ข้อศอก
ข้อศอก (อังกฤษ: elbow joint) เป็นข้อต่อที่เกิดจากการติดต่อกันระหว่างกระดูกสามชิ้น คือ กระดูกต้นแขน (humerus) กระดูกอัลนา (ulna) และกระดูกเรเดียส (radius) และเป็นข้อต่อที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับการเคลื่อนไหวของปลายแขน (forearm) โดยเฉพาะการงอ-เหยียด และการพลิกปลายแขน ข้อศอกยังเป็นข้อต่อที่มีเอ็นรอบข้อต่อและกล้ามเนื้อต่างๆมาช่วยในการค้ำจุนระหว่างการเคลื่อนไหว รวมทั้งมีแขนงของหลอดเลือดและเส้นประสาทในบริเวณใกล้เคียงมาเลี้ยงอีกด้วย
ข้อศอก (elbow joint) | |
---|---|
ข้อศอก | |
มุมมองด้านหน้าของข้อศอกด้านซ้าย แสดงกระดูกและเอ็นรอบข้อต่อ | |
รายละเอียด | |
ตัวระบุ | |
ภาษาละติน | articulatio cubiti |
MeSH | D004550 |
TA98 | A01.1.00.023 |
TA2 | 145 |
FMA | 24901 |
อภิธานศัพท์กายวิภาคศาสตร์ |
โครงสร้างของข้อศอก
แก้ส่วนประกอบของข้อศอกและแคปซูลข้อต่อ
แก้ข้อศอกไม่ได้ประกอบขึ้นจากข้อต่อเดี่ยวๆ หากแต่ประกอบขึ้นจากข้อต่อถึงสามจุด ซึ่งมีโครงสร้างของแคปซูลข้อต่อร่วมกัน และมีการเคลื่อนไหวที่สัมพันธ์กัน ได้แก่
ข้อต่อ | ส่วนของกระดูกที่ติดต่อกัน | คุณสมบัติของข้อต่อ |
ข้อต่อฮิวเมอโรอัลนา (Humeroulnar joint) | รอยเว้าโทรเคลียร์ (trochlear notch) บนกระดูกอัลนา กับโทรเคลียร์ (Trochlear) ของกระดูกต้นแขน | เป็นข้อต่อแบบบานพับ และเกี่ยวข้องกับการงอ-เหยียดปลายแขน |
ข้อต่อฮิวเมอโรเรเดียล (Humeroradial joint) | ส่วนหัวของกระดูกเรเดียส และแคปปิทูลัม (Capitulum) ของกระดูกต้นแขน | เป็นข้อต่อแบบระนาบ และช่วยในการพลิกปลายแขน |
ข้อต่อเรดิโออัลนาด้านต้นแขน (Proximal radioulnar joint) | ส่วนหัวของกระดูกเรเดียส และรอยเว้าอัลนา (ulnar notch) ของกระดูกอัลนา | เป็นข้อต่อแบบเดือยที่เกี่ยวข้องกับการพลิกแขน |
แคปซูลข้อต่อของข้อศอกจะคลุมขึ้นมาถึงส่วนปลายของกระดูกต้นแขน โดยเฉพาะที่แอ่งทั้งสามของปลายล่างสุดของกระดูกต้นแขน คือแอ่งโอเลครานอน (Olecranon fossa) แอ่งเรเดียล (Radial fossa) และแอ่งโคโรนอยด์ (Coronoid fossa) จะพบว่ามีชั้นของเนื้อเยื่อไขมันอยู่ภายในแคปซูลข้อต่อด้วย ซึ่งไขมันเหล่านี้จะช่วยไม่ให้ปลายของกระดูกของข้อศอกมีการสัมผัสกันโดยตรงระหว่างที่มีการเคลื่อนไหว
เอ็นรอบข้อต่อ
แก้รอบแคปซูลข้อต่อของข้อศอกจะมีเอ็นรอบข้อต่อมาช่วยในการรักษาความเสถียรของข้อต่อ โดยเฉพาะทางด้านข้างของข้อต่อ โดยเอ็นที่สำคัญได้แก่
- เอ็นอัลนาคอลแลทเทอรัล (Ulnar collateral ligament) เป็นเอ็นหนารูปสามเหลี่ยมที่พาดอยู่ระหว่างส่วนปลายของกระดูกต้นแขนกับส่วนหัวของกระดูกอัลนา และแบ่งออกได้เป็นสองส่วน คือเอ็นส่วนหน้า (anterior ligament) จะยึดระหว่างปุ่มมีเดียล อีพิคอนไดล์ (medial epicondyle) ของกระดูกต้นแขน ไปยังโคโรนอยด์ โพรเซส (coronoid process) ของกระดูกอัลนา ขณะที่เอ็นส่วนหลัง (posterior ligament) จะยึดระหว่างปุ่มมีเดียล อีพิคอนไดล์ (medial epicondyle) ของกระดูกต้นแขน ไปยังโอเลครานอน โพรเซส (olecranon process) ของกระดูกอัลนา
- เอ็นเรเดียลคอลแลทเทอรัล (Radial collateral ligament) เป็นเอ็นเล็กๆที่ยึดระหว่างปุ่มแลทเทอรัล อีพิคอนไดล์ (lateral epicondyle) ของกระดูกต้นแขน ไปเชื่อมรวมกันเอ็นแอนนูลาร์ (annular ligament) รอบส่วนหัวของกระดูกเรเดียส
- เอ็นแอนนูลาร์ (Annular ligament) เป็นเอ็นแข็งแรงที่มัดรอบส่วนหัวของกระดูกเรเดียสให้ติดต่อกับรอยเว้าเรเดียล (radial notch) ของกระดูกอัลนา
กล้ามเนื้อรอบข้อต่อ
แก้กล้ามเนื้อที่เกี่ยวข้องกับบริเวณรอบข้อศอก ได้แก่
- ด้านหน้าของข้อศอก คือกล้ามเนื้อเบรเคียลิส (Brachialis muscle)
- ด้านหลังของข้อศอก คือกล้ามเนื้อไตรเซ็ปส์ เบรกิไอ (Tricep brachii muscle) และกล้ามเนื้อแอนโคเนียส (Anconeus muscle)
- ด้านแนวข้างลำตัว คือกล้ามเนื้อสุพิเนเตอร์ (Supinator muscle) และเอ็นของกล้ามเนื้อที่ใช้ในการเหยียดปลายแขนและมือ
- ด้านแนวกลางลำตัว คือเอ็นของกล้ามเนื้องอปลายแขนและมือ รวมทั้งกล้ามเนื้อเฟลกเซอร์ คาร์ไพ อัลนาริส (Flexor carpi ulnaris muscle)
หลอดเลือดและเส้นประสาท
แก้หลอดเลือดแดงที่มาเลี้ยงข้อศอก ได้แก่
- แขนงอัลนาคอลแลทเทอรัล (ulnar collateral branches) ที่มาจากหลอดเลือดแดงต้นแขน (brachial artery)
- แขนงที่มาจากหลอดเลือดแดงต้นแขนชั้นลึก (profunda/deep brachial artery)
- แขนงย้อนขึ้น (recurrent branches) จากหลอดเลือดแดงอัลนา (Ulnar artery) และหลอดเลือดแดงเรเดียล (Radial artery) ซึ่งอยู่ในบริเวณปลายแขน
แขนงของหลอดเลือดแดงเหล่านี้จะเชื่อมรวมกันเป็นโครงข่ายหลอดเลือด (anastomosis) รอบบริเวณข้อศอก
เส้นประสาทของบริเวณข้อศอก ได้แก่แขนงที่มาจากเส้นประสาทอัลนา (ulnar nerve) รวมทั้งแขนงย่อยของเส้นประสาทมีเดียน (median nerve) และเส้นประสาทมัสคิวโลคิวทาเนียส (musculocutaneous nerve)
การเคลื่อนไหว
แก้ข้อศอกทำให้ปลายแขนสามารถเคลื่อนไหวได้ในสองแบบ คือการงอ-เหยียดปลายแขน (flexion-extension) โดยอาศัยข้อต่อฮิวเมอโรอัลนา และการเคลื่อนไหวแบบพลิกหงาย-คว่ำของปลายแขน (pronation-supination) โดยอาศัยข้อต่อฮิวเมอโรเรเดียส และข้อต่อเรดิโออัลนาส่วนต้นแขน นอกจากนี้ยังต้องอาศัยข้อต่อที่บริเวณข้อมือร่วมด้วย นอกจากนี้ ข้อศอกยังมีเกี่ยวข้องกับการถ่ายแรงจากมือไปยังไหล่ โดยส่วนใหญ่แรงจะผ่านจากกระดูกอัลนาไปยังกระดูกต้นแขน
การบาดเจ็บของข้อศอก
แก้การบาดเจ็บของข้อศอกนั้นเกิดได้จากหลายสาเหตุ ที่พบได้ทั่วไปคืออาการข้อศอกหลุด (pulled elbow) ซึ่งเป็นอาการบาดเจ็บของข้อศอกที่พบได้มากในเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปี โดยมักจะเกิดจากการดึงแขนของเด็กอย่างรุนแรง เนื่องจากบริเวณส่วนหัวของกระดูกเรเดียสกับเอ็นแอนนูลาที่อยู่รอบยังไม่เจริญเต็มที่ ทำให้ส่วนหัวของกระดูกเรเดียสมีโอกาสเลื่อนหลุดออกจากข้อศอก อาการนี้จะเจ็บปวดมาก แต่สามารถรักษาได้ง่ายโดยการพลิกแขนและการกดที่บริเวณข้อศอกโดยแพทย์ ซึ่งจะช่วยให้ส่วนหัวของกระดูกเรเดียสกลับเข้าที่ และอาการเจ็บปวดจะค่อยทุเลาไปเอง
รูปประกอบเพิ่มเติม
แก้-
โครงกระดูกบริเวณข้อศอก (ขณะงอปลายแขน)
-
โครงกระดูกบริเวณข้อศอก (ขณะยืดปลายแขน)
-
มุมมองด้านหลังของข้อศอกด้านซ้าย แสดงกระดูกและเอ็นรอบข้อต่อ
-
มุมมองด้านหลังของแคปซูลข้อต่อของข้อศอก
-
ภาพวาดแสดงโครงข่ายหลอดเลือดแดงรอบข้อศอก
-
ภาพถ่ายทางรังสีเอกซ์ของข้อศอก แสดงข้อศอกขณะงอปลายแขน (ซ้าย) และยืดปลายแขน (ขวา)
อ้างอิง
แก้- Gray's anatomy for students. Drake, RL., Vogl, W. and Mitchell, AWM.
- Clinically Oriented Anatomy, 5th ed. Keith L. Moore and Arthur F. Dalley.