ธงแสดงสัญชาติ

ธงแสดงสัญชาติ^[1] หรือ ธงเรือ^[2] (อังกฤษ: ensign) คือหนึ่งในธงเดินเรือ (maritime flag) ที่ใช้ในการระบุตัวตนของเรือ^[3] ซึ่งธงแสดงสัญชาติจะเป็นธงที่ใหญ่ที่สุด ปกติจะปักอยู่ในบริเวณท้ายเรือ (หลังเรือ) ขณะอยู่ในท่า ขึ้นอยู่กับที่มาของเรือว่ามาจากชาติใด หลักการคล้ายกับธงฉานที่ปักไว้บริเวณหัวเรือ โดยทั่วไปธงฉานจะพบบนเรือรบมากกว่าเรือพาณิชย์

นิรุกติศาสตร์

ในภาษาอังกฤษสมัยกลาง ensign นั้นมาจากภาษาลาตินคำว่า insignia โดยในไทยให้ความหมายที่หลากหลาย เช่น เครื่องหมาย

ในภาษาไทย ensign มีการให้ความหมายไว้หลากหลาย ประกอบไปด้วย

พจนานุกรม อังกฤษ-ไทย ศัพท์บัญญัติราชบัณฑิตยสถาน ผ่านลองดูดิกท์ ในพจนานุกรมศัพท์รัฐศาสตร์ ให้ความหมายว่า 1. ธงชาติ 2. ธงแสดงสัญชาติ 3. ธงประจำตำแหน่ง^[1]

พจนานุกรม ไทย-อังกฤษฉบับของของ สอ เสถบุตร ให้ความหมายไว้ว่า [n.] คนถือธง, ธง, ธงเรือ, นายธง^[2]
พจนานุกรมอิเล็กทรอนิกส์ไทย - อังกฤษ เล็กซิตรอน ให้ความหมายไว้ใกล้เคียงกันคือ [n.] ธงของเรือเพื่อแสดงให้ทราบว่าสังกัดทหารหน่วยใด ธงของเครื่องบินเพื่อแสดงให้ทราบว่าสังกัดทหารหน่วยใด และ [n.] ธงที่ใช้เป็นสัญลักษณ์ของหน่วยงาน^[2]
พจนานุกรมศัพท์ชาวเรือ พลเรือเอก ไพศาล นภสินธุวงศ์ ให้ความหมายว่า ธงชาติ หรือธงราชนาวี เป็นธงสัญลักษณ์หรือธงท้ายเรือที่ใช้งานโดยราชนาวีอังกฤษ^[4]

ธัชวิทยา

ใน ธัชวิทยา เรือธง (ensign) มีความหมายแตกต่างจากทั้ง ธงนาวี (naval ensign) ที่ใช้เป็นธงแสดงสัญชาติในยามสงคราม (war ensign) และ ธงเรือราษฎร์ (civil ensign) ที่ใช้งานโดยเรือพาณิชย์ (merchant) ซึ่งทั้งสองแบบเป็นการใช้งานโดยมีพื้นฐานดั่งเดิมมาจากธงชาติ^[5]

อย่างไรก็ตาม ในสหราชอาณาจักร, เยอรมนี และเนเธอร์แลนด์ มีการแยกกันระหว่างเรือของรัฐ และเรือติดอาวุธไว้ในประเภทหนึ่ง อีกประเภคเป็นเรือที่ไม่ติดอาวุธและเรือพลเรือนซึ่งมีใช้งานเร็วกว่าชาติอื่น ๆ สามารถดูเพิ่มได้ที่ธงเรือสหราชอาณาจักร (British ensign)

นักธีชวิทยาได้แบ่งความต่างระหว่างธงชาติเมื่อใช้งานเป็นธงแสดงสัญชาติ ได้แก่

ธงเรือรัฐบาล

ธงเรือรัฐบาล (government ensign) หรือธงเรือรัฐ (state ensign) (ใช้สัญลักษณ์ ) ใช้งานโดยเรือของหน่วยงานรัฐบาลหรือเรือช่วยรบ (auxiliary ship) ของพลเรือนที่มีอุปกรณ์ช่วยรบ

ธงนาวี

ธงนาวี (naval ensign) (ใช้สัญลักษณ์ ) ใช้งานโดยกองทัพเรือของแต่ละประเทศ ถือเป็นธงเรือสงคราม (war ensign) สำหรับเรือกองทัพที่ถูกใช้ประจำการ ธงเรือสงครามไม่ได้หมายความว่าประเทศกำลังอยู่ในสภาวะสงคราม แต่เป็นการใช้งานในทางทหาร ภายใต้กฎหมายสงครามและอนุสัญญาสหประชาชาติว่าด้วยกฎหมายทะเล ธงนาวีขนาดใหญ่ถูกเรียกว่าธงเรือรบ (battle ensign) ซึ่งจะใช้งานเมื่อเรือรบเข้าสู่การรบ ธงนี้แตกต่างจากธงฉานซึ่งชักขึ้นบริเวณเสาธงฉานบริเวณหัวเรือเมื่อเรืออยู่ในท่าเรือ

ธงเรือราษฎร์

ธงเรือราษฎร์ (civil ensign) (ใช้สัญลักษณ์ ) ใช้งานโดยเรือพาณิชย์และเรือสำราญ ธงเดินเรือของเรือพาณิยช์หรือธงเรือราษฎร์จึงเป็นธงที่ใช้งานเฉพาะสำหรับเรือพาณิชย์ของประเทศ เว้นแต่เจ้าของ (เอกชน) จะได้รับอนุญาตให้ใช้ธงแบบอื่น^[6] ธงแสดงสัญชาตินี้ถูกสร้างขึ้นเพื่อให้เรือเอกชนใช้ระบุสัญชาติของของตนให้เรืออื่นได้รับรู้ บางประเทศมีธงแสดงสัญชาติเรือยอช์ต (yacht ensign) เฉพาะสำหรับเรือยอช์ตและเรือที่ไม่มีการจดแจ้งขนส่งสินค้าที่แตกต่างจากธงปกติและมีกฎหมายรองรับโดยเฉพาะ ธงแสดงสัญชาติเรือพาณิชย์สามารถชักขึ้นประดับได้โดยเรือนั้นต้องไม่ใช่เรือรบ เรือของรัฐบาล เรือช่วยรบ หรือเรือยอช์ต โดยลักษณะพิเศษของธงนี้คือการประกาศว่าเรือนั้นไม่ได้เป็นดินแดนของชาตินั้น ๆ นอกอาณาเขต แต่เป็นพื้นที่ของเอกชนหรือใกล้เคียงกัน และไม่ใช่พื้นที่ของรัฐ หมายความว่าโดยปกติแล้วการใช้ธงชาติหรือธงของรัฐเป็นข้อห้าม

ธงชาติประจำเรือ

ธงช้างเผือก

เคยเป็นธงชาติประจำเรือตามพระราชกำหนดของรัชกาลที่ 4^[7]

ธงชาติประจำเรือ (national ensign) (ใช้สัญลักษณ์ ) ใช้งานทางเรือได้ทั้งเรือพลเรือน เรือรัฐบาล และเรือกองทัพ ลักษณะเดียวกันกับธงชาติแต่เป็นธงที่ถูกกำหนดให้แสดงสัญชาติทางเรือของเรือทุกประเภทของประเทศนั้น ๆ

การใช้งาน

ในการใช้งานทางทะเล เรือทุกลำจะต้องใช้ธงเฉพาะของประเทศตนเพื่อระบุถึงการเป็นสมาชิกขององค์การ^[8] จึงมีการกำหนดให้ติดธงแสดงสัญชาติบนเรือเหล่านั้น โดยธงหมายถึงท่าเรือต้นทางของเจ้าของเรือที่เรือได้จดทะเบียนและเสียภาษีเรือที่ชาตินั้น ๆ และเรือพาณิชย์สามารถเปลี่ยนสัญชาติธงได้ก็ต่อเมื่อมีการจดทะเบียนเรือใหม่และจะต้องมี ใบรับรองการลบ (Deleting Certificate) ยืนยันว่าเลิกใช้สัญชาติเดิมแล้ว^[6]

ในปัจจุบัน บางประเทศ เช่น สหรัฐ และฝรั่งเศสยังคงใช้เพียงธงเดียวรวมถึงธงฉาน ไม่มีการใช้งานธงพิเศษบริเวณมุมบนด้านซ้ายและไม่มีการเพิ่มสัญลักษณ์ระบุตัวตนเพิ่มเติมบนธง เรือทุกลำในกิจการเดินทะเลของรัฐบาลกลางสหรัฐยกเว้นยามฝั่งสหรัฐจะใช้ธงชาติสหรัฐเป็นธงแสดงสัญชาติ แม้ว่าเรือของหน่วยงานบางแห่งจะใช้ธงของหน่วยงานตนเป็น "ธงเครื่องหมาย" ก็ตาม

อย่างไรก็ตาม ประเทศอื่น ๆ เช่น ยูเครน อิตาลี รัสเซีย แอฟริกาใต้ ออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ และญี่ปุ่น มีการใช้งานธงแสดงสัญชาติที่แตกต่างกัน โดยมีการควบคุมการใช้งานอย่างเข้มงวดในการระบุว่าเรือเรือนั้นเป็นเรือชนิดใด เช่น เป็นเรือรบ เรือพาณิชย์ เรือในสัญญาการขนส่งไปรษณีย์ และเรือยอช์ต

ธงชาติของประเทศในเครือจักรภพแห่งประชาชาติหลายชาติมีต้นกำเนิดมาจากธงแสดงสัญชาติของมหาอำนาจซึ่งเป็นเจ้าอาณานิคมคือสหราชอาณาจัก โดยธงชาติที่โดดเด่นที่สุดคือธงชาติของออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ และประเทศหมู่เกาะ ๆ หลายแห่ง มีความเป็นไปได้สูงว่า ธงแกรนด์ยูเนียน (Grand Union Flag) ซึ่งเป็นธงชาติสหรัฐนั้นได้รับการพัฒนามาจากอิทธิพลของธงเรดดัสเตอร์หรือธงของบริษัทอินเดียตะวันออก (ซึ่งอยู่ในการควบคุมของสหราชอาณาจักร)

ธงแสดงสัญชาติรูปแบบอื่น ๆ

ธงแสดงสัญชาติการบิน

จากการสถาปนากองทัพอากาศอย่างแพร่หลายและการเติบโตของการบินพลเรือนในช่วงครึ่งแรกของคริสต์ศตวรรษที่ 20 จึงได้มีการนำธงและธงแสดงสัญชาติมาปรับใช้ โดยสิ่งเหล่านี้อาจแบ่งออกเป็นธงแสดงสัญชาติกองทัพอากาศ (air force ensign) (มักเป็นสีฟ้าอ่อน^[9] เช่น ธงกองทัพอากาศสหราชอาณาจักร) และธงการบินพลเรือน (civil air ensign)