ภาษาละติน

ระวังสับสนกับ ลาตินอเมริกา

ภาษาละติน (อังกฤษ: Latin; ละติน: latīnum, [laˈt̪iːnʊ̃] หรือ lingua latīna, [ˈlɪŋɡʷa laˈt̪iːna]) เป็นภาษาคลาสสิก ซึ่งอยู่ในกลุ่มย่อยของกลุ่มภาษาอิตาลิก ในตระกูลภาษาอินโด-ยูโรเปียน เดิมเป็นภาษาที่มีถิ่นกำเนิดในที่ราบลาติอูง (หรือ แคว้นลัตซีโย ในปัจจุบัน) ซึ่งเป็นพื้นที่ทางตอนล่างของแม่น้ำไทเบอร์รอบ ๆ กรุงโรมในปัจจุบัน ด้วยอิทธิพลของสาธารณรัฐโรมัน ภาษาดังกล่าวจึงกลายเป็นภาษาที่มีบทบาทสำคัญในคาบสมุทรอิตาลี และแพร่หลายต่อมาในยุคของจักรวรรดิโรมัน แม้จะเกิดเหตุการณ์ล่มสลายของจักรวรรดิโรมันตะวันตกขึ้น แต่ภาษาละตินก็ยังเป็นภาษากลางสำหรับการสื่อสารระหว่างประเทศ สาขาวิทยาศาสตร์ การศึกษา และสาขาวิชาการในยุโรป จนกระทั่งศตวรรษที่ 18 เมื่อภาษาท้องถิ่นในแต่ละภูมิภาค (รวมถึงภาษาลูกหลานของตนอย่าง กลุ่มภาษาโรมานซ์) ก็ได้เข้ามาแทนที่ในฐานะบทบาทของภาษาวิชาการทั่วไปและภาษาราชการ ในปัจจุบันภาษาละตินมีสถานะเป็น "ภาษาที่สูญแล้ว" (dead language) ตามคำจำกัดความในยุคสมัยใหม่ หมายถึง ภาษาที่ไม่มีผู้พูดในฐานะภาษาหลักแล้ว แม้ว่าจะมีการใช้อยู่อย่างแพร่หลายและสม่ำเสมอก็ตาม

ภาษาละติน
จารึกภาษาละตินในโคลอสเซียมแห่งโรม ประเทศอิตาลี
ประเทศที่มีการพูด	ภูมิภาคลาติอูง โรมโบราณ
ชาติพันธุ์	กลุ่มชนละติน ชาวโรมัน
ยุค	700 ปีก่อนคริสตกาล – คริสต์ศตวรรษที่ 18
ตระกูลภาษา	อินโด-ยูโรเปียน อิตาลิก ลาตีโน-ฟาลิสกัน ภาษาละติน
รูปแบบก่อนหน้า	ละตินเก่า ภาษาละติน
ระบบการเขียน	ชุดตัวอักษรละติน (อักษรละติน)
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ	นครรัฐวาติกัน
ผู้วางระเบียบ	สถาบันสังฆราชสำหรับภาษาละติน
รหัสภาษา
ISO 639-1	la
ISO 639-2	lat
ISO 639-3	lat
Linguasphere	51-AAB-aa to 51-AAB-ac
แผนที่จุดสูงสุดของจักรวรรดิโรมันภายใต้จักรพรรดิตรายานุส (ป. ค.ศ. 117) และพื้นที่ที่บริหารโดยผู้พูดภาษาละติน (สีแดงเข้ม) นอกจากนี้ยังมีการใช้ภาษาอื่นนอกจากภาษาละตินเป็นจำนวนมาก แม้จะอยู่ภายใต้การปกครองของจักรวรรดิ
ขอบเขตของกลุ่มภาษาโรมานซ์ ลูกหลานในปัจจุบันของภาษาละตินในทวีปยุโรป

ภาษาละตินเป็นภาษาที่มีการผันคำหลากหลาย โดยมีเพศทางไวยากรณ์ที่แตกต่างกันถึงสามเพศ (บุรุษเพศ สตรีเพศ และเพศกลาง) มีการผันการกมากถึง 6 หรือ 7 การก (ได้แก่ กรรตุการก กรรมการก สัมปทานการก สัมพันธการก อปาดานการก สวรการก และ อธิกรณการก) มีวิภัติปัจจัย 5 แบบ มีการเปลี่ยนรูปของคำ 4 แบบ กาล 6 กาล (ได้แก่ ปัจจุบันกาล อสมบูรณ์กาล อนาคตกาล สมบูรณกาล อดีตสมบูรณกาล และอนาคตสมบูรณ์กาล) บุรุษ 3 แบบ มาลา 3 แบบ ประโยค 2 แบบ (ได้แก่ ประโยคที่ประธานเป็นผู้ถูกกระทำ และประโยคที่ประธานเป็นผู้กระทำ) การณ์ลักษณะ 2 ถึง 3 แบบ และมีพจน์ 2 พจน์ (ได้แก่ เอกพจน์ และพหูพจน์) โดยชุดตัวอักษรละตินได้หยิบยืมมาจากชุดตัวอักษรอิทรัสคันและชุดตัวอักษรกรีกโดยตรง

ในช่วงท้ายของยุคสาธารณรัฐโรมัน (75 ปีก่อนคริสตกาล) ภาษาละตินเก่าได้รับการจัดระบบให้มีมาตรฐานเป็นภาษาละตินคลาสสิก และมีภาษาละตินสามัญ (Vulgar Latin) เป็นภาษาพูดซึ่งมีมาตรฐานน้อยกว่า โดยมีหลักฐานอยู่ในคำจารึกและงานเขียนของนักเขียนบทละครตลกอย่าง เปลาตุส และ แตแรนติอุส รวมถึงนักประพันธ์อย่าง แปโตรนิอุส ภาษาละตินตอนปลายเป็นภาษาเขียนในคริสตศตวรรษที่ 3 และภาษาละตินในภูมิภาคต่าง ๆ ก็ได้วิวัฒนาการไปเป็นกลุ่มภาษาโรมานซ์ ในช่วงคริสตศตวรรษที่ 6 ถึงคริสตศตวรรษที่ 9 ในท้ายที่สุด

ต่อมาในยุคกลางไม่มีผู้ใดใช้ภาษาละตินเป็นภาษาแม่อีกแล้ว แต่ถึงอย่างไรภาษาละตินในยุคกลางก็ถูกนำมาใช้อย่างแพร่หลายทั่วภูมิภาคยุโรปตะวันตกและในคริสตจักรคาทอลิก นับตั้งแต่คริสตศตวรรษที่ 9 จนถึงสมัยฟื้นฟูศิลปวิทยา (Renaissance) ในฐานะของภาษากลางและภาษาวรรณกรรม ซึ่งก็ได้รับการพัฒนาให้มีมาตรฐานแบบแผนมากขึ้น เรียกว่า ภาษาละตินยุคฟื้นฟูศิลปวิทยา (Renaissance Latin) และได้กลายเป็นรากฐานที่สำคัญให้กับกลุ่มภาษาละตินใหม่ (Neo-Latin) ในช่วงต้นยุคสมัยใหม่ ในช่วงเวลาเหล่านี้ ภาษาละตินถูกใช้ในการจดบันทึกและพูดอย่างแพร่หลาย อย่างน้อยก็จนถึงปลายศตวรรษที่ 17 ซึ่งเป็นช่วงที่ภาษาละตินได้รับความนิยมลดลง จนเหลือแค่การสอนให้อ่านเพียงอย่างเดียว

ถึงอย่างไรภาษาละตินก็ยังเป็นภาษาราชการของสันตะสำนักและพิธีกรรมโรมันของคริสตจักรคาทอลิก (Catholic Church) ที่นครรัฐวาติกันอยู่จนถึงปัจจุบัน คริสตจักรยังคงรักษาและพัฒนารูปแบบวิธีของภาษาให้มีความทันสมัยอยู่อย่างสม่ำเสมอ ซึ่งมีส่วนช่วยในการสร้างความต่อเนื่องในการสืบทอดรูปแบบของภาษาละตินเป็นอย่างมาก อย่างไรก็ตาม ภาษาละตินในยุคปัจจุบัน มักถูกใช้ในการศึกษาเพื่ออ่านเขียนมากกว่าถูกนำไปใช้ในการพูด

ภาษาละตินเป็นภาษาที่มีอิทธิพลต่อภาษาอังกฤษมาตั้งแต่อดีต โดยเฉพาะตั้งแต่หลังจากการเปลี่ยนมานับถือคริสตศาสนาของชาวแองโกล-แอกซอนและการพิชิตอังกฤษของชาวนอร์มัน (Norman conquest) ทำให้คำศัพท์หลาย ๆ คำในพจนานุกรมภาษาอังกฤษ ถูกแทนที่ด้วยคำศัพท์ที่มีรากศัพท์มาจากภาษาละติน (รวมถึงภาษากรีกโบราณ) โดยคำศัพท์ส่วนใหญ่ที่ยืมมาใช้ในภาษาอังกฤษมักถูกใช้นำไปใช้ในสาขาวิชาเทววิทยา แวดวงวิทยาศาสตร์ (โดยเฉพาะ กายวิภาคศาสตร์ และ อนุกรมวิธาน) รวมไปถึง ทางการแพทย์ และสาขาวิชากฎหมาย

ความเป็นมา

บทความหลัก: ประวัติศาสตร์ภาษาละติน

ภูมิทัศน์ทางภาษาของอิตาลีตอนกลางในยุคแรกของการขยายตัวของชาวโรมัน

มีการจัดแบ่งพัฒนาการของภาษาละตินไว้อย่างแตกต่างกัน ตามแต่ละช่วงสมัยในประวัติศาสตร์ ภาษาละตินในแต่ละยุคสมัยได้แสดงให้เห็นถึงความแตกต่างกันไป ทั้งในด้านของการใช้คำศัพท์ อักขรวิธี สัณฐานวิทยา ไวยากรณ์ ฯลฯ ในที่นี้นักวิชาการได้ทำการวิจัยและศึกษาถึงคุณสมบัติที่แตกต่างกันของภาษาละตินผ่านการใช้งานในแต่ละยุคสมัย ตามการจำแนกชื่อให้แตกต่างกัน

นอกจากนี้ภาษาละตินคริสตจักร (Ecclesiastical Latin) ก็ยังเป็นรูปแบบอนุพันธ์ของภาษาละตินที่นักเขียนของคริสตจักรโรมันคาทอลิก (Roman Catholic Church) นิยมใช้งานมาตลอดทุกช่วงเวลาของประวัติศาสตร์ นับตั้งแต่ในช่วงปลายสมัยโบราณ เช่นเดียวกันกับนักวิชาการโปรเตสแตนต์

หลังจากการล่มสลายของจักรวรรดิโรมันตะวันตกในปี ค.ศ. 476 ชาวเจอร์แมนิกได้เข้ามาตั้งรกรากในอาณาจักรดั้งเดิมและนําภาษาละตินมาใช้งานสำหรับทางกฎหมายและอื่น ๆ ในกรณีที่เป็นทางการมากยิ่งขึ้น

อิทธิพลของภาษาละติน

อิทธิพลทางวรรณคดี

ข้อมูลเพิ่มเติม: วรรณกรรมภาษาละติน

จูเลียส ซีซาร์ บันทึกเหตุการณ์สงครามแกลลิค เป็นหนังสือภาษาละตินที่มีชื่อเสียงที่สุดเล่มหนึ่งในช่วงยุคทองของภาษาละติน เขียนขึ้นในสไตล์ที่ไม่ขัดเกลา และตรงไปตรงมาของการรายงานเหตุการณ์อย่างนักวารสาร และเป็นต้นแบบของการใช้ภาษาละตินในสาธารณรัฐโรมัน

งานเขียนของนักเขียนโบราณหลายร้อยคนในภาษาละติน มีหลงเหลืออยู่ในปัจจุบันเป็นจำนวนมาก และถูกศึกษาในปัจจุบันทั้งในสาขานิรุกติศาสตร์ และวรรณคดีคลาสสิก งานของพวกเขาถูกเผยแพร่ในรูปแบบของเอกสารหรือต้นฉบับตัวเขียน (manuscript) มาตั้งแต่ก่อนที่นวัตกรรมทางการพิมพ์จะถูกประดิษฐ์ขึ้น

วรรณกรรมในภาษาละตินมีทั้งในรูปของ เรียงความ ประวัติศาสตร์ บทกวี บทละคร และงานเขียนอื่น ๆ โดยเริ่มปรากฏตั้งแต่ราวศตวรรษที่ 3 ก่อนคริสกาล และกลายมาเป็นภาษาวรรณกรรมหลักของโลกโรมันโบราณในอีกสองศตวรรษถัดมา ในขณะที่ชาวโรมันที่มีการศึกษาก็ยังอ่านและเขียนโดยใช้ภาษากรีกโบราณควบคู่กันไปด้วย (เช่น จักรพรรดิมาร์กุส เอาเรลิอุส ผู้ทรงนิพนธ์งานปรัชญาเป็นภาษากรีก) อาจจะกล่าวได้ว่าวรรณคดีในภาษาละตินก็คือการสืบเนื่องของวรรณกรรมกรีกโบราณ โดยชาวโรมันรับเอารูปแบบงานวรรณคดีของกรีซหลายอย่างมาใช้

เนื่องจากภาษาละตินเป็นภาษากลางในการสื่อสารของยุโรปตะวันตกจนกระทั่งถึงยุคกลาง วรรณคดีภาษาละตินจึงไม่ได้จำกัดอยู่แค่นักเขียนโรมัน เช่น คิเคโร เวอร์จิล โอวิด และโฮเรส เท่านั้น แต่ยังรวมถึงนักเขียนยุโรปที่ยังผลิตงานเขียนในภาษาละตินออกมาแม้อาณาจักรโรมันจะล่มสลายไปแล้ว ตั้งแต่นักเขียนด้านศาสนาอย่าง ธอมัส อไควนัส (1225 - 1274) จนถึงนักเขียนฆารวาสอย่าง ฟรานซิส เบคอน (1561 - 1626) บารุค สปิโนซา (1632 - 1677) และ ไอแซก นิวตัน (1642 - 1727)

สัทศาสตร์

การออกเสียงแบบโบราณของภาษาละตินได้รับการสืบสร้างทั้งตามข้อสันนิษฐานและหลักฐานการบันทึกไว้ของนักเขียนสมัยโบราณ ซึ่งให้ข้อสังเกตเกี่ยวกับการออกเสียง การสะกด การเล่นคำ และรากคำจากภาษาโบราณไว้

พยัญชนะ

ตารางหน่วยพยัญชนะของภาษาละตินคลาสสิก :

		ริมฝีปาก	ทันตะ	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน		เส้นเสียง
					plain	ริมฝีปาก
เสียงระเบิด	โฆษะ	b	d		ɡ	ɡʷ
	อโฆษะ	p	t		k	kʷ
เสียงเสียดแทรก	โฆษะ		z
	อโฆษะ	f	s				h
นาสิก		m	n		(ŋ)
เสียงตัว "ร"			r
เสียงเปิด			l	j		w

ในภาษาละตินเก่าและภาษาละตินคลาสสิก จะไม่มีการแบ่งแยกความแตกต่างระหว่างอักษรตัวใหญ่ (uppercase) และตัวเล็ก (lowercase) หรือระหว่างตัวอักษร J, U, W แทนที่จะสะกดด้วยอักษร J, U ก็สามารถใช้ อักษร I, V สะกดแทนได้ตามลำดับ นอกจากนี้อักษร I, V ยังสามารถเป็นได้ทั้งสระและพยัญชนะ

อักษร ละติน	เสียง ละติน	ตัวอย่างเทียบกับภาษาอังกฤษ
c	[k]	Always hard as k in sky, never soft as in central, cello, or social
t	[t]	As t in stay, never as t in nation
s	[s]	As s in say, never as s in rise or issue
g	[ɡ]	Always hard as g in good, never soft as g in gem
	[ŋ]	Before n, as ng in sing
n	[n]	As n in man
	[ŋ]	Before c, x, and g, as ng in sing
l	[l]	When doubled ll and before i, as clear l in link (l exilis)
	[ɫ]	In all other positions, as dark l in bowl (l pinguis)
qu	[kʷ]	Similar to qu in quick, never as qu in antique
u	[w]	Sometimes at the beginning of a syllable, or after g and s, as w in wine, never as v in vine
i	[j]	Sometimes at the beginning of a syllable, as y in yard, never as j in just
	[jj]	Doubled between vowels, as y y in toy yacht
x	[ks]	A letter representing c + s: as x in English axe, never as x in example

เสียงสระ

สระเดี่ยว

	หน้า	กลาง	หลัง
ปิด	iː ɪ		ʊ uː
กลาง	eː ɛ		ɔ oː
เปิด		a aː

Pronunciation of Latin vowels

อักษร ละติน	ออกเสียง	ตัวอย่าง
a	[a]	similar to u in cut when short
	[aː]	similar to a in father when long
e	[ɛ]	as e in pet when short
	[eː]	similar to ey in they when long
i	[ɪ]	as i in sit when short
	[iː]	similar to i in machine when long
o	[ɔ]	as o in sort when short
	[oː]	similar to o in holy when long
u	[ʊ]	similar to u in put when short
	[uː]	similar to u in true when long
y	[ʏ]	as in German Stück when short (or as short u or i)
	[yː]	as in German früh when long (or as long u or i)

สระประสมสองเสียง

สระประสมสองเสียง
แบ่งตามเสียงเริ่มต้น

	หน้า	หลัง
ปิด		ui /ui̯/
กลาง	ei /ei̯/ eu/eu̯/	oe /oe̯/ ou /ou̯/
เปิด	ae /ae̯/ au /au̯/

ตัวอย่างภาษาละติน

• 
  ตัวอย่างอักษรละตินในไบเบิล
• 
  ป้ายสลักอักษรละติน ในมหาวิทยาลัย ในประเทศออสเตรีย
• 
  พจนานุกรมภาษาละติน

บรรณานุกรม

• Allen, William Sidney (2004). Vox Latina – a Guide to the Pronunciation of Classical Latin (2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-22049-1.
• Baldi, Philip (2002). The foundations of Latin. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Bennett, Charles E. (1908). Latin Grammar. Chicago: Allyn and Bacon. ISBN 978-1-176-19706-0.
• Buck, Carl Darling (1904). A grammar of Oscan and Umbrian, with a collection of inscriptions and a glossary. Boston: Ginn & Company.
• Clark, Victor Selden (1900). Studies in the Latin of the Middle Ages and the Renaissance. Lancaster: The New Era Printing Company.
• Diringer, David (1996) [1947]. The Alphabet – A Key to the History of Mankind. New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers Private Ltd. ISBN 978-81-215-0748-6.
• Herman, József; Wright, Roger (Translator) (2000). Vulgar Latin. University Park, PA: Pennsylvania State University Press. ISBN 978-0-271-02000-6. {{cite book}}: |first2= มีชื่อเรียกทั่วไป (help)
• Holmes, Urban Tigner; Schultz, Alexander Herman (1938). A History of the French Language. New York: Biblo-Moser. ISBN 978-0-8196-0191-9.
• Janson, Tore (2004). A Natural History of Latin. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926309-7.
• Jenks, Paul Rockwell (1911). A Manual of Latin Word Formation for Secondary Schools. New York: D.C. Heath & Co.
• Palmer, Frank Robert (1984). Grammar (2nd ed.). Harmondsworth, Middlesex, England; New York, N.Y., U.S.A.: Penguin Books. ISBN 978-81-206-1306-5.
• Sihler, Andrew L (2008). New comparative grammar of Greek and Latin. New York: Oxford University Press.
• Vincent, N. (1990). "Latin". ใน Harris, M.; Vincent, N. (บ.ก.). The Romance Languages. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-520829-0.
• Waquet, Françoise; Howe, John (Translator) (2003). Latin, or the Empire of a Sign: From the Sixteenth to the Twentieth Centuries. Verso. ISBN 978-1-85984-402-1. {{cite book}}: |first2= มีชื่อเรียกทั่วไป (help)
• Wheelock, Frederic (2005). Latin: An Introduction (6th ed.). Collins. ISBN 978-0-06-078423-2.
• Curtius, Ernst (2013). European Literature and the Latin Middle Ages. Princeton University. ISBN 978-0-691-15700-9.

แหล่งข้อมูลอื่น

เครื่องมือภาษา

• "Latin Dictionary Headword Search". Perseus Hopper. Tufts University. Searches Lewis & Short's A Latin Dictionary and Lewis's An Elementary Latin Dictionary. Online results.
• "Online Latin Dictionary with conjugator and declension tool". Olivetti Media Communication. Search on line Latin-English and English-Latin dictionary with complete declension or conjugation. Online results.
• "Latin Word Study Tool". Perseus Hopper. Tufts University. Identifies the grammatical functions of words entered. Online results.
• Aversa, Alan. "Latin Inflector". University of Arizona. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2011-04-30. สืบค้นเมื่อ 2021-03-13. Identifies the grammatical functions of all the words in sentences entered, using Perseus.
• "Latin Verb Conjugator". Verbix. Displays complete conjugations of verbs entered in first-person present singular form.
• "Online Latin Verb Conjugator". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 18 May 2016. สืบค้นเมื่อ 30 September 2014. Displays conjugation of verbs entered in their infinitive form.
• Whittaker, William. "Words". Notre Dame Archives. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 18 June 2006. Identifies Latin words entered. Translates English words entered.
• "Alpheios". Alpheios Project. Combines Whittakers Words, Lewis and Short, Bennett's grammar and inflection tables in a browser addon.
• Latin Dictionaries ที่เว็บไซต์ Curlie
• Dymock, John (1830). A new abridgment of Ainsworth's Dictionary, English and Latin, for the use of Grammar Schools (4th ed.). Glasgow: Hutchison & Brookman.
• "Classical Language Toolkit เก็บถาวร 2016-05-24 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน" (CLTK). A Natural Language Processing toolkit for Python offering a variety of functionality for Latin and other classical languages.
• "Collatinus web". Online lemmatizer and morphological analysis for Latin texts.

หลักสูตร

• Latin Lessons เก็บถาวร 2015-04-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน (free online through the Linguistics Research Center at UT Austin)
• Free 47-Lesson Online Latin Course, Learnlangs
• Learn Latin Grammar, vocabulary and audio
• Latin Links and Resources, Compiled by Fr. Gary Coulter
• der Millner, Evan (2007). "Latinum". Latin Latin Course on YouTube and audiobooks. Molendinarius. สืบค้นเมื่อ 2 February 2012.
• Byrne, Carol (1999). "Simplicissimus" (PDF). The Latin Mass Society of England and Wales. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2011-04-30. สืบค้นเมื่อ 20 April 2011. (a course in ecclesiastical Latin).
• Harsch, Ulrich (1996–2010). "Ludus Latinus Cursus linguae latinae". Bibliotheca Augustiana (ภาษาละติน). Augsburg: University of Applied Sciences. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2010-02-20. สืบค้นเมื่อ 24 June 2010.
• Beginners' Latin on The National Archives (United Kingdom)

ไวยากรณ์และบทเรียน

• Bennett, Charles E. (2005) [1908]. New Latin Grammar (2nd ed.). Project Gutenberg. ISBN 978-1-176-19706-0.
• Griffin, Robin (1992). A student's Latin Grammar (3rd ed.). University of Cambridge. ISBN 978-0-521-38587-9.
• Lehmann, Winifred P.; Slocum, Jonathan (2008). "Latin Online". The University of Texas at Austin. สืบค้นเมื่อ 17 April 2020.
• Ørberg, Hans (1991). LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA - Pars I FAMILIA ROMANA. ISBN 87-997016-5-0.
• Ørberg, Hans (2007). LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA - Pars II ROMA AETERNA. ISBN 1-58510-067-6.
• Allen and Greenough (1903). New Latin Grammar. Athanæum Press.

สัทศาสตร์

• Cui, Ray (2005). "Phonetica Latinae-How to pronounce Latin". Ray Cui. สืบค้นเมื่อ 25 June 2010.
•  "Latin Language" . สารานุกรมบริตานิกา ค.ศ. 1911 (11 ed.). 1911.
• Ranieri, Luke. "Latin Pronunciation (for Classical Latin)". สืบค้นเมื่อ 31 August 2018.

ข่าวและเสียงภาษาละติน

• Ephemeris, online Latin newspaper
• Nuntii Latini, from Finnish YLE Radio 1
• Nuntii Latini เก็บถาวร 2020-08-08 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, monthly review from German Radio Bremen (Bremen Zwei)
• Classics Podcasts in Latin and Ancient Greek, Haverford College
• Latinum Latin Language course and Latin Language YouTube Index

สังคมออนไลน์ภาษาละติน

• Grex Latine Loquentium (Flock of those Speaking Latin)
• Circulus Latinus Interretialis (Internet Latin Circle)
• Latinitas Foundation, at the Vatican
• Latin Discord Forum