณวังเดิมของ พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นเจริญผลภูลสวัสดิ์ จึงได้ย้ายไป ใช้เป็นที่ทำการจนเป็นกระทรวงคมนาคม ต่อมา เมื่อมีการยุบเลิกกระทรวงคมนาคม ก็ได้ใช้ที่ทำการของ กระทรวงพาณิชย์ เป็นที่ทำการ

ต่อมาเมื่อได้มีการตั้ง กระทรวงคมนาคม ขึ้นใหม่ เมื่อปี 2484 จึงต้องอาศัยของ อาคารที่ว่าการกรมไปรษณีย์โทรเลข (ไปรษณีย์กลาง บางรัก) ในชั้น 2 ทิศเหนือเป็น ที่ทำการกระทรวงไปก่อน และได้ย้ายไปอยู่ที่บริเวณ ท่าช้างวังหน้า ต่อมาจึงได้ย้ายไปที่บริเวณ ถนนราชดำเนินนอก ซี่งเป็นที่ตั้งของกระทรวงมาจนถึงบัดนี้ โดยได้เปิดใช้งานเมื่อวันที่ 3 เมษายน 2497

ตรากระทรวงคมนาคม

ตราพระรามทรงรถ

แต่เดิม ตราพระรามทรงรถ เป็นตราใหญ่ของ กระทรวงโยธาธิการ ซึ่งเดิมใช้ ตราอินทรทรงช้าง แต่มีขนาดโตไป จึงโปรดให้เปลี่ยนเป็น ตราพระรามทรงรถ ให้เข้ากับเรื่องตรวจถนนหรือสร้างเมือง ครั้นยุบเลิก กระทรวงโยธาธิการ มารวมกันกับราชการส่วนอื่น ตราดวงนี้จึงตกมาเป็น ตราตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงพาณิชย์และคมนาคม ครั้นเมื่อรับปรุง กระทรวงนี้ขึ้นใหม่ เปลี่ยนชื่อเป็นกระทรวงเศรษฐการ ตราพระรามทรงรถ ยังใช้เป็นตราตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเศรษฐการ ต่อมาในปี 2484 ได้ยุบกระทรวงเศรษฐการ แยกเป็นกระทรวงการเศรษฐกิจ และกระทรวงคมนาคม ตราพระรามทรงรถ จึงตกมาเป็นตราของกระทรวงคมนาคม ตามประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี ลงวันที่ 3 ตุลาคม 2484

หน่วยงานสังกัดกระทรวง

กระทรวงคมนาคมมีส่วนราชการและรัฐวิสาหกิจในสังกัด ดังนี้

ส่วนราชการ

• สำนักงานรัฐมนตรี
• สำนักงานปลัดกระทรวงคมนาคม
• กรมการขนส่งทางบก
• กรมทางหลวง
• กรมเจ้าท่า (เคยใช้ชื่อ กรมการขนส่งทางน้ำและพาณิชยนาวี ในช่วงปี พ.ศ. 2545 ถึงปี พ.ศ. 2552)
• กรมท่าอากาศยาน
• กรมทางหลวงชนบท
• สำนักงานนโยบายและแผนการขนส่งและจราจร
• สำนักงานการบินพลเรือนแห่งประเทศไทย
• กรมการขนส่งทางราง
• ศูนย์ปฏิบัติการแก้ไขสถานการณ์ฉุกเฉินการแก้ไขปัญหาจากโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (โควิด-19) กระทรวงคมนาคม

รัฐวิสาหกิจ

• บริษัท ท่าอากาศยานไทย จำกัด (มหาชน)
• การท่าเรือแห่งประเทศไทย
• การรถไฟแห่งประเทศไทย
• บริษัท ขนส่ง จำกัด
• การทางพิเศษแห่งประเทศไทย
• การรถไฟฟ้าขนส่งมวลชนแห่งประเทศไทย
• องค์การขนส่งมวลชนกรุงเทพ
• บริษัท วิทยุการบินแห่งประเทศไทย จำกัด
• สถาบันการบินพลเรือน
• บริษัท รถไฟฟ้า ร.ฟ.ท. จำกัด (จัดตั้งในฐานะบริษัทลูกของการรถไฟแห่งประเทศไทย แต่เป็นรัฐวิสาหกิจที่ขึ้นตรงต่อกระทรวงคมนาคม)
• บริษัท ไทย-อะมาดิอุส เซาท์อีสต์ เอเชีย จำกัด

หน่วยงานอื่นของรัฐ

• สำนักงานการบินพลเรือนแห่งประเทศไทย (เป็นหน่วยงานที่แยกออกจาก กรมการบินพลเรือน)

ดูเพิ่ม

• รัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคมของไทย
• รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงคมนาคมของไทย
• ปลัดกระทรวงคมนาคมของไทย

แหล่งข้อมูลอื่น

• กระทรวงคมนาคม
• แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศของ กระทรวงคมนาคม (ประเทศไทย)
  • ภาพถ่ายดาวเทียมจากวิกิแมเปีย หรือกูเกิลแมปส์
  • แผนที่จากมัลติแมป หรือโกลบอลไกด์
  • ภาพถ่ายทางอากาศจากเทอร์ราเซิร์ฟเวอร์

• ภาพถ่ายทางอากาศของ กระทรวงคมนาคม (ประเทศไทย)