วิกิพีเดีย:คู่มือการเขียน/การทับศัพท์ภาษาฮินดี

การทับศัพท์ภาษาฮินดีในที่นี้เป็นหลักการที่กำหนดตามราชบัณฑิตยสถาน (ปัจจุบันคือสำนักงานราชบัณฑิตยสภา)

หลักทั่วไป

1. หลักเกณฑ์นี้ใช้ถ่ายเสียงภาษาฮินดีที่เขียนด้วยอักษรโรมันตามระบบการเทียบคำอักษรโรมันที่นิยมใช้กันมากที่สุดในการเขียนตำราและเอกสารทางวิชาการ ซึ่งมีการใช้เครื่องหมายเสริมสัทอักษร (diacritical mark) กำกับตัวอักษรเพื่อจำแนกความแตกต่างของอักษรแต่ละตัวได้ชัดเจน เป็นหลักในการจัดทำ

2. การเทียบเสียงสระและพยัญชนะตามหลักเกณฑ์นี้ยึดภาษาฮินดีที่มีรากศัพท์มาจากภาษาบาลีและสันสกฤตเป็นหลัก ซึ่งเรียกว่าเป็น "สระและพยัญชนะในระบบ" แต่เนื่องจากภาษาฮินดีซึ่งใช้กันอยู่ในปัจจุบันได้รับอิทธิพลจากภาษาอาหรับ เปอร์เซีย และภาษาอื่น ๆ ด้วย หลักเกณฑ์นี้จึงได้เทียบเสียงสระและพยัญชนะที่มาจากภาษาอื่น ๆ นั้นไว้ด้วย และเรียกว่าเป็น "สระหรือพยัญชนะนอกระบบ" แต่เทียบไว้เฉพาะที่พบบ่อยเท่านั้น

3. ภาษาฮินดีที่เขียนด้วยอักษรโรมันมีทั้งที่เขียนตามระบบที่ใช้ตัวอักษรโรมันตามหลักเกณฑ์ข้อ 1. และที่ไม่ใช้เครื่องหมายเสริมสัทอักษรกำกับตัวอักษรเนื่องจากไม่สะดวกในการพิมพ์หรือเขียน การทับศัพท์จากอักษรโรมันที่ไม่มีเครื่องหมายเสริมสัทอักษรจึงอาจคลาดเคลื่อนจากศัพท์ในภาษาฮินดีไปบ้าง

4. คำบางคำในภาษาฮินดีที่เขียนด้วยอักษรโรมันเป็นคำที่เขียนตามการออกเสียงของชาวยุโรปและเป็นคำที่ใช้กันทั่วไป เช่น Delhi, Bangalore, Shillong การทับศัพท์คำเหล่านี้ให้ใช้หลักเกณฑ์การทับศัพท์ภาษาอังกฤษแทนหลักเกณฑ์การทับศัพท์ภาษาฮินดี

5. การทับศัพท์ภาษาฮินดีตามหลักเกณฑ์นี้ได้แสดงไว้ 3 รูปแบบ คือ

5.1 ทับศัพท์แบบคงรูป หมายถึงการทับศัพท์แบบตรงตามรูปศัพท์เดิมโดยใช้เครื่องหมายพินทุด้วย เพื่อให้ถอดกลับเป็นอักษรโรมันหรืออักษรเทวนาครีได้ถูกต้องและออกเสียงได้ใกล้เคียงกับคำเดิม การทับศัพท์รูปแบบนี้เหมาะสำหรับใช้ในหนังสือหรือเอกสารทางวิชาการ

5.2 ทับศัพท์แบบปรับรูป หมายถึงการทับศัพท์โดยปรับให้เข้ากับอักขรวิธีไทย เช่น มีการประวิสรรชนีย์ท้ายคำหรือใส่เครื่องหมายทัณฑฆาต เพื่อให้ออกเสียงได้ง่ายและรูปคำกลมกลืนกับภาษาไทย

5.3 ภาษาไทยใช้ หมายถึงคำที่มีใช้อยู่ในภาษาไทยแล้ว ซึ่งส่วนใหญ่เป็นคำที่มาจากภาษาบาลีสันสกฤต คำเหล่านี้ควรใช้ต่อไปตามเดิม คำบาลีสันสกฤตที่ไทยนำมาใช้ในภาษาไทยได้มีการเปลี่ยนแปลงหลายลักษณะ เช่น

5.3.1 แผลงพยัญชนะ ฏ เป็น "ฎ", ต เป็น "ด", ป เป็น "บ" และ ว เป็น "พ" เช่น

อักษรโรมัน ṭīka tej pātāl Vārāṇasī

ทับศัพท์ (แบบคงรูป) ฏีกา เตช ปาตาล วาราณสี

ทับศัพท์ (แบบปรับรูป) ฏีกา เตชะ ปาตาละ วาราณสี

ภาษาไทยใช้ ฎีกา เดชะ, เดช บาดาล พาราณสี

5.3.2 แผลงสระเสียงสั้นเป็นเสียงยาว หรือเสียงยาวเป็นเสียงสั้น เช่น

อักษรโรมัน bahu dev muni vīthi

ทับศัพท์ (แบบคงรูป) พหุ เทว มุนิ วีถิ

ทับศัพท์ (แบบปรับรูป) พหุ เทวะ มุนิ วีถิ

ภาษาไทยใช้ พหู เทวา มุนี วิถี

5.3.3 ใส่เครื่องหมายทัณฑฆาตเพื่อให้ออกเสียงคำนั้นได้ง่ายขึ้นและกลมกลืนกับภาษาไทย เช่น

อักษรโรมัน madhyasth Nārāyaṇ pūrṇ śabd

ทับศัพท์ (แบบคงรูป) มธฺยสฺถ นารายณ ปูรฺณ ศพฺท

ทับศัพท์ (แบบปรับรูป) มัธยัสถะ นารายณะ ปูรณะ ศัพทะ

ภาษาไทยใช้ มัธยัสถ์ นารายณ์ บูรณ์ ศัพท์

6. การเทียบเสียงสระและพยัญชนะให้ถือตามตารางเทียบเสียงสระภาษาฮินดีและตารางเทียบเสียงพยัญชนะภาษาฮินดี

7. การเรียงสระและพยัญชนะในภาษาฮินดีที่ใช้ในตารางเทียบเสียงตามหลักเกณฑ์นี้ เรียงตามลำดับอักษรโรมัน

8. สระและพยัญชนะภาษาฮินดีที่เขียนด้วยอักษรโรมัน มีดังนี้

สระและพยัญชนะในระบบ

สระในระบบ:

a = –ะ, –ั	ā = –า	i = –ิ	ī = –ี	u = –ุ
ū = –ู	ṛ (เมื่ออยู่ต้นคำหรือตามหลังพยัญชนะ) = ฤ
e = เ–	ai = ไ–	o = โ–	o (ตามหลังสระ) = ว	au = เ–า

พยัญชนะในระบบ:

วรรค ก (กะ):	k = ก (กะ)	kh = ข (ขะ)	g = ค (คะ)	gh = ฆ (ฆะ)	ṅ = ง (งะ)
วรรค จ (จะ):	c = จ (จะ)	ch = ฉ (ฉะ)	j = ช (ชะ)	jh = ฌ (ฌะ)	ñ = ญ (ญะ)
วรรค ฏ (ฏะ):	ṭ = ฏ (ฏะ)	ṭh = ฐ (ฐะ)	ḍ = ฑ (ฑะ)	ḍh= ฒ (ฒะ)	ṇ = ณ (ณะ)
วรรค ต (ตะ):	t = ต (ตะ)	th = ถ (ถะ)	d = ท (ทะ)	dh = ธ (ธะ)	n = น (นะ)
วรรค ป (ปะ):	p = ป (ปะ)	ph = ผ (ผะ)	b = พ (พะ)	bh = ภ (ภะ)	m = ม (มะ)
อวรรค (เศษวรรค):	y = ย (ยะ)	r = ร (ระ)	l = ล (ละ)	v = ว (วะ)	ś = ศ (ศะ)
	ṣ = ษ (ษะ)	s = ส (สะ)	h = ห (หะ)

สัญลักษณ์พิเศษ:

ṁ (ใช้แทนจันทรพินทุ) = ง

ṃ (ใช้แทนอนุสวาร) = ง

ḥ = ห์

สระและพยัญชนะนอกระบบ

สระนอกระบบ:

āī = –าย, –าอี

iā = เ–ีย, –ยา

u = –ุ

พยัญชนะนอกระบบ:

q = ก	kh = ข	g̱ = ค	z = ซ	d = ด
b = บ	f = ฟ	ṛ = ร	ṛh = รฺห	h = ห, ฮ

9. การใช้เครื่องหมายพินทุ ใช้ในการทับศัพท์แบบคงรูป โดยใส่ไว้ใต้พยัญชนะไทยที่ถอดมาจากพยัญชนะโรมันที่ไม่มีสระกำกับ เช่น

อักษรโรมัน candra jhānsī

ทับศัพท์ (แบบคงรูป) จนฺทฺระ ฌานฺสี

ทับศัพท์ (แบบปรับรูป) จันทระ ฌานสี

ภาษาไทยใช้ จันทร์, จันทรา –

ยกเว้นพยัญชนะท้ายคำซึ่งเดิม (ในภาษาบาลีและสันสกฤต) มี a กำกับ แต่ในภาษาฮินดีตัดออกไป ไม่ต้องใส่พินทุใต้พยัญชนะนั้น เช่น

อักษรโรมัน karm pātāl

ทับศัพท์ (แบบคงรูป) กรฺม ปาตาล

ทับศัพท์ (แบบปรับรูป) กรรมะ ปาตาละ

ภาษาไทยใช้ กรรม บาดาล

แต่ถ้าพยัญชนะท้ายคำไม่มี a กำกับมาแต่เดิม ก็ใส่พินทุกำกับไว้ด้วย เช่น

อักษรโรมัน brahmacārin samrāṭ

ทับศัพท์ (แบบคงรูป) พฺรหฺมจารินฺ สมฺราฏฺ

ทับศัพท์ (แบบปรับรูป) พรหมจาริน สัมราฏ

ภาษาไทยใช้ ––

10. การใช้เครื่องหมายทัณฑฆาต ใช้ในการทับศัพท์แบบปรับรูปในคำที่เป็นคำนอกระบบ (ไม่ได้มาจากภาษาบาลีและสันสกฤต) โดยใส่บนพยัญชนะที่ไม่ต้องการให้ออกเสียง เช่น

อักษรโรมัน bādshāh Kutubminār

ทับศัพท์ (แบบคงรูป) บาดฺชาหฺ กุตุบฺมินารฺ

ทับศัพท์ (แบบปรับรูป) บาดชาห์ กุตุบมินาร์

ภาษาไทยใช้ ––

11. การประวิสรรชนีย์ท้ายคำ ใช้ในการทับศัพท์แบบคงรูปและปรับรูป ดังนี้

11.1 ใช้ทับศัพท์สระ a เมื่ออยู่ท้ายคำทั้งแบบคงรูปและปรับรูป เช่น

อักษรโรมัน mantra śiṣya

ทับศัพท์ (แบบคงรูป) มนฺตฺระ ศิษฺยะ

ทับศัพท์ (แบบปรับรูป) มันตระ ศิษยะ

ภาษาไทยใช้ มนตร์ ศิษย์

11.2 ถ้าพยัญชนะท้ายคำมี a มาแต่เดิม (ในภาษาบาลีและสันสกฤต) แต่ในภาษาฮินดีได้ตัดออก ในการทับศัพท์แบบปรับรูปให้ประวิสรรชนีย์ด้วย เช่น

อักษรโรมัน pūrṇ saṃsār

ทับศัพท์ (แบบคงรูป) ปูรฺณ สงฺสาร

ทับศัพท์ (แบบปรับรูป) ปูรณะ สังสาระ

ภาษาไทยใช้ บูรณ์ สงสาร, สังสาร (วัฏ)

ตารางเทียบเสียง

เสียงพยัญชนะ

อักษรโรมัน	อักษรไทย	อักษรเทวนาครี	ตัวอย่าง
			อักษรโรมัน	ทับศัพท์ (แบบคงรูป)	ทับศัพท์ (แบบปรับรูป)	ภาษาไทยใช้
B
b	พ	ब	Buddh	พุทฺธ	พุทธะ	พุทธะ, พุทธ
			śabd	ศพฺท	ศัพทะ	ศัพท์
			Śatābdi	ศตาพฺทิ	ศตาพทิ	–
b	บ	ब	baṛā	บรา	บรา	–
			kitāb	กิตาบฺ	กิตาบ	–
			Kutubminār	กุตุบฺมินารฺ	กุตุบมินาร์	–
bh	ภ	भ	abhyās	อภฺยาส	อัภยาสะ	–
			Bhīm	ภีม	ภีมะ	ภีมะ, ภีม
C
c	จ	च	baccā	บจฺจา	บัจจา	–
			candra	จนฺทฺระ	จันทระ	จันทร์
ch	ฉ	छ	chatr	ฉตฺร	ฉัตระ	ฉัตร, ฉัตรา
D
d	ท	द	Buddh	พุทฺธ	พุทธะ	พุทธะ, พุทธ
			dās	ทาส	ทาสะ	ทาส, ทาสา
d	ด	द	bādshāh	บาดฺชาหฺ	บาดชาห์	–
			Delhī	เดลฺฮี	เดลฮี	เดลี
ḍ	ฑ	ड	ḍamaru	ฑมรุ	ฑมรุ	–
			krīḍā	กฺรีฑา	กรีฑา	กรีฑา
			laḍḍū	ลฑฺฑู	ลัฑฑู	–
dh	ธ	ध	dharm	ธรฺม	ธรรมะ	ธรรม
			Madhya Pradeś	มธฺยะ ปฺรเทศ	มัธยะ ปรเทศะ	มัธยประเทศ
			nidhi	นิธิ	นิธิ	นิธิ
ḍh	ฒ	ढ	ḍhol	โฒลฺ	โฒละ	–
F
f	ฟ	फ़	faqīr	ฟกีรฺ	ฟกีร์	–
			gaffār	กฟฺฟารฺ	กัฟฟาร์	–
G
g	ค	ग	agni	อคฺนิ	อัคนิ	อัคนี
			go	โค	โค	โค
g̱	ค	ग़	bāg̱	บาคฺ	บาค	–
			G̱aznavid	คซฺนวิดฺ	คัซนวิด	–
			G̱aznī	คซฺนี	คัซนี	–
			G̱iyas-ud-dīn	คิยสฺอุดฺดีนฺ	คิยัส-อุด-ดีน	–
			Mog̱ul, Mug̱al	โมคลฺ, มุคลฺ	โมคัล, มุคัล	โมกุล, มุคัล
			Tug̱lākābād	ตุคฺลากาบาด	ตุคลากาบาด	–
gh	ฆ	घ	bāgh	พาฆฺ	พาฆ	–
			ghoṣ	โฆษ	โฆษะ	โฆษะ, โฆษ
H
h	ห	ह	brahm	พฺรหฺม	พรหมะ	พรหม
			Himālay	หิมาลย	หิมาลยะ	หิมาลัย
h	ห, ฮ	ह	Ahmadābād	อหฺมดาบาดฺ	อัห์มดาบาด	–
			Hindū	ฮินฺดู	ฮินดู	ฮินดู
ḥ	ห์	ः	duḥkh	ทุห์ข	ทุห์ขะ	ทุกข์
J
j	ช	ज	jay	ชย	ชยะ	ชัย, ชัยโย
			vijñān	วิชฺญาน	วิชญานะ	วิญญาณ
jh	ฌ	झ	jhānsī	ฌานฺสี	ฌานสี	–
K
k	ก	क	Kuru	กุรุ	กุรุ	–
			yakṣ	ยกฺษ	ยักษะ	ยักษ์, ยักษา
kh	ข	ख	Kharoṣṭhī	ขโรษฺฐี	ขโรษฐี	–
			Sikh	สิข	สิขะ	สิข, สิกข์
			śikhar	ศิขร	ศิขระ	ศิขร
kh	ข	ख़	Ālī Khān	อาลี ขานฺ	อาลี ขาน	อาลี ข่าน
			Bakht Khān	บขฺตฺ ขาน	บัขต์ ขาน	–
			khilāfat	ขิลาฟตฺ	ขิลาฟัต	–
L
l	ล	ल	Lakṣmaṇ	ลกฺษฺมณ	ลักษมณะ	ลักษมัณ, ลักษมณ์
			vallabh	วลฺลภ	วัลลภะ	วัลลภ, วัลลภา
M
m	ม	म	Mahādev	มหาเทว	มหาเทวะ	มหาเทพ
			samrāṭ	สมฺราฏฺ	สัมราฏ	–
ṁ	ง	ँ	hūṁ	ฮูง	ฮูง	–
ṃ	ง	ं	daṃṣṭrā	ทงฺษฺฏฺรา	ทังษฏรา	–
			saṃhitā	สงฺหิตา	สังหิตา	–
			saṃsār	สงฺสาร	สังสาระ	สงสาร, สังสาร (วัฏ)
			saṃyog	สงฺโยค	สังโยคะ	สังโยค
N
n	น	न	mantra	มนฺตฺระ	มันตระ	มนตร์
			nīti	นีติ	นีติ	นีติ, นิติ
ṅ	ง	ङ	aṅg	องฺค	อังคะ	องค์
ñ	ญ	ञ	Sañjay	สญฺชย	สัญชยะ	สญชัย, สัญชัย
ṇ	ณ	ण	maṇḍan	มณฺฑน	มัณฑนะ	มัณฑนา
P
p	ป	प	Pāṭaliputra	ปาฏลิปุตฺระ	ปาฏลิปุตระ	ปาฏลีบุตร
			pitā	ปิตา	ปิตา	บิดา
			prāpt	ปฺราปฺต	ปราปตะ	ปราบดา (ภิเษก)
			samāpt	สมาปฺต	สมาปตะ	–
ph	ผ	फ	phal	ผล [ผะ-ละ]	ผละ [ผะ-ละ]	ผล [ผน]
Q
q	ก	क़	qilā	กิลา	กิลา	–
R
r	ร	र	rājadhānī	ราชธานี	ราชธานี	ราชธานี
ṛ	ร	ड़	baṛā	บรา	บรา	–
			baṛbaṛ	บรฺบรฺ	บรบร	–
			bīṛī	บีรี	บีรี	–
			Kāṭhiāvāṛ	กาเฐียวารฺ, กาฐยาวารฺ	กาเฐียวาร, กาฐยาวาร	–
ṛh	รฺห	ढ़	Caṇḍīgaṛh	จณฺฑีครฺห	จัณฑีครห์	–
S
s	ส	स	Somadev	โสมเทว	โสมเทวะ	โสมเทพ
			vastu	วสฺตุ	วัสตุ	วัสดุ, พัสดุ
ś	ศ	श	Kaśyap	กศฺยป	กัศยปะ	กัศยป
			śāstra	ศาสฺตฺร	ศาสตระ	ศาสตร์
ṣ	ษ	ष	Ṣaḍānan	ษฑานน	ษฑานนะ	–
			śiṣya	ศิษฺย	ศิษยะ	ศิษย์
T
t	ต	त	pātāl	ปาตาล	ปาตาละ	บาดาล
			pātra	ปาตฺระ	ปาตระ	บาตร
			tapas	ตปสฺ	ตปัส	ตบะ
ṭ	ฏ	ट	Bhaṭṭācārya	ภฏฺฏาจารฺยะ	ภัฎฎาจารยะ	ภัฏฏาจารย์
			ṭīkā	ฏีกา	ฏีกา	ฎีกา
th	ถ	थ	path	ปถ	ปถะ	บถ
			sthān	สฺถาน	สถานะ	สถาน, สถานะ
			thambh	ถมฺภ	ถัมภะ	–
ṭh	ฐ	ठ	jhūṭh	ฌูฐฺ	ฌูฐ	–
			pīṭh	ปีฐะ	ปีฐะ	บิฐ
			ṭhākur	ฐากุรฺ	ฐากุรฺ	ฐากูร
V
v	ว	व	divya	ทิวฺยะ	ทิวยะ	ทิพย์
			Viśvanāth	วิศฺวนาถ	วิศวนาถะ	วิศวนาถ
Y
y	ย	य	pey	เปย	เปยะ	–
			Yamunā	ยมุนา	ยมุนา	ยมนา, ยมุนา
Z
z	ซ	ज़	āzād	อาซาดฺ	อาซาด	–
			G̱aznī	คซฺนี	คัซนี	–
			zang̱ārī	ซงฺคารี	ซังคารี	–

หมายเหตุ

เสียงสระ

อักษรโรมัน	อักษรไทย	อักษรเทวนาครี	ตัวอย่าง
			อักษรโรมัน	ทับศัพท์ (แบบคงรูป)	ทับศัพท์ (แบบปรับรูป)	ภาษาไทยใช้
A
a (เมื่อไม่ได้อยู่ท้ายคำ)	–	अ	nar	นร	นระ	นร, นระ, นรา
a (เมื่อตามด้วยพยัญชนะที่ไม่มีสระ  ตามมา และไม่ใช่พยางค์สุดท้าย)	–ฺ  แบบคงรูป	ไม่ปรากฏรูป	samrāṭ	สมฺราฏฺ	สัมราฏ	–
	–ั  แบบปรับรูป
a (เมื่ออยู่ท้ายคำ)	–ะ	ไม่ปรากฏรูป	puṇya	ปุณฺยะ	ปุณยะ	บุณย์
ā	–า	आ	Nārāyaṇ	นารายณ	นารายณะ	นารายณ์
ai	ไ–	ऐ	kailās	ไกลาส	ไกลาสะ	ไกรลาส, ไกลาส
āī	–าย, –าอี	आई	kasturbāī	กสฺตุรฺบาย, กสฺตุรฺบาอี	กัสตุรบาย, กัสตุรบาอี	–
au	เ–า	औ	gaurav	เคารว	เคารวะ	เคารพ
E
e	เ–	ए	dev	เทว	เทวะ	เทวะ, เทวา, เทพ
I
i	–ิ	इ	Śiv	ศิว	ศิวะ	ศิวะ
ī	–ี	ई	nārī	นารี	นารี	นารี
iā	เ–ีย, –ยา	इआ	Kāṭhiāvāṛ	กาเฐียวารฺ, กาฐยาวารฺ	กาเฐียวาร, กาฐยาวาร	–
O
o	โ–	ओ	lok	โลก	โลกะ	โลก, โลกา
o (เมื่อตามหลังสระ)	ว	व	deo	เทว	เทวะ	เทวะ, เทวา, เทพ
			Rao, Rāo	ราวฺ	ราว	–
U
u	–ุ	उ	guru	คุรุ	คุรุ	คุรุ, ครู
u	–ุ	उ	Kutubminār	กุตุบฺมินารฺ	กุตุบมินาร์	–
ū	–ู	ऊ	pūrṇ	ปูรฺณ	ปูรณะ	บูรณ์
R
ṛ (เมื่ออยู่ต้นคำหรือตามหลังพยัญชนะ)	ฤ	ॠ	pitṛ	ปิตฺฤ	ปิตฤ	–
			ṛṣi	ฤษิ	ฤษิ	ฤษี, ฤๅษี

หมายเหตุ

ดูเพิ่ม

• ภาษาฮินดี
• อักษรเทวนาครี
• ชุดตัวอักษรสากลสำหรับการถอดอักษรภาษาสันสกฤต
• หลักเกณฑ์การทับศัพท์ของราชบัณฑิตยสถานและสำนักงานราชบัณฑิตยสภา

แหล่งข้อมูลอื่น

• หลักเกณฑ์การทับศัพท์ภาษาฮินดี ตามประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง หลักเกณฑ์การทับศัพท์ภาษาจีนและภาษาฮินดี ลงวันที่ 19 กรกฎาคม 2548. ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 122 ตอนพิเศษ 67 ง. 18 สิงหาคม 2548. หน้า 1.
• หลักเกณฑ์การทับศัพท์ภาษาฮินดี ตามประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง หลักเกณฑ์การทับศัพท์ภาษาจีนและภาษาฮินดี ลงวันที่ 22 ธันวาคม 2549. ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 124 ตอนพิเศษ 2 ง. 8 มกราคม 2550. หน้า 1.