ประเทศราช

ประเทศราช หรือ รัฐบรรณาการ หมายถึง รัฐที่มีประมุขเป็นของตนเอง แต่อยู่ภายใต้การควบคุมดูแลและคุ้มครองของพระมหากษัตริย์อีกรัฐหนึ่ง เจ้าผู้ครองนครประเทศราชหรือสามนตราชต้องส่งเครื่องราชบรรณาการถวายเป็นประจำ และในยามศึกสงครามต้องส่งกองกำลังเข้าช่วยกองทัพหลวงด้วย มีลักษณะคล้ายรัฐในอารักขาของจักรวรรดินิยมตะวันตก

"ต้นไม้เงินต้นไม้ทอง" ที่หัวเมืองมลายูส่งมาเป็นเครื่องราชบรรณาการแก่พระเจ้ากรุงสยาม

ตัวอย่างของประเทศราชได้แก่ เกาหลีภายใต้ราชวงศ์หยวนของจีน (พ.ศ. 1813–1899), กรุงศรีอยุธยาภายใต้พม่า (พ.ศ. 2112–2127), กัมพูชาภายใต้สยาม (พ.ศ. 2337–2427), นครเชียงใหม่ภายใต้สยาม (พ.ศ. 2317–2437)

อาณาจักรสยาม

หัวเมืองประเทศราชของอาณาจักรสยาม แบ่งออกเป็น 3 ชั้น ตามบรรดาศักดิ์ของเจ้าผู้ครองเมือง ได้แก่

1. พระเจ้าประเทศราช : ศักดินา 15,000 ไร่
2. เจ้าประเทศราช  : ศักดินา 10,000 ไร่
3. พระยาประเทศราช : ศักดินา 8,000 ไร่

ศักดินา

ในราชอาณาจักรสยาม พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้โปรดให้ตราพระราชบัญญัติศักดินาเจ้านายพระยาท้าวแสนประเทศราช ดังนี้

เจ้าเมืองประเทศราช	ศักดินา (ไร่)	เทียบเท่า
พระเจ้าประเทศราช	15,000	เจ้าต่างกรม
เจ้าประเทศราช	10,000	ข้าหลวงเทศาภิบาล
พระยาประเทศราช	8,000	เจ้าพระยาวังหน้า

ดูเพิ่ม

• จิ้มก้อง
• รัฐในอารักขา
• รัฐบริวาร
• รัฐหุ่นเชิด