สมเด็จพระเจ้าทรงธรรม

บทความนี้เกี่ยวกับพระเจ้ากรุงศรีอยุธยา สำหรับพระศรีศิลป์พระองค์อื่น ดูที่ พระศรีศิลป์

สมเด็จพระเจ้าทรงธรรม หรือ สมเด็จพระบรมราชาที่ 1 หรือ สมเด็จพระพุทธเจ้าอยู่หัวทรงธรรมอันมหาประเสริฐ เป็นพระมหากษัตริย์แห่งอาณาจักรอยุธยา ระหว่าง พ.ศ. 2154ถึง พ.ศ. 2171 แห่งราชวงศ์สุโขทัย รัชสมัยของพระองค์แสดงถึงความเจริญรุ่งเรืองของอาณาจักรอยุธยาหลังจากได้รับเอกราชจากอาณาจักรตองอู หลังรัชสมัยของพระเจ้าบุเรงนอง และได้เห็นการเริ่มต้นการค้าขายกับต่างประเทศ โดยเฉพาะชาวดัตช์และญี่ปุ่น พระเจ้าทรงธรรมทรงบรรจุทหารรักษาพระองค์ด้วยทหารรับจ้างชาวต่างชาติ โดยเฉพาะที่โดดเด่นที่สุดคือชาวญี่ปุ่นนาม ยามาดะ นางามาซะ หรือออกญาเสนาภิมุข เจ้ากรมทหารอาสาญี่ปุ่น

สมเด็จพระเจ้าทรงธรรม
สมเด็จพระบรมราชาที่ 1
พระบรมรูปสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม ณ ศาลสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม, อำเภอพระพุทธบาท, จังหวัดสระบุรี
พระเจ้ากรุงศรีอยุธยา
ครองราชย์	2154–2171 (17 ปี)
ก่อนหน้า	สมเด็จพระศรีเสาวภาคย์
ถัดไป	สมเด็จพระเชษฐาธิราช
พระมหาอุปราช	จมื่นศรีเสารักษ์
สมุหนายก	เจ้าพระยาบวรราชนายก (เฉกอะหมัด)
พระราชสมภพ	พ.ศ. 2135 พระศรีสิน
สวรรคต	12 ธันวาคม พ.ศ. 2171 (36 พรรษา)
พระราชบุตร	สมเด็จพระเชษฐาธิราช พระพันปีศรีสิน สมเด็จพระอาทิตยวงศ์
ราชวงศ์	สุโขทัย
พระราชบิดา	สมเด็จพระเอกาทศรถ
พระราชมารดา	พระสนมไม่ปรากฏพระนาม

พระราชประวัติ

พระอินทราชาเป็นพระราชโอรสของสมเด็จพระเอกาทศรถ ประสูติจากพระสนมชั้นเอก พระองค์ผนวชเป็นพระภิกษุ ๘ ปี จนได้รับพระราชทานสมณศักดิ์เป็น พระพิมลธรรมอนันตปรีชา ก่อนที่ขุนนางจะเชิญพระองค์ลาผนวชขึ้นครองราชสมบัติโดยมีพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมขณะพระชนมายุได้ 19 พรรษา

กบฏ

สมเด็จพระเอกาทศรถสวรรคตเมื่อปี 2153/54 และสืบทอดราชบัลลังก์โดยสมเด็จพระศรีเสาวภาคย์ พระราชโอรสที่ประสูติจากสมเด็จพระอัครมเหสี พระองค์ครองราชย์ไม่ถึงปีและไม่ได้แสดงความสามารถใด ๆ จึงถูกจับสำเร็จโทษที่วัดโคกพระยา ก่อนที่พระองค์จะสวรรคต พ่อค้าชาวญี่ปุ่นบุกเข้าไปในพระราชวังและจับองค์กษัตริย์เป็นตัวประกัน พระองค์ได้รับการปล่อยตัวหลังจากสัญญาว่าจะไม่ทำร้ายชาวญี่ปุ่นคนใด พวกกบฏญี่ปุ่นจึงจับสมเด็จพระสังฆราชไว้เป็นหลักฐานจนสามารถหนีออกนอกประเทศได้

ราชการสงคราม

เสียเมืองตะนาวศรี

พ.ศ. 2146 เมืองตะนาวศรี ถูกกองทัพพม่าเข้าล้อมเมืองจึงส่งหนังสือมาแจ้งให้ยกกองทัพไปช่วยป้องกันเมือง สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมจึงตรัสให้พระยาพิชัยสงครามเป็นแม่ทัพยกไปช่วยป้องกัน แต่เมื่อยกมาถึงด่านสิงขรมีนายทัพนายกองเข้ามาแจ้งว่าเมืองตะนาวศรีเสียแก่พม่าแล้ว สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมจึงให้ยกทัพกลับ ด้วยเหตุนี้กรุงศรีอยุธยาจึงต้องเสียตะนาวศรีอันเป็นเมืองท่าที่สำคัญทางตะวันตกในทะเลอันดามัน

สงครามกับกัมพูชา

พ.ศ. 2164 พระไชยเชษฐาที่ 2 กษัตริย์แห่งกัมพูชาได้ย้ายราชธานีจากกรุงศรีสุนทร ไปยังกรุงอุดงมีชัย และได้ทำการไม่ส่งบรรณาการไม่ขึ้นกับกรุงศรีอยุธยา ซึ่งกัมพูชาเป็นประเทศราชมาตั้งแต่รัชสมัยสมเด็จพระนเรศวร สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมทรงยกทัพ โดยพระองค์ทรงเป็นแม่ทัพบก ให้พระยามหาอุปราชเป็นแม่ทัพเรือ พระไชยเชษฐาทรงใช้วิธีเจรจาหน่วงเวลาและรวบรวมกำลังพลเพื่อรบ กองทัพเรือของพระยามหาอุปราชเมื่อรอเวลานานก็ขาดแคลนเสบียงจนต้องถอยทัพ ส่วนกองทัพบก กองทัพอยุธยาถูกลวงให้เดินทัพไปยังเส้นทางที่เป็นกับดัก ก่อนจะถูกกองทัพของพระไชยเชษฐาซุ่มโจมตีที่ภูเขาพนมจังกาง จนฝ่ายอยุธยาแตกพ่าย ไพร่พลถูกจับเป็นเชลยและถูกเรียกว่า "เสียมจังกาง"

เชียงใหม่ซึ่งเคยเป็นประเทศราชมาตั้งแต่รัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช​ต่างก็พากันแข็งเมืองไม่ยอมขึ้นกับกรุงศรีอยุธยา

พระราชกรณียกิจ

วรรณกรรมทางพระพุทธศาสนา

วัดพระพุทธบาทราชวรมหาวิหาร, จังหวัดสระบุรี, ทรงสร้างโดยสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม

สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมทรงเป็นนักปราชญ์ รอบรู้ในวิชาการหลายด้าน มีความเลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธศาสนา ทรงประพฤติราชธรรมอย่างมั่นคง เป็นที่รักใคร่นับถือของบรรดาราษฎรและชาวต่างชาติ พระกรณียกิจส่วนใหญ่ของพระองค์ มุ่งส่งเสริมทำนุบำรุงศาสนาพุทธในด้านต่าง ๆ เช่น โปรดเกล้าฯ ให้คัดลอกพระไตรปิฎกภาษาบาลีฉบับสมบูรณ์เป็นจำนวนมาก ทรงให้นักปราชญ์ราชบัณฑิตแต่งมหาชาติคำหลวงถวาย นับเป็นวรรณคดีชิ้นสำคัญของสมัยอยุธยา ได้มีผู้พบรอยพระพุทธบาทบนยอดเขาสุวรรณบรรพต แขวงเมืองสระบุรี พระองค์ได้โปรดเกล้าฯ ให้สร้างมณฑปครอบรอบพระพุทธบาท พร้อมทั้งสร้างพระอุโบสถ พระวิหารการเปรียญ กับกุฏิสงฆ์ ถวายให้เป็นสมบัติในพระพุทธศาสนา พระพุทธบาทสระบุรีจึงมีความสำคัญ เป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางของพุทธศาสนิกชนตั้งแต่นั้นมาตราบถึงปัจจุบัน

ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ

พระองค์ทรงมีสัมพันธ์ไมตรีกับบรรดาต่างประเทศที่เข้ามาติดต่อค้าขายกับไทย ทำให้กรุงศรีอยุธยาเป็นเมืองท่าที่สำคัญในภูมิภาคแถบนี้ของโลก ชาวต่างประเทศ โดยเฉพาะฮอลันดา อังกฤษและญี่ปุ่น ที่เข้ามาติดต่อค้าขายกับไทยตั้งแต่รัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราชและสมเด็จพระเอกาทศรถ พระองค์ก็ได้โปรดเกล้าฯ พระราชทานที่ดินบริเวณปากแม่น้ำเจ้าพระยาฝั่งตะวันตก ริมคลองปลากด เหนือเมืองสมุทรปราการ ให้ชาวฮอลันดาตั้งคลังสินค้า และส่วนชาวญี่ปุ่น ปรากฏว่ามีชาวญี่ปุ่นสมัครเข้ารับราชการที่กรุงศรีอยุธยาเป็นจำนวนมาก จนได้มีการจัดตั้งกรมอาสาญี่ปุ่น ขึ้นมาช่วยราชการกรุงศรีอยุธยา ชาวญี่ปุ่นที่มีบทบาทสำคัญในวงการเมืองในรัชสมัยของพระองค์คือยามาดะ นางามาซะ ซึ่งต่อมาได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นออกญาเสนาภิมุข

สวรรคต

สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมทรงพระประชวรเมื่อวันพฤหัสบดี เดือนยี่ ขึ้น 6 ค่ำ จ.ศ. 989 หรือราว ธันวาคม พ.ศ. 2170 ขณะที่พระองค์ประชวรหนัก มีพระราชประสงค์จะมอบราชสมบัติให้พระราชโอรสองค์ใหญ่ คือ พระเชษฐาธิราชกุมาร โดยทรงมอบให้ออกญาศรีวรวงศ์ จางวางมหาดเล็ก ซึ่งเป็นพระญาติที่ไว้วางพระทัยเป็นผู้ดูแลพระเชษฐาธิราชจนกว่าจะได้ครองราชย์ จนอีก 1 เดือนกับอีก 16 วันถัดมาก็เสด็จสวรรคต แต่ชาวฮอลันดาได้บันทึกไว้ว่าพระองค์สวรรคตเมื่อวันที่ 12 ธันวาคม พ.ศ. 2171 สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมครองราย์ได้ 17 ปี

พระราชสันตติวงศ์

สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมมีพระราชโอรส 3 พระองค์ ได้แก่ พระเชษฐาธิราชกุมาร พระพันปีศรีสิน และพระอาทิตยวงศ์ ส่วนจดหมายเหตุวันวลิตระบุว่า พระองค์มีพระราชโอรส 9 พระองค์ พระราชธิดา 8 พระองค์

ใน คำให้การชาวกรุงเก่า ระบุว่าสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม มีพระมเหสีสองพระองค์ คือพระนางจันทราชา และพระนางขัตติยเทวี มีพระราชธิดาด้วยกันองค์ละสี่พระองค์ รวมมีพระราชธิดาทั้งหมดแปดพระองค์ ดังนี้

พระนางจันทราชา

• ปทุมาเทวี
• สุริยา
• จันทาเทวี
• สิริกัลยา

พระนางขัตติยเทวี

• อุบลเทวี
• นภาเทวี
• อรบุตรี
• กนิษฐาเทวี

พงศาวลี

พงศาวลีของสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม

8. เชื้อสายราชวงศ์พระร่วง                       4. สมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช                             9. เชื้อสายราชวงศ์สุพรรณภูมิ                       2. สมเด็จพระเอกาทศรถ                                   20. สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2               10. สมเด็จพระมหาจักรพรรดิ                       21. พระสนม               5. พระวิสุทธิกษัตรีย์                             11. พระสุริโยทัย                       1. สมเด็จพระเจ้าทรงธรรม                                         3. พระสนม

อ้างอิง

เชิงอรรถ

บรรณานุกรม

• พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา ภาค 1. สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช พิมพ์ขึ้นเป็นส่วนพระราชกุศลทานมัยในงานพระศพ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรเสฐสุดา, พระอรรคชายาเธอ กรมขุนอรรควรราชกัญญา, สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมขุนพิจิตรเจษฎจันทร์ และสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมขุนสวรรคโลกลักษณวดี. พ.ศ. 2455. {{cite book}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |year= (help)
• ประชุมคำให้การกรุงศรีอยุธยา รวม 3 เรื่อง. กรุงเทพฯ : แสงดาว, 2553. 536 หน้า. ISBN 978-616-508-073-6

ดูเพิ่ม

• รายพระนามพระมหากษัตริย์ไทย

ก่อนหน้า		สมเด็จพระเจ้าทรงธรรม		ถัดไป
สมเด็จพระศรีเสาวภาคย์ (พ.ศ. 2153 - พ.ศ. 2154)		พระเจ้ากรุงศรีอยุธยา (พ.ศ. 2154 - 2171)		สมเด็จพระเชษฐาธิราช ( พ.ศ. 2171 - พ.ศ. 2173)