สะพานชุดเฉลิม
สะพานชุดเฉลิม เป็นสะพานที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเพื่อบำเพ็ญพระราชกุศลในโอกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษาเป็นประจำทุกปี นับตั้งแต่ทรงเจริญพระชนมพรรษา 42 พรรษา ใน พ.ศ. 2438 ถึง พ.ศ. 2453 อันเป็นปีสิ้นรัชกาลรวมทั้งสิ้น 17 สะพาน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเห็นความสำคัญของสะพานข้ามคลองในการสัญจรของประชาชน และเป็นเครื่องประดับพระนครให้สมบูรณ์งดงาม จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระราชทรัพย์เท่าพระชนมวาร วันละ 1 สลึง เป็นค่าก่อสร้างสะพานชุดเฉลิมในแต่ละปี โดยมีกระทรวงโยธาธิการทำหน้าที่ออกแบบและดำเนินการก่อสร้าง และมีสถาปนิกและวิศวกรเป็นชาวต่างประเทศ ทุกสะพานมีแผ่นจารึกชื่อและตราพระปรมาภิไธยย่อ จปร.
รายชื่อสะพาน
แก้สะพานชุดเฉลิมทั้ง 17 สะพาน เดิมกำหนดชื่อเป็นคำว่า เฉลิม ตามด้วยตัวเลขปีพระชนมพรรษาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในแต่ละปีที่สร้าง แต่ต่อมามีพระราชปรารภว่าชื่อสะพานที่มีเพียงคำว่าเฉลิม และตัวเลขกำกับยากต่อการเรียก ใน พ.ศ. 2452 จึงโปรดเกล้าฯ พระราชทานชื่อสะพานทั้ง 15 สะพาน ดังนี้
- สะพานเฉลิมศรี 42 สร้างข้ามคลองบางขุนพรหม ที่ถนนสามเสน เปิดใช้เมื่อวันที่ 22 กันยายน พ.ศ. 2438 (รื้อถอนแล้วเนื่องจากคลองถูกถมทิ้ง แนวคลองที่ถูกถมในปัจจุบันคือซอยสามเสน 5 (วัดสามพระยา) และซอยสามเสน 8/1)
- สะพานเฉลิมศักดิ์ 43 สร้างข้ามคลองอรชร ที่ถนนหัวลำโพงนอก (ปัจจุบันคือ ถนนพระรามที่ 4) หรือบริเวณแยกอังรีดูนังต์ในปัจจุบัน เปิดใช้เมื่อวันที่ 22 กันยายน พ.ศ. 2439 (รื้อถอนแล้วเนื่องจากคลองถูกถมทิ้งเพื่อขยายถนนอังรีดูนังต์)
- สะพานเฉลิมเกียรติ 44 สร้างข้ามคลองหัวลำโพง ที่ปลายถนนสาทรเชื่อมถนนหัวลำโพง (ปัจจุบันคือถนนพระรามที่ 4) หรือบริเวณแยกวิทยุในปัจจุบัน เปิดใช้เมื่อวันที่ 22 กันยายน พ.ศ. 2440 (รื้อถอนแล้วเนื่องจากคลองถูกถมทิ้งเพื่อขยายถนนพระรามที่ 4)
- สะพานเฉลิมยศ 45 สร้างข้ามคลองวัดพระพิเรนทร์ ที่ถนนวรจักร เปิดใช้เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2441 (รื้อถอนแล้วเนื่องจากคลองถูกถมทิ้ง แนวคลองที่ถูกถมในปัจจุบันคือถนนคลองถมวัดพระพิเรนทร์ (ทางเข้าวัดพระพิเรนทร์) และถนนเจ้าคำรบ)
- สะพานเฉลิมเวียง 46 สร้างข้ามคลองตรอกเต๊า ที่ถนนเยาวราช เปิดใช้เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2442 (รื้อถอนแล้วเนื่องจากคลองถูกถมทิ้ง แนวคลองที่ถูกถมในปัจจุบันคือซอยเยาวราช 8 และซอยเยาวราช 15 (ตรอกเต๊า))
- สะพานเฉลิมวัง 47 สร้างข้ามคลองสะพานถ่าน หรือคลองหลอดวัดราชบพิธ ที่ถนนอุณากรรณ เปิดใช้เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443 (ปัจจุบันยังมีอยู่ โดยเป็นสะพานที่ถูกสร้างใหม่เนื่องจากการขยายถนน โดยสร้างให้ตัวสะพานอยู่ระดับเดียวกันกับพื้นผิวถนน แต่ไม่ปรากฏชื่อที่ราวสะพาน)
- สะพานเฉลิมกรุง 48 สร้างข้ามคลองวัดจักรวรรดิ ที่ถนนเจริญกรุง เปิดใช้เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2444 (รื้อถอนแล้วเนื่องจากคลองถูกถมทิ้ง แนวคลองที่ถูกถมในปัจจุบันคือถนนมหาจักร (คลองถม))
- สะพานเฉลิมเมือง 49 สร้างข้ามคลองสาทร ที่ถนนสุรศักดิ์ หรือบริเวณแยกสาทร-สุรศักดิ์ในปัจจุบัน เปิดใช้เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2445 (รื้อถอนแล้วเนื่องจากการขยายถนนสาทรเหนือและสาทรใต้เพื่อรองรับการก่อสร้างสะพานสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช)
- สะพานเฉลิมภพ 50 สร้างข้ามคลองหัวลำโพง ที่ปลายถนนสุรวงศ์เชื่อมถนนหัวลำโพง (ปัจจุบันคือถนนพระรามที่ 4) หรือบริเวณแยกอังรีดูนังต์ในปัจจุบัน เปิดใช้เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2446 (รื้อถอนแล้วเนื่องจากคลองถูกถมทิ้งเพื่อขยายถนนพระรามที่ 4)
- สะพานเฉลิมพงษ์ 51 สร้างข้ามคลองสะพานถ่าน หรือคลองหลอดวัดราชบพิธ ที่ถนนเฟื่องนคร เปิดใช้เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2447 (ปัจจุบันยังมีอยู่ โดยเป็นสะพานที่ถูกสร้างใหม่เนื่องจากการขยายถนน โดยสร้างให้ตัวสะพานอยู่ระดับเดียวกันกับพื้นผิวถนน แต่ไม่ปรากฏชื่อที่ราวสะพาน)
- สะพานเฉลิมเผ่า 52 สร้างข้ามคลองอรชร ที่ถนนปทุมวัน (ปัจจุบันคือ ถนนพระรามที่ 1) หรือบริเวณแยกเฉลิมเผ่าในปัจจุบัน เปิดใช้เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2448 (รื้อถอนแล้วเนื่องจากคลองถูกถมทิ้งเพื่อขยายถนนอังรีดูนังต์ แต่ยังปรากฏราวสะพานให้เห็นอยู่ในปัจจุบัน)
- สะพานเฉลิมพันธุ์ 53 สร้างข้ามคลองสามจีน หรือคลองวัดไตรมิตรวิทยาราม ที่ถนนเจริญกรุง หรือบริเวณวงเวียนโอเดียนในปัจจุบัน เปิดใช้เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2449 ต่อมาเมื่อคลองสามจีนถูกถมเพื่อสร้างถนนตรีมิตร (รวมถึงแนวถนนมิตรภาพไทย-จีนด้วย) จึงได้มีการรื้อสะพานเดิมทิ้ง และย้ายชิ้นส่วนของสะพานเดิมไปสร้างใหม่เป็นสะพานข้ามคลองสาทร ที่ถนนเจริญกรุง หรือบริเวณใต้สะพานสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชในปัจจุบัน
- สะพานเฉลิมภาคย์ 54 สร้างข้ามคลองสีลม ที่ถนนเจริญกรุง หรือบริเวณแยกบางรักในปัจจุบัน เปิดใช้เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2450 (รื้อถอนแล้วเนื่องจากคลองถูกถมทิ้งเพื่อขยายถนนสีลม และแนวคลองที่ถูกถมในปัจจุบันส่วนหนึ่งคือซอยเจริญกรุง 42 (ซอยวัดสวนพลู))
- สะพานเฉลิมโลก 55 สร้างข้ามคลองแสนแสบ ที่ถนนราชดำริและถนนเพชรบุรี หรือบริเวณแยกประตูน้ำในปัจจุบัน เปิดใช้เมื่อวันที่ 12 พฤศจิกายน พ.ศ. 2451
- สะพานเฉลิมหล้า 56 สร้างข้ามคลองแสนแสบ ที่ถนนพญาไท หรือบริเวณแยกปทุมวันในปัจจุบัน เปิดใช้เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2452
ต่อมาได้พระราชทานพระราชทรัพย์ไว้สำหรับสร้างสะพานใน 2 ปีข้างหน้า แต่ได้เสด็จสวรรคตเสียก่อน การสร้างสะพานที่ 16 และ 17 จึงมาสำเร็จในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว 2 สะพานดังกล่าว ได้แก่
- สะพานเฉลิมเดช 57 สร้างข้ามคลองหัวลำโพง ที่ปลายถนนสี่พระยาเชื่อมถนนหัวลำโพง (ปัจจุบันคือ ถนนพระรามที่ 4) หรือบริเวณแยกสามย่านในปัจจุบัน เปิดใช้เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2453 (รื้อถอนแล้วเนื่องจากคลองถูกถมทิ้งเพื่อขยายถนนพระรามที่ 4)
- สะพานเฉลิมสวรรค์ 58 สร้างข้ามคลองคูเมืองเดิม ที่ถนนพระอาทิตย์ หรือบริเวณใต้สะพานสมเด็จพระปิ่นเกล้าในปัจจุบัน เปิดใช้เมื่อวันที่ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2455 (รื้อถอนแล้วเนื่องจากการก่อสร้างสะพานสมเด็จพระปิ่นเกล้า)
ปัจจุบัน
แก้ปัจจุบันสะพานชุดเฉลิมทั้ง 17 สะพานนี้ ถูกรื้อถอนไปแล้ว 12 สะพาน และถูกดัดแปลงรูปแบบสะพานอีก 2 สะพาน เนื่องจากมีการขยายถนน และการถมคลองเพื่อสร้างถนนแทนที่
สำหรับสะพานชุดเฉลิมที่ถูกรื้อถอนไปแล้ว แต่ยังคงปรากฏร่องรอยให้เห็นอยู่ มี 1 สะพาน ได้แก่ สะพานเฉลิมเผ่า 52 ยังคงปรากฏเพียงส่วนของราวสะพานที่มีชื่อสะพานจารึกอยู่ในบริเวณริมทางเท้าแยกเฉลิมเผ่า ถนนพระรามที่ 1 หลังจากที่มีการบูรณะครั้งล่าสุดเมื่อ พ.ศ. 2506
ส่วนสะพานชุดเฉลิมที่ยังคงปรากฏอยู่และใช้งานได้จนถึงปัจจุบัน มี 5 สะพาน ได้แก่
- สะพานเฉลิมวัง 47 (ไม่ปรากฏชื่อที่ราวสะพาน)
- สะพานเฉลิมพงษ์ 51 (ไม่ปรากฏชื่อที่ราวสะพาน)
- สะพานเฉลิมพันธุ์ 53
- สะพานเฉลิมโลก 55
- สะพานเฉลิมหล้า 56 โดยทั่วไปนิยมเรียกว่า สะพานหัวช้าง
ดูเพิ่ม
แก้อ้างอิง
แก้- โชติช่วง, บูรพา (2014-06-22). "สะพานชุดเฉลิมในรัชกาลที่ 5". สยามรัฐ. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2018-04-16. สืบค้นเมื่อ 2018-02-25.