ละเอียด พิบูลสงคราม

พันโทหญิง ท่านผู้หญิงละเอียด พิบูลสงคราม (25 ตุลาคม พ.ศ. 2446 – 3 พฤษภาคม พ.ศ. 2527) หรือ ล. พิบูลสงคราม สกุลเดิม พันธุ์กระวี เป็นภริยาจอมพล แปลก พิบูลสงคราม อดีตนายกรัฐมนตรีไทย

พันโทหญิง ท่านผู้หญิง ละเอียด พิบูลสงคราม ป.จ., ม.ว.ม., ป.ช., อ.ป.ร.1, ภ.ป.ร.1
คู่สมรสนายกรัฐมนตรีไทย
ดำรงตำแหน่ง 16 ธันวาคม พ.ศ. 2481 – 1 สิงหาคม พ.ศ. 2487 (5 ปี 228 วัน)
ก่อนหน้า	พิจ พหลพลพยุหเสนา
ถัดไป	เลขา อภัยวงศ์
ดำรงตำแหน่ง 8 เมษายน พ.ศ. 2491 – 16 กันยายน พ.ศ. 2500 (9 ปี 161 วัน)
ก่อนหน้า	เลขา อภัยวงศ์
ถัดไป	ศิริ สารสิน
สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดนครนายก
ดำรงตำแหน่ง 26 กุมภาพันธ์ – 16 กันยายน พ.ศ. 2500
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	ละเอียด พันธุ์กระวี 25 ตุลาคม พ.ศ. 2446 ตำบลดอนพุทรา อำเภอกำแพงแสน เมืองนครไชยศรี ประเทศสยาม (ปัจจุบันคืออำเภอดอนตูม จังหวัดนครปฐม ประเทศไทย)
เสียชีวิต	3 พฤษภาคม พ.ศ. 2527 (80 ปี) กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย
พรรคการเมือง	เสรีมนังคศิลา
คู่สมรส	แปลก พิบูลสงคราม
บุตร	6 คน
บุพการี	เจริญ พันธุ์กระวี (บิดา) แช่ม พันธุ์กระวี (มารดา)
ลายมือชื่อ
ยศที่ได้รับการแต่งตั้ง
รับใช้	ไทย
สังกัด	กองทัพบกไทย
ยศ	พันโท
ผ่านศึก	สงครามโลกครั้งที่สอง

ครอบครัว

ละเอียดเกิดเมื่อวันอาทิตย์ที่ 25 ตุลาคม พ.ศ. 2446 ที่ตำบลดอนพุทรา เมืองนครไชยศรี (จังหวัดนครปฐม)

ละเอียดเป็นบุตรคนหัวปีในบุตรทั้งสิ้น 9 คนของเจริญ พันธุ์กระวี และแช่ม พันธุ์กระวี ปู่ของละเอียด คือ ขุนสุนทรลิขิต (กะวี) และย่าของละเอียดชื่อ กอง ปู่ชวดของละเอียด คือ จ่าอัศวราช (ศรีจันทร์) ครอบครัวของละเอียดมีฐานะปานกลาง

การศึกษา

ละเอียดเริ่มเรียนเขียนอ่านโดยบิดาสอนให้เองที่บ้าน ภายหลังจึงส่งเข้ากรุงเทพฯ มาเรียนประจำที่โรงเรียนสตรีวิทยา แล้วบิดาพาไปอยู่ที่จังหวัดพิษณุโลก ให้เข้าศึกษาระดับมัธยมศึกษาที่โรงเรียนตัวอย่างพิทยาคม (ปัจจุบันคือโรงเรียนพิษณุโลกพิทยาคม) ซึ่งเป็นโรงเรียนชาย เพราะในเวลานั้นยังไม่มีโรงเรียนหญิง ต่อมาเมื่อคณะมิชชันนารีอเมริกันตั้งโรงเรียนหญิงคือ โรงเรียนผดุงนารี (ปัจจุบันคือโรงเรียนผดุงราษฎร์) แล้ว บิดาจึงให้ไปศึกษาที่โรงเรียนผดุงนารี

การสมรส

ขณะอยู่ที่จังหวัดพิษณุโลก ละเอียดพบจอมพล แปลก พิบูลสงคราม ซึ่งเวลานั้นคือร้อยตรี แปลก ขีตตะสังคะ กำลังฝึกทหารอยู่ เมื่อพบกันบ่อยเข้า จึงเขียนจดหมายหากัน จนรักกัน และหมั้นกันในที่สุด ก่อนจะสมรสกันใน พ.ศ. 2459 ขณะนั้น ละเอียดอายุ 14 ปี เมื่อสมรสแล้วได้ 3 เดือน ร้อยตรี แปลก ต้องย้ายเข้ากรุงเทพฯ ละเอียดก็ติดตามไปด้วย ภายหลังเมื่อสามีย้ายไปที่อื่น ๆ ละเอียดก็ได้ติดตามไปทุกแห่ง จนกระทั่งสามีไปศึกษาต่อที่ประเทศฝรั่งเศสระหว่าง พ.ศ. 2467–2470 ละเอียดจึงไปประกอบอาชีพครูที่โรงเรียนผดุงนารี

ละเอียดและสามีมีบุตรธิดาด้วยกัน 6 คน คือ

1. พลตรี อนันต์ พิบูลสงคราม สมรสกับหม่อมหลวงพร้อมศรี สนิทวงศ์
2. พลเรือโท ประสงค์ พิบูลสงคราม สมรสกับเรืองยศ เกตุนุติ
3. ร้อยเอกหญิง จีรวัสส์ ปันยารชุน (ชื่อเดิม ผอบ; 1 ตุลาคม 2464 – 6 มีนาคม 2560) สมรสกับพันตรี ดร.รักษ ปันยารชุน
4. รัชนิบูล ปราณีประชาชน สมรสกับพลตำรวจโท ชูลิต ปราณีประชาชน อดีตเลขานุการกรมตำรวจ (สกุลเดิม หงสเวส)
5. พัชรบูล เบลซ์ สมรสกับปีเตอร์ เบลซ์
6. นิตย์ พิบูลสงคราม (30 มิถุนายน 2484 – 24 พฤษภาคม 2557) สมรสกับพัชรินทร์ (นามเดิม แพทริเชีย ออสมอนด์)

งานการเมือง

ละเอียดเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรของจังหวัดนครนายก สังกัดพรรคเสรีมนังคศิลา ในการเลือกตั้งเมื่อวันที่ 26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2500

ในระหว่างที่จอมพล แปลก สามีของเธอ เป็นนายกรัฐมนตรี ละเอียดได้ดำรงตำแหน่งประธานสำนักวัฒนธรรมฝ่ายหญิง และมีบทบาทในการเคลื่อนไหวเรียกร้องสิทธิสตรีในประเทศไทย โดยใน พ.ศ. 2497 ละเอียดได้เสนอแก้ไขกฎหมายเพื่อเปิดให้สตรีรับราชการได้ นำมาสู่การออกพระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการตุลาการ พ.ศ. 2497 ซึ่งเปิดให้สตรีเป็นข้าราชการตุลาการได้เป็นครั้งแรกในประเทศไทย แต่ในทางปฏิบัติ กระทรวงยุติธรรมเพิ่งยอมให้สตรีเป็นข้าราชการตุลาการได้ใน พ.ศ. 2502 และยอมให้เพียงบางตำแหน่งเท่านั้น

ละเอียดยังบุกเบิกงานด้านสังคมสงเคราะห์และงานพัฒนากิจการสตรีในประเทศไทย โดยเป็นผู้ร่วมก่อตั้งสภาสตรีแห่งชาติ และริเริ่มจัดตั้งโรงพยาบาลสงเคราะห์หญิงมีครรภ์และบุตร (ปัจจุบันคือ โรงพยาบาลราชวิถี)

ละเอียดระบุว่า ในคราวที่จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ ก่อรัฐประหารต่อรัฐบาลของจอมพล แปลก สามีของเธอ เมื่อ พ.ศ. 2500 นั้น เธอกำลังร่วมการประชุมของสหประชาชาติที่กรุงเจนีวา ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ เมื่อประชุมเสร็จแล้ว ได้ข่าวว่า สามีถูกรัฐประหารและกำลังหลบหนีออกจากประเทศไทยไปประเทศกัมพูชา ต่อมาได้ข่าวอีกว่า พระมหากษัตริย์กัมพูชาทรงต้อนรับสามีของเธอเป็นอย่างดียิ่ง เธอจึงรีบเดินทางไปพบสามีที่กรุงพนมเปญ ประเทศกัมพูชา และจากนั้นก็ได้ใช้ชีวิตอยู่กับสามีที่ตำหนักของเจ้าฟ้าสีหนุซึ่งพระมหากษัตริย์กัมพูชาพระราชทานให้ ต่อมาในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2500 เธอและสามีจึงย้ายไปพำนักในประเทศญี่ปุ่น

เมื่อจอมพล แปลก อุปสมบทที่วัดไทยพุทธคยา ประเทศอินเดีย เป็นเวลา 24 วันใน พ.ศ. 2503 ละเอียดก็ตามไปปรนนิบัติด้วย ภายหลัง จอมพล แปลก เสียชีวิตด้วยหัวใจวายที่ประเทศญี่ปุ่นใน พ.ศ. 2506 ละเอียดก็ได้อยู่ด้วยจนวินาทีสุดท้าย และได้เชิญอัฐิของสามีกลับประเทศไทยใน พ.ศ. 2507 จากนั้นละเอียดก็พำนักอยู่ในประเทศไทยจนวาระสุดท้าย

การเสียชีวิต

ละเอียดเสียชีวิตเมื่อวันพฤหัสบดีที่ 3 พฤษภาคม พ.ศ. 2527 ด้วยโรคหัวใจล้มเหลว อายุรวม 80 ปี เสียชีวิตที่โรงพยาบาลพร้อมมิตร กรุงเทพมหานคร เวลา 13:31 นาฬิกา

พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร พระราชทานโกศแปดเหลี่ยมและฉัตรเบญจาตั้งประกอบศพ และเมื่อวันอังคารที่ 14 สิงหาคม พ.ศ. 2527 พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จพระราชดำเนินไปในการพระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุวัดพระศรีมหาธาตุวรมหาวิหาร บางเขน กรุงเทพมหานคร

เกียรติยศ

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2496 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายใน)
• พ.ศ. 2497 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
• พ.ศ. 2494 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
• พ.ศ. 2499 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))
• พ.ศ. 2484 – เหรียญช่วยราชการเขตภายใน การรบสงครามอินโดจีน (ช.ร.)
• พ.ศ. 2487 – เหรียญช่วยราชการเขตภายใน การรบสงครามมหาเอเชียบูรพา (ช.ร.)
• พ.ศ. 2481 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 8 ชั้นที่ 1 (อ.ป.ร.1)
• พ.ศ. 2496 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 9 ชั้นที่ 1 (ภ.ป.ร.1)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

• เบลเยียม :
  • พ.ศ. 2498 - เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฎ ชั้นตริตาภรณ์
• สเปน :
  • พ.ศ. 2498 - เครื่องราชอิสริยาภรณ์กิตติคุณฝ่ายพลเรือน ชั้นที่ 1
• พม่า :
  • พ.ศ. 2499 - เครื่องอิสริยาภรณ์แห่งสหภาพพม่า ชั้นอรรคมหาสเรสิธุ (ฝ่ายพลเรือน)

ยศทหาร

• พ.ศ. 2485: พันโทหญิง

อ้างอิง

บรรณานุกรม

• อนุสรณ์ในงานเสด็จพระราชดำเนินพระราชทานเพลิงศพ ท่านผู้หญิงละเอียด พิบูลสงคราม ป.จ. ม.ว.ม. ป.ช. ณ เมรุวัดพระศรีมหาธาตุวรมหาวิหาร วันอังคาร 14 สิงหาคม พ.ศ. 2527. กรุงเทพฯ: ศูนย์การพิมพ์. 1984.
• ภาพิมล อิงควระ (2021). ความเปลี่ยนแปลงในอาชีพผู้พิพากษาสตรีในสังคมไทย พ.ศ. 2497–2563 (PDF). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, บัณฑิตวิทยาลัย.
• กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์. สตรีสำคัญในประวัติศาสตร์ไทย. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, พ.ศ. 2547. 360 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-9527-87-9

อ่านเพิ่ม

• ชานันท์ ยอดหงษ์. “การช่วงชิง ‘ความเป็นหญิงไทย’ ระหว่างท่านผู้หญิงละเอียด พิบูลสงครามกับปฏิปักษ์ปฏิวัติ 2475 ฝ่ายหญิง.” ใน ถนอม ชาภักดี และคนอื่น ๆ (บก.), เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ เวทีวิจัยมนุษยศาสตร์ไทย ครั้งที่ 11 เปิดโลกสุนทรีย์ในวิถีมนุษยศาสตร์, เล่ม 1. น. 309-319. กรุงเทพฯ: มีดี กราฟิก, 2560.
• ชานันท์ ยอดหงษ์. “‘หลังบ้าน’ คณะราษฎร กับการอภิวัฒน์ 2475.” ใน สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (บก.), 70 ปีแห่งการสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่ 2: ไทยจากเอกสารจดหมายเหตุต่างประเทศ สหรัฐอเมริกา อังกฤษ ฝรั่งเศส รัสเซีย เยอรมนี ญี่ปุ่น ตุรกี และจีน. หน้า 168-186. มปท: มปพ, 2558.
• Natanaree Posrithong. “Women Enter the ‘public Sphere’: Thailand’s Post-Revolutionary Period 1932-1956.” Rian Thai: International Journal of Thai Studies 6 (2013) : 137-161. เก็บถาวร 2021-07-09 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

แหล่งข้อมูลอื่น

ก่อนหน้า		ละเอียด พิบูลสงคราม		ถัดไป
คุณหญิงพิจ พหลพลพยุหเสนา		คู่สมรสนายกรัฐมนตรีไทย (สมัยที่ 1) (16 ธันวาคม พ.ศ. 2481 – 1 สิงหาคม พ.ศ. 2487)		คุณหญิงเลขา อภัยวงศ์
คุณหญิงเลขา อภัยวงศ์		คู่สมรสนายกรัฐมนตรีไทย (สมัยที่ 2) (8 เมษายน พ.ศ. 2491 – 16 กันยายน พ.ศ. 2500)		คุณหญิงศิริ สารสิน