อำเภอบ่อเกลือ

อำเภอบ่อเกลือ
อำเภอบ่อเกลือ
	อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Bo Kluea
	คำขวัญ: ต้นกำเนิดแม่น้ำน่าน เด่นตระการด้วยขุนเขา; เกลือสินเธาว์ลือชื่อ งานฝีมือเครื่องจักสาน
	แผนที่จังหวัดน่าน เน้นอำเภอบ่อเกลือ
	พิกัด: 19°8′56″N 101°9′27″E / 19.14889°N 101.15750°E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	น่าน
พื้นที่
• ทั้งหมด	848.341 ตร.กม. (327.546 ตร.ไมล์)
ประชากร (2566)
• ทั้งหมด	15,388 คน
• ความหนาแน่น	18.13 คน/ตร.กม. (47.0 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	55220
รหัสภูมิศาสตร์	5512
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอบ่อเกลือ ถนนบ่อหลวง-ยอดดอยฯ ตำบลบ่อเกลือใต้ อำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน 55000
	ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

บ่อเกลือ (ไทยถิ่นเหนือ: ) เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดน่าน

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอบ่อเกลือตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของจังหวัดน่าน ประมาณพิกัดเส้นรุ้งที่ 19 องศา 8 ลิปดา 30 พิลิปดาตะวันออกและเส้นแวงที่ 101 องศา 10 ลิปดา 0 พิลิปดาเหนือ มีเนื้อที่ปกครองประมาณ 523,781.25 ไร่ หรือประมาณ 838.05 ตารางกิโลเมตร คิดเป็นเนื้อที่ร้อยละ 7.40 ของเนื้อที่จังหวัดน่านทั้งหมด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังนี้

ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอเฉลิมพระเกียรติ
ทิศตะวันออก ติดต่อกับแขวงไชยบุรี (ประเทศลาว)
ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอแม่จริมและอำเภอสันติสุข
ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอปัว

สภาพภูมิศาสตร์

พื้นที่อำเภอบ่อเกลือส่วนใหญ่เป็นทิวเขาสูงสลับซับซ้อน พื้นที่มีความลาดชันมากกว่าร้อยละ 40 บริเวณที่ตั้งที่ว่าการอำเภอบ่อเกลือสูงประมาณ 730 เมตรจากระดับน้ำทะเล ปานกลาง จุดสูงสุด 1,648.066 เมตรจากระดับน้ำทะเลปานกลาง มีพื้นที่ราบลุ่มตามลำน้ำและหุบเขาแคบ ๆ เพียงร้อยละ 1.5 ของพื้นที่ทั้งหมด

ทิวเขาที่สำคัญได้แก่ ทิวเขาภูคา ภูแว ภูฟ้า ภูผีปันน้ำ ลำน้ำที่สำคัญได้แก่ ลำน้ำมาง ลำน้ำว้า และลำน้ำน่าน มีสภาพป่าไม้ที่อุดมสมบูรณ์บริเวณดอยภูคาและบริเวณพรมแดนไทย-ลาว ซึ่งอุดมสมบูรณ์ไปด้วยสัตว์ป่าและพันธุ์ไม้นานาชนิด และยังเป็นต้นกำเนิดแม่น้ำน่านอีกด้วย

สภาพภูมิอากาศโดยทั่วไปจะเย็นสบายตลอดทั้งปี เนื่องจากมีลมภูเขาและลมหุบเขา แต่เมื่อถึงฤดูหนาวอากาศจะหนาวจัดมากโดยเฉพาะเวลากลางคืนในบางปี อุณหภูมิหนาวเย็นตลอดปีโดยเฉพาะกลางคืนจะลดลงถึง 0 องศาเซลเซียส พอสิ้นหนาวผ่านเดือนเมษายนเพียงเดือนเดียวก็ย่างเข้าสู่ฤดูฝน ฝนจะตกชุกไปถึงเดือนพฤศจิกายน ปริมาณ น้ำฝนโดยเฉลี่ย 1,300 มิลลิเมตรต่อปี เป็นอิทธิพลจากลมมรสุมในอ่าวตังเกี๋ยซึ่งพัดผ่านประเทศเวียดนามและประเทศลาว อำเภอบ่อเกลือจึงเป็นเมืองในหุบเขาสองฤดู

ประวัติ

อำเภอบ่อเกลือเดิมเรียกว่า เมืองบ่อ ซึ่งคงจะหมายถึงบ่อน้ำเกลือสินเธาว์ที่มีอยู่ในพื้นที่ซึ่งเดิมมีอยู่จำนวน 9 บ่อ เมืองบ่อเดิมทีเป็นชุมชนขนาดใหญ่ มีความสำคัญมาตั้งแต่ในอดีตกาล ปรากฏหลักฐานทางประวัติศาสตร์ตามพงศาวดารเมืองน่านซึ่งพระเจ้าสุริยพงษผริตเดชได้แต่งรวบรวมขึ้นไว้ มีข้อความกล่าวถึงแหล่งผลิตเกลือที่สำคัญที่เป็นสาเหตุให้พระเจ้าติโลกราชแห่งเมืองเชียงใหม่ยกทัพมายึดเมืองน่าน เมื่อปี พ.ศ. 1993 ว่า

"เดิมทีเขตอำเภอบ่อเกลือเป็นป่าดงพงไพร ไม่มีผู้คนอาศัยอยู่ มีหนองน้ำ ซึ่งพวกสัตว์ต่าง ๆ ชอบมากินน้ำในหนองน้ำแห่งนี้เป็นประจำ และยังมีนายพรานผู้หนึ่งมาล่าสัตว์ และเห็นพวกเหล่าสัตว์ทั้งหลายมักจะกินน้ำที่นี่เป็นประจำ เมื่อลองชิมดูจึงรู้ว่ามีรสเค็ม ข่าวได้ล่วงรู้ไปถึงเจ้าหลวงภูคาและเจ้าหลวงบ่อ จึงได้มาดูบ่อน้ำเกลือ และต่างก็ต้องการครอบครอง จึงคิดหาวิธีการโดยทั้งสองพระองค์ขึ้นไปอยู่ที่ยอดดอยภูจั๋น เพื่อแข่งขันกันพุ่งสะเน้า (หอก) แสดงการครอบครองบ่อน้ำเกลือ เจ้าหลวงภูคาพุ่งหอกไปตกทางตะวันตกของลำน้ำมาง ตรงที่ตั้งหอนอกในปัจจุบัน เจ้าหลวงบ่อพุ่งหอกไปตกทางตะวันออกของลำน้ำมาง ตรงที่ตั้งหอเจ้าพ่อบ่อหลวงในปัจจุบัน ผู้คนที่พากันมาดูการแข่งขันพุ่งหอก ได้นำเอาก้อนหินมาก่อไว้เป็นที่สังเกต แล้วตั้งเป็นโรงหอทำพิธีระลึกตอบแทนเจ้าหลวงทั้งสององค์ทุกปี ภายหลังทั้งสองพระองค์คิดกันว่า จะนำคนที่ไหนมาอยู่ เมื่อปรึกษากันแล้ว เจ้าหลวงภูคาจึงไปทูลขอประชาชนที่อยู่เมืองเชียงแสนจากเจ้าเมืองเชียงรายมาหักร้างถางพงทำเกลืออยู่ที่นี่ ซึ่งเป็นบรรพบุรุษของชาวบ่อหลวงในปัจจุบันนั่นเอง ดังนั้นชุมชนบริเวณนี้จึงได้เกิดขึ้นและดำรงอยู่มาจนถึงปัจจุบันนี้ (ผู้เฒ่าผู้แก่เล่าว่า เดิมทีนั้นบรรพบุรุษอยู่ที่ประเทศมองโกเลียและประเทศจีน หนี้ลี้ภัยมาทางแม่น้ำเหลืองเข้าสู่ประเทศลาว ทางประเทศลาวไม่อนุญาตให้อาศัยอยู่ได้ จึงพากันข้ามแม่น้ำโขงมาอาศัยอยู่ที่เมืองเชียงแสน)"

ต่อมาเมื่อการปกครองของรัฐ เมืองบ่อจึงได้อยู่ในเขตการปกครองของอำเภอปัว โดยแยกเป็น 2 ตำบล คือตำบลบ่อเกลือเหนือและตำบลบ่อเกลือใต้ ซึ่งในระยะหลังมีราษฎรจากพื้นราบมาทำการค้าขายและตั้งรกรากอยู่เป็นจำนวนมากประกอบกับราษฎรในพื้นที่ห่างไกล จึงได้มีประกาศกระทรวงมหาดไทยแบ่งเขตการปกครองท้องที่อำเภอปัว จังหวัดน่าน โดยแยกตำบลบ่อเกลือเหนือและตำบลบ่อเกลือใต้เป็น กิ่งอำเภอบ่อเกลือ ตั้งแต่วันที่ 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2531^[1] และได้รับการยกฐานะเป็น อำเภอบ่อเกลือ เมื่อวันที่ 7 กันยายน พ.ศ. 2538^[2]

การต้มเกลือแบบโบราณ

ต่อมาได้มีการแยกหมู่บ้านเพื่อมาตั้งตำบลใหม่อีก 2 ตำบล ได้แก่

แยก 7 หมู่บ้านออกจากการปกครองของตำบลบ่อเกลือเหนือ และตั้งเป็น ตำบลดงพญา และแยก 11 หมู่บ้านออกมาตั้งเป็นตำบลขุนน่าน
แยก 6 หมู่บ้านออกจากการปกครองของตำบลบ่อเกลือใต้ และตั้งเป็น ตำบลภูฟ้า

และเมื่อปี พ.ศ.2539 ตำบลขุนน่านได้แยกการปกรองออกเป็นอำเภอใหม่ โดยรวมกับตำบลห้วยโก๋น อำเภอทุ่งช้าง โดยจัดตั้งเป็น อำเภอเฉลิมพระเกียรติ ทำให้ปัจจุบัน อำเภอบ่อเกลือ มีการปกครองรวม 4 ตำบล

และในปี พ.ศ. 2566 ได้มีการยุบหมู่ที่ 7 (บ้านห้วยขาบ) ให้ไปรวมกับหมู่ที่ 9 (บ้านบ่อหยวกใต้) ของตำบลบ่อเกลือเหนือ และเปลี่ยนให้บ้านห้วยขวาก หมู่ที่ 11 เป็นหมู่ที่ 7 แทน ทำให้ตำบลบ่อเกลือเหนือ เหลือเพียง 10 หมู่บ้าน^[3]

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอบ่อเกลือแบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 4 ตำบล 38 หมู่บ้าน ^[4] ได้แก่

ที่	ชื่อตำบล	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนประชากร (ธันวาคม 2565)^[5]
1.	บ่อเกลือเหนือ	Bo Kluea Nuea	10	3,233
2.	บ่อเกลือใต้	Bo Kluea Tai	15	5,214
3.	ภูฟ้า	Phu Fa	6	3,330
4.	ดงพญา	Dong Phaya	7	3,581