ปีนักษัตร

สำหรับแนวคิดในระบบของฮินดู ดูที่ นักษัตระ

ปีนักษัตร หรือ นักขัต เป็นรูปแบบการจำแนกประเภทดั้งเดิมตามปฏิทินจีนที่กำหนดสัตว์และคุณลักษณะที่มีชื่อเสียงของมันในแต่ละปีในรอบสิบสองปีวนซ้ำ ในวัฒนธรรมจีนดั้งเดิม ปีนักษัตรเป็นสิ่งสำคัญมากและเป็นผลสะท้อนของปรัชญาและวัฒนธรรมจีน ชาวจีนถือว่าบุคลิกภาพสัมพันธ์กับราศีของตน ปีนักษัตรมีต้นกำเนิดจากจีน และปีนักษัตรรูปแบบอื่น ๆ ยังคงได้รับความนิยมในประเทศแถบเอเชียตะวันออกและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้หลายแห่ง เช่น ญี่ปุ่น, เกาหลีใต้, เวียดนาม, สิงคโปร์, เนปาล, ภูฏาน, กัมพูชา และไทย

ปีนักษัตร
ภาษาจีน	生肖
ฮั่นยฺหวี่พินอิน	shēngxiào
การถอดเสียง ภาษาจีนกลางมาตรฐาน ฮั่นยฺหวี่พินอิน shēngxiào จู้อิน ㄕㄥ ㄒㄧㄠˋ กั๋วยฺหวี่หลัวหม่าจื้อ shengshiaw เวด-ไจลส์ แม่แบบ:Tonesup IPA [ʂə́ŋ.ɕjâu] ภาษาอู๋ อักษรโรมัน sen平-siau去 ภาษาแคะ อักษรโรมัน sensiau ภาษากวางตุ้งมาตรฐาน อักษรโรมันแบบเยล sāangchiu IPA [sáːŋ.tsʰīːu] ยฺหวิดเพ็ง saang1 ciu3 ภาษาหมิ่นใต้ เป่อ่วยยีภาษาฮกเกี้ยน singsiàu ภาษาหมิ่นตะวันออก ปั่งงั่วเจ๋ย์ภาษาฮกจิว săng-ngá
อักษรจีนตัวย่อ	属相
อักษรจีนตัวเต็ม	屬相
ฮั่นยฺหวี่พินอิน	shǔxiàng
การถอดเสียง ภาษาจีนกลางมาตรฐาน ฮั่นยฺหวี่พินอิน shǔxiàng จู้อิน ㄕㄨˇ ㄒㄧㄤˋ กั๋วยฺหวี่หลัวหม่าจื้อ shuushianq เวด-ไจลส์ แม่แบบ:Tonesup IPA [ʂù.ɕjâŋ] ภาษาอู๋ อักษรโรมัน zoh入-sian平 ภาษากวางตุ้งมาตรฐาน อักษรโรมันแบบเยล suhkseung IPA [sòk̚.sœ̄ːŋ] ยฺหวิดเพ็ง suk6 soeng3 ภาษาหมิ่นใต้ เป่อ่วยยีภาษาฮกเกี้ยน sio̍ksiùnn

สำหรับวันแรกตามปีนักษัตร สองสำนักคิดในดวงจีนระบุวันเริ่มต้นต่างกัน คือ ปีใหม่จีนหรือวันเริ่มต้นใบไม้ผลิ

โดยมีหลักฐานทางโบราณคดีพบว่าตั้งแต่ก่อนยุคราชวงศ์ฉิน (221 ปีก่อนค.ศ. – 207 ปีก่อนค.ศ) ก็มีปรากฏรูปปีนักษัตรแล้ว โดยใช้สัตว์ประเภทต่าง ๆ เป็นตัวแทนหรือสัญลักษณ์ อันได้แก่

ชวด ฉลู ขาล เถาะ มะโรง(มังกรฟ้าราชวงศ์ โจว-ฉิน มังกรมีขายาว 5 เล็บ ลำตัวคล้ายกวางมีปีก)(นางพญางูขาว-งูใหญ่-นาค) มะเส็ง (งูเล็ก) มะเมีย มะแม วอก ระกา จอ และ กุน

สัตว์ประจำปีนักษัตร

ปีนักษัตรจะมีสัตว์ประจำปี อันเป็นความหมายของชื่อปีนั้น ๆ มีดังนี้

• ปีกุน สุกร ไทย
• ปีเถาะ กระต่าย เวียดนาม
• ปีฉลู วัว เวียดนามถือเป็นปีควาย
• ปีมะโรง มังกร ไทย
• ปีมะแม แพะ ญี่ปุ่น
• สันนิษฐาน ที่มาของที่มาของปีนักษัตร เช่น ปีมังกร ฉลู มะเมีย (ม้า) มะแม (แพะ) ระกา (ไก่) จอ (สุนัข, หมา) เป็น ปีหมู ปีจอ ปีฉลู ปีกระต่าย ปีแพะ ปีม้า ปีระกา เป็น 6 นักษัตร สัตว์เลี้ยงชาวจีน หรืออีกนัยสำคัญคือ สัตว์ที่อาศัยบกทั้งหมด (12 ราศี) (หมายเหตุ: นาค อยู่ในน้ำ วังบาดาล) จีนคิดค้นปีนักษัตร สมัยราชวงศ์โจวเป็นอย่างน้อย เกือบ 3 พันปี มีหลักฐานอยู่ที่ไต้หวัน

อักษรจีน	อักษรภาคภิภพ	ภาษาจีนกลาง	ภาษาจีนแคะ	แคะ	ภาษาเขมร	ชื่อนักษัตร	ภาษาไทย	ภาษาบาลี	ภาษาลาว	ล้านนา	ไทลื้อ	ไทใหญ่	เวียดนาม
鼠	子 (จื่อ/zǐ)	สู่	ฉู่	ชู่	ជូត	ชวด	หนู	มุสิก	ໃຈ້ ใจ้	ไจ้ ᨧᩱ᩶	ᦺᦈᧉ ไจ้	เจ้อ-อี	Tí ตี๊ chuột จวด
牛	丑 (โฉ่ว/chǒu)	หนิว	แหง่ว	แหงว	ឆ្លូវ	ฉลู	วัว	อุสุภ, อุสภ	ເປົ້າ เป้า	เป้า ᨸᩮᩢ᩶ᩣ	ᦔᧁᧉ เป้า	เป้า	Sửu สืว trâu เจิว
虎	寅 (อิ๋น/yín)	หู่	ฝู่	ฟู่	ខាល	ขาล	เสือ	พยาฆร, พยัฆะ วยาฆร, พยคฆ	ຍີ່ ยี่	ยี ᨿᩦ	ᦍᦲ ยี	ยี	Dần เสิ่น hổ โห
兔	卯 (หม่าว/mǎo)	ทู่	ถู้	ถู้	ថោះ	เถาะ	กระต่าย	สะสะ, สัศ	ເໝົ້າ เหม้า	เหม้า ᩉ᩠ᨾᩮᩢ᩶ᩣ	ᦖᧁᧉ เหม้า	เหม้า	Mạo หม่าว mèo แหม่ว
龍/龙	辰 (เฉิน/chén)	หลง	หลุง	หลุง ลหยุง	រោង	มะโรง	งูใหญ่	มังกร,นาค สงกา	สี	สี ᩈᩦ	สี	สี	Thìn ถิ่น rồng หร่ง
蛇	巳 (ซื่อ/sì)	เสอ	สา	สา	ម្សាញ់	มะเส็ง	งูเล็ก	สัป,สปปก	ไส้,ไซ้	ไส้ ᩈᩱ᩶	ไส้	เส้อ-อื	Tị ติ rắn รั้น
馬/马	午 (อู่/wǔ)	หม่า	มา	มา	មមី	มะเมีย	ม้า	ดรงค,อัสส,อัสดร	สะง้า ซะง้า	สง้า ᩈ᩠ᨦ᩶᩻ᩣ	สะงะ	สีงะ	Ngọ เหงาะ ngựa เหงือะ
羊	未 (เว่ย/wèi)	หยาง	หยอง	หยอง	មមែ	มะแม	แพะ	เอฬกะ,อัชฉะ	เม็ด	เม็ด ᨾᩮᩢ᩠ᨯ	เม็ด	โมด	Mùi หมู่ย dê เซ
猴	申 (เซิน/shēn)	โหว	แห็ว	แห็ว	វក	วอก	ลิง	มกฎะ,กปิ	สัน	สัน ᩈᩢ᩠ᨶ	แสน	สัน	Thân เทิน khỉ ขี
雞/鸡	酉 (โหย่ว/yǒu)	จี	แก/ไก	แก	រកា	ระกา	ไก่	กุกกุฎ, กุกกุฏ	เฮ้า,เร้า	เร้า ᩁᩮᩢ᩶ᩣ	เล้า	เฮ้า	Dậu เส่อว gà ก่า
狗	戌 (ซวี/xū)	โก่ว	แกว	แก้ว	ច	จอ	หมา	โสณ, สุนัข	เส็ด	เส็ด ᩈᩮᩢ᩠ᨯ	เส็ด	เม็ด	Tuất ต๊วด chó จ๊อ
豬/猪	亥 (ฮ่าย/hài)	จู	จู	จู	កុរ	กุน	หมู	สุกร, วราห	ไก้,ไก๊	ใค้ ᨣᩲ᩶	ใก๊	เก้อ-อื	Hợi เห่ย lợn เหลิ่น

ตำนาน

ตำนานเรื่องเล่าในสมัยปีใหม่แรกของจีนที่จากพระถังซำจั๋ง

(วันชิวอิก หรือวันที่ 1 เดือนอ้ายของจีน) สัตว์ทั้งหลายต่างมาชุมนุมหน้าวังหลวงของฮ่องเต้สวรรค์

ฮ่องเต้ประกาศให้สัตว์ 12 ชนิด ที่มาถึงก่อนวัน

(วันชิวยี่ หรือวันที่ 2 เดือนอ้าย) 

ดังนั้นสัตว์ 12 ชนิด ได้รับแต่งตั้งเป็นองครักษ์

ใน 1 วัน สัตว์ 1 ชนิดอยู่ยาม 2 ชั่วโมง

สัตว์ 12 ชนิดอยู่ยาม 24 ชั่วโมง

รวมเป็น 12 ยามเฝ้าวังหลวง