วิกิพีเดีย

พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์

เจ้าชายสยาม

มหาอำมาตย์โท[2] พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ มีพระนามเดิมว่า พระบวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัส หรือนามปากกาว่า น.ม.ส. (10 มกราคม พ.ศ. 2420 – 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2488) เป็นปราชญ์แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เป็นพระบิดาแห่งการสหกรณ์ไทย เป็นองค์ต้นราชสกุล รัชนี[3]

พระราชวรวงศ์เธอ
กรมหมื่นพิทยาลงกรณ
พระราชวรวงศ์เธอ
พระองค์เจ้าชั้นโท
อธิบดีกรมกษาปณ์สิทธิการ[1]
ดำรงตำแหน่ง22 พฤศจิกายน พ.ศ. 2447
ประสูติ10 มกราคม พ.ศ. 2420
สิ้นพระชนม์23 กรกฎาคม พ.ศ. 2488 (68 ปี)
ชายา
หม่อม		หม่อมเจ้าพรพิมลพรรณ รัชนี
หม่อมพัฒน์ รัชนี ณ อยุธยา
พระบุตร11 องค์
ราชสกุลรัชนี
ราชวงศ์จักรี
พระบิดากรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ
พระมารดาจอมมารดาเลี่ยมเล็ก
ลายพระอภิไธย

พระประวัติ

แก้

พระราชวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ มีพระนามเดิมว่า พระบวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัส เป็นพระราชโอรสในกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ (พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว) กับจอมมารดาเลี่ยมเล็ก (ธิดานายสุดจินดา (พลอย ชูโต) [4] ประสูติเมื่อวันที่ 10 มกราคม พ.ศ. 2420 ในพระบวรราชวัง มีพระเชษฐภคินีหนึ่งพระองค์คือพระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภัททาวดีศรีราชธิดา

เมื่อเยาว์วัยทรงเรียนหนังสือกับพระมารดาที่ตำหนัก เมื่อพระชันษา 5 ปี ก็ทรงอ่านหนังสือได้คล่อง ทรงเข้าศึกษาที่โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ เมื่อพ.ศ. 2429 และต่อมาศึกษาภาษาอังกฤษจนถึงพ.ศ. 2436 จึงเข้ารับราชการในตำแหน่งนายเวร กระทรวงธรรมการ ขณะพระชันษา 16 ปี และได้เลื่อนเป็นผู้ช่วยในกรมศึกษาธิการใน ทรงรับหน้าที่พิเศษเป็นข้าหลวงสอบไล่วิชาหนังสือไทย ทรงเป็นกรรมการพิเศษร่างพระราชบัญญัติพิจารณาความแพ่ง และทรงได้เลื่อนเป็นผู้ช่วยที่ปรึกษากระทรวงพระคลังมหาสมบัติ

วันที่ 8 กรกฎาคม พ.ศ. 2432 ผนวชเป็นสามเณร โดยมีพระพรหมมุนี (เหมือน สุมิตฺโต) เป็นพระอุปัชฌาย์ และพระเมธาธรรมรส (อ่อน อหึสโก) เป็นพระศีลาจารย์[5]

เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสยุโรป พ.ศ. 2440 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระบวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัสตามเสด็จด้วย ทรงศึกษาต่อในมหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ เป็นเวลาสองปี และเสด็จกลับจากประเทศอังกฤษเมื่อ พ.ศ. 2442

เมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวขึ้นครองราชย์ ทรงได้รับแต่งตั้งเป็นองคมนตรี[6]

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงพระริเริ่มตั้งลอนเทนนิสสมาคมแห่งประเทศไทยขึ้นเมื่อวันที่ 14 เมษายน พ.ศ. 2470 และได้รับแต่งตั้งเป็นกรรมการองคมนตรี[7] โดยทรงได้รับเลือกเป็นสภานายก เมื่อวันที่ 2 เมษายน พ.ศ. 2474[8]

พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2488 ด้วยพระโรคหลอดเลือดในสมองตัน สิริพระชันษา 68 ปี 195 วัน มีพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพเมื่อวันที่ 22 มีนาคม พ.ศ. 2491 ณ พระเมรุ วัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร[9]

พระกรณียกิจ

แก้

พ.ศ. 2442 ทรงเข้ารับราชการในกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ ทรงรับตำแหน่งเป็นผู้ช่วยอธิบดีกรมตรวจและกรมสารบาญชี

พ.ศ. 2444 ทรงย้ายเป็นปลัดกรมธนบัตร และเจริญก้าวหน้าเป็นผู้แทนเจ้ากรมธนบัตร เจ้ากรมธนบัตร เจ้ากรมกองที่ปรึกษาอธิบดีกรมประสาปน์สิทธิการ อธิบดีกรมตรวจและกรมสารบาญชี อธิบดีกรมพาณิชย์และสถิติพยากรณ์ ทรงจัดตั้งและวางรากฐานกิจการสหกรณ์ จนในที่สุดได้เลื่อนตำแหน่งเป็นรองเสนาบดีกระทรวงพาณิชย์

วันที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2454 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัส เป็นองคมนตรี[10] และในวันอังคารที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2456 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯสถาปนาเป็น พระราชวรวงษ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ ทรงศักดินา 11000 เครื่องยศพระราชทานประกอบด้วย พระมาลาเส้าเสทิน เครื่องทองคำลงยา มีพระยี่ก่า หีบหมากทองคำลงยา กากระบอกมีถาดรองทองคำ และพระแสงดาบญี่ปุ่นฝักถม[11] ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ทรงดำรงตำแหน่งองคมนตรีต่อไป[12] โดยทรงดำรงตำแหน่งถึงวันที่ 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2475[13]

พ.ศ. 2468 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ ดำรงตำแหน่งอุปนายกกรรมการหอพระสมุดสำหรับพระนคร ซึ่งต่อมาได้รวมเข้ากับกรมศิลปากร ต่อมาได้เปลี่ยนจากหอสมุดสำหรับพระนครเป็น "ราชบัณฑิตยสภา"[14]

การสหกรณ์ไทย

แก้

ทรงดำริให้จัดสร้างสหกรณ์วัดจันทร์ สหกรณ์แห่งแรกของไทย[15]

พระนิพนธ์

แก้
 
ปกนิทานเวตาล ฉบับแปลโดย น.ม.ส.

ในด้านงานพระนิพนธ์ ทรงเป็นกวีเอก ในการนิพนธ์ร้อยกรองและร้อยแก้วมากมายหลายเรื่อง ทรงใช้พระนามแฝงว่า "น.ม.ส." ย่อมาจากตัวอักษรท้ายพระนามเดิม รัชนี แจ่ม จรัส ทรงมีผลงานตีพิมพ์ (บางส่วน) ได้แก่

  • พ.ศ. 2447 - สงครามญี่ปุ่น กับ รัสเซีย 2 เล่ม
  • พ.ศ. 2448 - จดหมายจางวางหร่ำ ตีพิมพ์ในหนังสือพิมพ์รายเดือน "ทวีปัญญา" ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
  • พ.ศ. 2453 - สืบราชสมบัติ
  • พ.ศ. 2459 - พระนลคำฉันท์ และ ตลาดเงินตรา
  • พ.ศ. 2461 - นิทานเวตาล พิมพ์ครั้งแรก เพื่อแจกในงานพระราชทานเพลิงศพ หม่อมพัฒน์ รัชนี
  • พ.ศ. 2465 - กนกนคร
  • พ.ศ. 2467 - ความนึกในฤดูหนาว
  • พ.ศ. 2469 - ปาฐกถา เล่ม 1 พิมพ์แจกในงานพระราชทานเพลิงศพ เจ้าจอมมารดาเลี่ยม
  • พ.ศ. 2472 - ปาฐกถา เล่ม 2
  • พ.ศ. 2473 - ประมวญนิทาน น.ม.ส. รวบรวมจากหนังสือ ลักวิทยาและทวีปัญญา
  • พ.ศ. 2473 - กลอนและนักกลอน
  • พ.ศ. 2474 - เห่เรือ ทูลเกล้าถวายพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ในพระราชพิธีทรงเปิดสะพานปฐมบรมราชานุสรณ์ เมื่อวันที่ 6 มิถุนายน พ.ศ. 2475
  • พ.ศ. 2474 - บทร้อง"อโหกุมาร" - ทรงนิพนธ์ด้วยสยามวิเชียรฉันท์8 ประทานให้เป็นบทร้องประจำโรงเรียนเทพศิรินทร์
  • พ.ศ. 2474 - กาพย์เรื่องศรีธนนชัย[16]: 177 
  • พ.ศ. 2474 - คำทำนาย
  • พ.ศ. 2475 - ฉันท์สดุดีสังเวยสมโภชพระมหาเศวตฉัตร[16]: 176 
  • พ.ศ. 2477 - เครื่องฝึกหัดเยเตลแมนในออกซฟอร์ดและเคมบริดจ์
  • พ.ศ. 2477 - สักรวาไปรษณีย์[16]: 176 
  • พ.ศ. 2478 - นิทานกลอนพาไป[16]: 177 
  • พ.ศ. 2480 - เสภาสภา[16]: 176 
  • พ.ศ. 2480 - สักรวาชุด (สักรวาคราเลือกตั้ง สักรวาชุดชายสามโบสถ์ และสักวาชุดของครูเทพ)[16]: 177 [17]: 74 
  • พ.ศ. 2480 - โคลงนิทานกันโชกรามเกียรติ์[16]: 177 
  • พ.ศ. 2480 - โคลงไหว้ครู[18]: 7 
  • พ.ศ. 2481 - ปฤษาณาเถลิงศก[16]: 177 
  • (ไม่ทราบปีที่พิมพ์ แต่ทรงนิพนธ์ช่วงก่อนและระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2) - ยุคกลางในยุโรป หรือ นิทานชาลมาญ
  • พ.ศ. 2487 - สามกรุง - พระนิพนธ์สุดท้ายในกรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ ขณะนั้นพระองค์ประชวรต้อกระจก ทรงให้ หม่อมเจ้าหญิงวิภาวดี รังสิต (พระธิดาในกรม) จดตามคำบอกของพระองค์

ครอบครัว

แก้
 
พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ และหม่อมเจ้าพรพิมลพรรณ รัชนี พระชายา

พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ได้ทำพิธีอาวาหะมงคลกับหม่อมพัฒน์ (สกุลเดิม บุนนาค) บุตรีของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (พร บุนนาค) และท่านผู้หญิงเปลี่ยน ภาสกรวงศ์ เมื่อ พ.ศ. 2444 มีพระโอรส-ธิดาหกองค์[19] ครั้นเมื่อหม่อมพัฒน์ถึงแก่กรรมแล้ว พระองค์จึงเสกสมรสใหม่กับหม่อมเจ้าพรพิมลพรรณ รัชนี (พระนามเดิม หม่อมเจ้าพิมลพรรณ วรวรรณ) พระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์[20] เมื่อ พ.ศ. 2462 มีพระโอรส-ธิดาด้วยกันสององค์

ประสูติแต่หม่อมพัฒน์ รัชนี ณ อยุธยา ต.จ.
  1. จันทร์เจริญ รัชนี (พ.ศ. 2445–2515) นามปากกา จ.จ.ร.[21]
  2. ศะศิเพลินพัฒนา บุนนาค
  3. หม่อมเจ้าจันทร์จิรายุวัฒน์ รัชนี (21 กรกฎาคม พ.ศ. 2453 – 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2534) นามปากกา พ. ณ ประมวญมารค
  4. หม่อมเจ้ารัชนีพัฒน์พิทยาลงกรณ์ รัชนี
  5. ศะศิธรพัฒนวดี บุนนาค (18 มิถุนายน พ.ศ. 2457 – 28 มิถุนายน พ.ศ. 2549) เสกสมรสกับวิลาศ บุนนาค มีบุตรสี่คน[22]
  6. หม่อมเจ้าจันทร์พัฒน์โมลีจุฑาพงศ์ รัชนี (12 มิถุนายน พ.ศ. 2459 – 8 มิถุนายน พ.ศ. 2535)
ประสูติแต่หม่อมเจ้าพรพิมลพรรณ รัชนี
  1. พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวิภาวดีรังสิต (20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2463 – 16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2520) นามปากกา ว. ณ ประมวญมารค เสกสมรสกับหม่อมเจ้าปิยะรังสิต รังสิต มีพระธิดาสองคน
  2. หม่อมเจ้าภีศเดช รัชนี (20 มกราคม พ.ศ. 2465 – 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2565) นามปากกา ภ. ณ ประมวญมารค เสกสมรสกับหม่อมราชวงศ์ดัชรีรัช[23] หรือดัชรีรัชนา[24] (ราชสกุลเดิม วรวรรณ) มีโอรส-ธิดาสามคน
ไม่ทราบหม่อม
  1. หม่อมเจ้าจันทร์จิรกาล รัชนี
  2. หม่อมเจ้าชาย
  3. หม่อมเจ้าจันทร์จรัส รัชนี (ไม่มีข้อมูล – 28 ธันวาคม พ.ศ. 2450)

พระเกียรติยศ

แก้
ธรรมเนียมพระยศของ
พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์
 
ตราประจำพระองค์
การทูลฝ่าพระบาท
การแทนตนเกล้ากระหม่อม/หม่อมฉัน
การขานรับเกล้ากระหม่อม/เพคะ

พระอิสริยยศ

แก้
  • 10 มกราคม พ.ศ. 2420 – 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2454 : พระบวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัส
  • 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2454 – 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2456 : พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจรัส
  • 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2456 – 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2488 : พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

แก้

พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทั้งไทยและต่างประเทศ ดังนี้

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

แก้

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

แก้
  •   อิตาลี :
    • พ.ศ. 2458 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฎอิตาลี ชั้นที่ 1[32]

พระสมัญญานาม

แก้

พระยศ

แก้
พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์
รับใช้กองเสือป่า
ชั้นยศนายกองตรี

พระยศพลเรือน

แก้
  • มหาอำมาตย์ตรี[34]
  • มหาอำมาตย์โท[35][36]

พระยศเสือป่า

แก้
  • นายหมู่ตรี[37]
  • นายหมู่โท[38]
  • นายหมู่ใหญ่[39]
  • นายกองตรี[40]

สถานที่อันเนื่องด้วยพระนาม

แก้

พงศาวลี

แก้

อ้างอิง

แก้
เชิงอรรถ
  1. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. แจ้งความกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ. เล่ม ๒๑ หน้า ๖๒๔. วันที่ ๒๗ พฤศจิกายน ร.ศ. ๑๒๓.
  2. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. พระราชทานยศเลื่อนยศ. เล่ม ๓๐ หน้า ๙๗๖. วันที่ ๑๗ สิงหาคม ๒๔๕๖.
  3. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. ประกาศพระราชทานนามสกุล ครั้งที่ ๗๒. เล่ม ๓๔ หน้า ๒๑๑๕. วันที่ ๒๒ กันยายน ๒๕๕๙.
  4. ↑ องค์ บรรจุน. หญิงมอญ, อำนาจ และราชสำนัก. กรุงเทพฯ : ศิลปวัฒนธรรม, มติชน, 2550. 224 หน้า. ISBN 978-974-02-0059-8.
  5. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. ข่าวพระองค์เจ้า และหม่อมเจ้าทรงผนวช. เล่ม ๖ ตอน ๑๕ หน้า ๑๒๕. วันที่ ๑๔ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๐๘. สืบค้นเมื่อ 21 กันยายน 2559.
  6. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. พระราชทานสัญญาบัตร์องคมนตรี. เล่ม ๒๘ หน้า ๑๓๔๐. วันที่ ๒๔ กันยายน ๒๔๕๔.
  7. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. ประกาศตั้งกรรมการองคมนตรี พ.ศ. ๒๔๗๔-๖. เล่ม ๔๗ หน้า ๔๓๓. วันที่ ๑๕ มีนาคม ๒๔๗๓.
  8. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. สภากรรมการองคมนตรี. เล่ม ๔๘ หน้า ๑๗๖. วันที่ ๑๒ เมษายน ๒๔๗๔.
  9. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. หมายกำหนดการ ที่ 3/2491 พระราชทานเพลิงพระศพ ณ เมรุหน้าพลับพลาอิสริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส มีนาคม พุทธศักราช ๒๔๙๑. เล่ม ๖๕ ตอน ๑๙ ง หน้า ๑๑๑๗. วันที่ ๒๓ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๙๑.
  10. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. พระราชทานสัญญาบัตรองคมนตรี. เล่ม ๒๘ ตอน ๐ง หน้า ๑๓๔๐. วันที่ ๒๔ กันยายน ๒๔๕๔. สืบค้นเมื่อ 22 กันยายน 2559.
  11. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. พระบรมราชโองการ ประกาศ เลื่อนกรม ตั้งกรม ตั้งพระองค์เจ้า และตั้งเจ้าพระยา. เล่ม ๓๐ ตอน ก หน้า ๓๓๙–๓๔๒. วันที่ ๑๑ พฤศจิกายน ๒๔๕๖. สืบค้นเมื่อ 22 กันยายน 2559.
  12. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. การพระราชพิธีตั้งองคมนตรี. เล่ม ๔๒ หน้า ๒๗๑๔. วันที่ ๖ ธันวาคม ๒๔๖๘.
  13. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. ประกาศยกเลิก พระราชบัญญัติองคมนตรี พุทธศักราช ๒๔๗๐. เล่ม ๔๙ หน้า ๒๐๐. วันที่ ๑๗ กรกฎาคม ๒๔๗๕.
  14. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. ประกาศตั้งกรรมการบัณฑิตย์สภา. เล่ม ๔๓ หน้า ๑๐๕–๑๐๖. วันที่ ๒๕ เมษายน ๒๔๖๙.
  15. ↑ Jack Shaffer (31 สิงหาคม 1999). Historical Dictionary of the Cooperative Movement – Thailand. Scarecrow Press. p. 384. ISBN 978-0-8108-6631-7.
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 16.6 16.7 ประทีป วาทิกทินกร. (2539). วรรณกรรมพระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ (Litterary Works of H.H. Prince Bidyalankarana). พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยรามคำแหง, ภาควิชาภาษาไทย คณะมนุษยศาสตร์. 180 หน้า. ISBN 974-599-763-6 ข้อผิดพลาดพารามิเตอร์ใน {{ISBN}}: checksum
  17. ↑ วัชรี รมยะนันทน์ และคณะ. (2538). รายงานผลการวิจัยเรื่อง "เพลงสักวา". โครงการวิจัยแม่บทเรื่อง วรรณคดีเพื่อความสุขของชนในชาติ: วรรณกรรมเพลงไทย. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, โครงการเผยแพร่ผลงานวิจัย. 266 หน้า. ISBN 978-974-6-3111-2-0
  18. ↑ จันทร์จิรายุวัฒน์ รัชนี, หม่อมเจ้า. (2536). กวีหน้าพระลาน บ่อนโคลงนายโต๊ะ ณ ท่าช้าง พ. ณ ประมวญมารค. กรุงเทพฯ: เลเซอร์ปริ๊น. 184 หน้า.
  19. ↑ "สายเจ้าคุณพระราชพันธุ์นวลชั้นที่ 3 สายสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาสุริยวงศ์ (ดิศ บุนนาค)". ชมรมสายสกุลบุนนาค. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 26 มกราคม 2022. สืบค้นเมื่อ 20 กันยายน 2018.
  20. ↑ ราชสกุลวงศ์. หน้า 180.
  21. ↑ "ชีวิต จ.จ.ร. (หม่อมเจ้าหญิงจันทร์เจริญ รัชนี)". Oncebookk. สืบค้นเมื่อ 20 กันยายน 2018.
  22. ↑ "สายเจ้าคุณพระราชพันธุ์นวลชั้นที่ 7 สายพระยาประภากรวงศ์ (ว่อง บุนนาค) บุตรพระยาประภากรวงศ์วรวุฒิภักดี (ชาย)". ชมรมสายสกุลบุนนาค. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 17 มิถุนายน 2015. สืบค้นเมื่อ 20 กันยายน 2018.
  23. ↑ ชีวิตเสี่ยง ๆ. หน้า 3.
  24. ↑ "ม.ร.ว. ดัชนีรัชนา (วรวรรณ) รัชนี ถึงแก่อนิจกรรม". เดลินิวส์. 29 พฤษภาคม 2015. สืบค้นเมื่อ 8 กันยายน 2018.
  25. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, รายพระนามและนามสมาชิกสมาชิกาเครื่องราชอิสริยาภรณ์สำหรับตระกูลจุลจอมเกล้า พระราชทานในงานพระราชพิธีฉัตรมงคล เมื่อวันที่ ๑๑ พฤศจิกายน พระพุทธศักราช ๒๔๕๙, เล่ม ๓๓ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๑๖๖, ๑๙ พฤศจิกายน ๒๔๕๙
  26. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, รายพระนามและนามผู้ที่ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์, เล่ม ๓๐ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๒๗๔, ๔ มกราคม ๒๔๕๖
  27. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์[ลิงก์เสีย], เล่ม ๒๙ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๔๑๙, ๒๒ มกราคม ๑๓๑
  28. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญจักรพรรดิมาลา, เล่ม ๓๗ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๔๐๗๙, ๑๓ มีนาคม ๒๔๖๓
  29. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, ส่งเครื่องราชอิสริยาภรณ์ไปพระราชทาน, เล่ม ๔๓ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๔๖๑, ๒ พฤษภาคม ๒๔๖๙
  30. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, รายพระนามและนามผู้ที่ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ในงานพระราชพิธีฉัตรมงคล, เล่ม ๓๑ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๑๘๕๒, ๑๕ พฤศจิกายน ๒๔๕๗
  31. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ฝ่ายหน้า, เล่ม ๔๓ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๑๒๑, ๒๖ พฤศจิกายน ๒๔๖๙
  32. ↑ ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานพระบรมราชานุญาตประดับตราต่างประเทศ, เล่ม ๓๒ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๒๙๖๖, ๕ มีนาคม ๒๔๕๘
  33. ↑ "พระบิดาแห่งการสหกรณ์ไทย". ภาควิชาสหกรณ์ คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 30 กรกฎาคม 2018. สืบค้นเมื่อ 12 กรกฎาคม 2018.
  34. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. ประกาศพระบรมราชโองการ ประกาศพระราชทานยศ แก่ข้าราชการ กระทรวงพระคลังมหาสมบัติ. เล่ม ๒๘ หน้า ๑๐๑๕. วันที่ ๒๐ สิงหาคม ร.ศ. ๑๓๐.
  35. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. พระราชทานยศแลเลื่อนยศ. เล่ม ๓๐ หน้า ๙๗๖. วันที่ ๑๗ สิงหาคม ๒๔๕๖.
  36. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. พระราชทานยศพิเศษ. เล่ม ๔๓ หน้า ๒๓๑๕. วันที่ ๑๙ กันยายน ๒๔๖๙.
  37. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. พระราชทานสัญญาบัตร์กองเสือป่า. เล่ม ๒๘ หน้า ๖๖๒. วันที่ ๒ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๓๐.
  38. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. พระราชทานสัญญาบัตร์กองเสือป่า. เล่ม ๒๘ หน้า ๑๕๐๔. วันที่ ๘ ตุลาคม ร.ศ. ๑๓๐.
  39. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. เลื่อนแลตั้งตำแหน่งยศนายกองนายหมู่เสือป่า. เล่ม ๓๐ หน้า ๒๖๘๔. วันที่ ๑๕ กุมภาพันธ์ ๒๔๕๖.
  40. ↑ ราชกิจจานุเบกษา. ประกาศเลื่อนยศเสือป่า. เล่ม ๓๑ หน้า ๒๒๔๒. วันที่ ๓ มกราคม ๒๔๕๗.

บรรณานุกรม

แก้
  • สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 141. ISBN 978-974-417-594-6.
  • ภ. ณ ประมวญมารค. ชีวิตเสี่ยง ๆ. กรุงเทพฯ : แพรวสำนักพิมพ์ อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง, 2560. 30 หน้า. ISBN 978-616-18-1702-2.

แหล่งข้อมูลอื่น

แก้


เข้าถึงจาก "https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=พระราชวรวงศ์เธอ_กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์&oldid=11868047"