ย่านสามย่าน

สามย่าน เป็นสี่แยกในเขตปทุมวันและเขตบางรัก กรุงเทพมหานคร เป็นจุดตัดของถนนพระรามที่ 4 ถนนพญาไท และถนนสี่พระยา รวมทั้งเป็นชื่อของย่านที่อยู่รอบ ๆ ทางแยกนี้

สามย่าน

มุมสูงของแยกสามย่านยามค่ำคืน
ชื่ออักษรไทย	สามย่าน
รหัสทางแยก	N047 (ESRI), 088 (กทม.)
ที่ตั้ง	แขวงวังใหม่ แขวงปทุมวัน เขตปทุมวัน และแขวงมหาพฤฒาราม แขวงสี่พระยา เขตบางรัก กรุงเทพมหานคร

ประวัติ

ภูมิหลัง

เมื่อ พ.ศ. 2400 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีการขุดคลองถนนตรงตั้งแต่หน้าป้อมผลาญไพรีราบ (ตรงหัวลำโพง) ตัดทุ่งลงไปถึงคลองพระโขนง ส่วนถนนเลียบคลองก็เรียก ถนนตรง ต่อมาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เปลี่ยนชื่อมาเป็น ถนนพระรามที่ 4 ถนนสายนี้มีทางรถไฟสายปากน้ำ (เปิด พ.ศ. 2436) แต่ภายหลังได้ยกเลิกรถไฟและถมคลองถนนตรงกลายเป็นถนน (พ.ศ. 2503)

พ.ศ. 2443 เปิดใช้รถรางกรุงเทพ สายสามเสน โดยวิ่งจากบางกระบือ วิ่งบนถนนสามเสน ผ่านเทเวศร์ บางลำพู พาหุรัด เยาวราช หัวลำโพง รวมถึงผ่านสามย่าน บริเวณนี้วิ่งขนานไปกับทางรถไฟสายปากน้ำ สุดสายที่คลองเตย

พ.ศ. 2449 มีการตัดถนนสี่พระยา ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2451 มีการตัดถนนพญาไทจากสี่พระยามาจนถึงถนนประแจจีน (ถนนเพชรบุรี)

มีการสร้างสะพานอุทิศส่วนกุศลถวายแด่รัชกาลที่ 5 ชื่อ สะพานอุเทนถวาย เปิดสะพานอุเทนถวายเมื่อวันที่ 17 ตุลาคม พ.ศ. 2446 เป็นสะพานข้ามคลองอุเทน ภายหลังถูกรื้อเมื่อ พ.ศ. 2505 ที่ตั้งของสะพานอุเทนถวายในปัจจุบันอยู่ราวแนวรั้วคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ส่วนอาคารแรกของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยที่สร้างคือ อาคารมหาจุฬาลงกรณ์ สร้างราว พ.ศ. 2459–2461

พ.ศ. 2453 มีการสร้างสะพานเฉลิมเดช 57 เป็นสะพานปูนข้ามคลองถนนตรง เชื่อมระหว่างถนนสี่พระยากับถนนพญาไท หรือแยกสามย่านในปัจจุบัน

ชุมชน

สะพานเฉลิมเดช 57 ข้ามคลองหัวลำโพงที่ปลายถนนสี่พระยา หรือแยกสามย่านในปัจจุบัน

บริเวณหัวมุมถนนพระราม 4 ตัดกับถนนพญาไท เป็นที่ตั้งของวัดหัวลำโพงเป็นวัดเก่าแก่ คาดว่าสร้างในสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ประมาณรัชกาลที่ 1 ถึงรัชกาลที่ 3 โดยอาศัยการสันนิษฐานจากรูปทรงของอุโบสถหลังเก่าและเจดีย์ด้านหลัง บริเวณนั้นคงเป็นชุมชนมานานแล้ว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเคยเสด็จพระราชดำเนินทอดผ้าพระกฐิน

จากแผนที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยจัดทำขึ้นเมื่อวันที่ 2 มีนาคม พ.ศ. 2467 มีคนอยู่อาศัยเรียกว่าเป็นหมู่บ้านได้เพียง 3 บริเวณ คือ บริเวณสะพานเหลือง สามย่าน และตลาดเจริญผล นอกจากนั้นพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นสวนผักและสวนมะลิ

ตลาดสามย่าน

ชุมชนบริเวณสามย่านเป็นคนไทยเชื้อสายจีน ก่อน พ.ศ. 2500 มีตลาดของชุมชนที่ยังไม่มีชื่อเรียก เป็นเพียงตลาดไม้ 2 ชั้นของชุมชน

10 สิงหาคม พ.ศ. 2504 จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยทำสัญญาปรับปรุงที่ดินบริเวณสามย่านกับบริษัทวังใหม่ จำกัด เป็นการบริหารจัดการที่ดินในเขตพาณิชย์แห่งแรก ของมหาวิทยาลัย จนเมื่อ พ.ศ. 2508 มีการยกระดับตลาดไม้ให้กลายเป็นตลาดสดที่มีมาตรฐาน พร้อมกับใช้ชื่อว่า ตลาดสามย่าน ลักษณะเป็นตลาดที่ค้าขายชั้นล่าง ส่วนชั้นบนเป็นคนอยู่อาศัย รายล้อมด้วยชุมชนจำนวนมาก ต่อมา พ.ศ. 2530 มีการปรับปรุงตลาดสดสามย่านใหม่อีกครั้ง โดยพื้นที่ชั้นล่าง ขายของสด ส่วนชั้น 2 เปลี่ยนจากที่อยู่อาศัยเป็นร้านขายอาหาร

พ.ศ. 2550 สำนักงานจัดการทรัพย์สิน จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยตัดสินใจย้ายตลาดสามย่านเดิมจากบริเวณจุฬาฯ ซอย 15 มาอยู่บริเวณระหว่างจุฬาฯ ซอย 32 และ 34 และเปิดให้บริการตลาดสามย่านใหม่เมื่อ พ.ศ. 2551 ซึ่งมีลักษณะคล้ายตลาดสามย่านเก่า ที่ชั้นล่าง ขายของสด และชั้นบนเป็นร้านขายอาหาร

บริเวณพื้นที่รอบตลาดสามย่านในอดีต มีร้านนพชูส์ ร้านตัดรองเท้าของสามย่าน ร้านถ่ายรูปอัดรูป ทีมคัลเลอร์แล็บ โรงภาพยนตร์สามย่านรามา โจ๊กสามย่าน ร้านโชห่วยจีฉ่อย และโรงจำนำฮะติ๊ดหลี ร้านเครื่องเขียน ส.ส่งเสริม ร้านตี๋เป็นร้านเทปในซอกตึกแถวใกล้จีฉ่อย เซเว่น อีเลฟเว่นสาขาสามย่าน ซึ่งเป็นสาขาที่ 8 ตรงข้ามตลาดสามย่านมีโรงแรมแมนดารินและโรงหนังราม่า (พ.ศ. 2518–2555)

สถานศึกษา

พ.ศ. 2507 ได้ย้ายสถานที่ตั้งโรงเรียนสาธิตจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย จากบริเวณเรือนภะรตราชามายังซอยจุฬาฯ 11 บริเวณสามย่านยังเคยมีโรงเรียนศึกษาวัฒนาเป็นอาคารไม้ 2 ชั้น ตั้งอยู่ตรงข้ามคณะนิติศาสตร์

จัตุรัสจามจุรี

บริเวณจัตุรัสจามจุรี หรือเรียกว่า บริเวณหมอน 20 อยู่ข้างคณะพาณิชยศาสตร์และการบัญชี ซึ่งมีเนื้อที่ประมาณ 20 ไร่เศษ เดิมเป็นอาคารพาณิชย์ลักษณะตึกแถว 2 ชั้น และ 3 ชั้น ที่พัฒนาขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2507 จำนวน 366 คูหา และอาคารตลาด โต้รุ่ง 1 หลัง มีร้านอาหารทะเล สมบูรณ์ภัตตาคาร ดำเนินกิจการเมื่อ พ.ศ. 2512 บริเวณนี้เคยเป็นที่ตั้งของร้านโจ๊กสามย่านด้วย

เมื่อ พ.ศ. 2531 จุฬามีโครงการในบริเวณนี้ว่า จุฬาไฮเทค มีเป้าหมายที่จะให้นักลงทุนญี่ปุ่นเข้ามาพักอาศัย แต่เมื่อก่อสร้างฐานรากและตัวอาคารสูงทั้งสองถึงประมาณชั้นที่ 13 ก็ประสบปัญหาภาวะเศรษฐกิจตกต่ำ ทำให้การก่อสร้างต้องหยุดตั้งแต่เดือนสิงหาคม พ.ศ. 2539 ภายหลังมหาวิทยาลัยได้เข้ามาดูแลโครงการใหม่ในชื่อ จัตุรัสจามจุรี โดยดำเนินงานปรับปรุงอาคาร และเปิดอาคารอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 26 มีนาคม พ.ศ. 2551

ปัจจุบัน

รถไฟฟ้ามหานคร สายเฉลิมรัชมงคล เปิดเมื่อวันที่ 3 กรกฎาคม พ.ศ. 2547 โดยบริเวณสามย่านเป็นที่ตั้งของสถานีสามย่าน จากนั้นเมื่อวันที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2562 เปิดสามย่านมิตรทาวน์บริเวณที่ตั้งของตลาดสามย่านเก่า โครงการมิกซ์ยูสขนาดใหญ่ บนพื้นที่กว่า 14 ไร่ แบ่งออกเป็น 3 ส่วน ประกอบไปด้วย ศูนย์การค้า สำนักงานและที่พักอาศัย

ย่านสามย่านมีคอนโดมีเนียมตามแนวถนนพระรามที่ 4 ได้แก่ จามจุรี Square Residence (พ.ศ. 2551) Ideo Q จุฬา-สามย่าน (พ.ศ. 2561) และ Triple Y Residence (พ.ศ. 2562)

สถานที่สำคัญ

• 

  โรงเรียนสาธิตจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ฝ่ายมัธยม

• 

  ไอดีโอ คิว จุฬา-สามย่าน

• 

  วัดหัวลำโพง

• 

  สามย่านมิตรทาวน์

• 

  มูลนิธิร่วมกตัญญู

• 

  ตลาดสามย่าน

• 

  จัตุรัสจามจุรี

• 

  คณะพาณิชยศาสตร์และการบัญชี จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

• 

  อุโมงค์ทางเชื่อมระหว่างสามย่านมิตรทาวน์และสถานีรถไฟฟ้ามหานคร สถานีสามย่าน

แหล่งข้อมูลอื่น

• แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศของ ย่านสามย่าน
  • ภาพถ่ายดาวเทียมจากวิกิแมเปีย หรือกูเกิลแมปส์
  • แผนที่จากลองดูแมป หรือเฮียวีโก
  • ภาพถ่ายทางอากาศจากเทอร์ราเซิร์ฟเวอร์