ราชาธิราช

ราชาธิราช
ผู้ประพันธ์	เจ้าพนักงานอาลักษณ์ของอาณาจักรหงสาวดี
ชื่อเรื่องต้นฉบับ	ရာဇာဓိရာဇ် အရေးတော်ပုံ; Razadarit Ayedawbon
ผู้แปล	พญาทะละ; เจ้าพระยาพระคลัง (หน)
ประเทศ	อาณาจักรพม่า
ภาษา	มอญ (ต้นฉบับ); พม่า; ไทย
ประเภท	บันทึกเหตุการณ์
วันที่พิมพ์	ราว พ.ศ. 2100; พ.ศ. 2328 (ฉบับเจ้าพระยาพระคลัง)

ราชาธิราช หรือชื่อในภาษาพม่า ยาซาดะริต อเยดอว์บอง (พม่า: ရာဇာဓိရာဇ် အရေးတော်ပုံ) เป็นชื่อของบันทึกเหตุการณ์พม่า ซึ่งมีเนื้อหาว่าด้วยประวัติศาสตร์ของอาณาจักรหงสาวดีของชาวมอญตั้งแต่ พ.ศ. 1830 — พ.ศ. 1964 รายละเอียดภายในบันทึกประกอบด้วยเรื่องราวของความขัดแย้งภายในราชสำนัก การกบฏ เรื่องราวทางการทูต การสงคราม เป็นต้น เนื้อหาประมาณกึ่งหนึ่งของเรื่องอุทิศพื้นที่ให้กับรัชกาลของพระเจ้าราชาธิราช โดยลงลึกในรายละเอียดของสงครามสี่สิบปีระหว่างกรุงหงสาวดีของมอญกับกรุงอังวะของพม่า ภายใต้การนำของพระเจ้าฝรั่งมังฆ้องและพระมหาอุปราชมังรายกะยอชวา^[1]

ต้นฉบับของเรื่องราชาธิราชฉบับภาษาพม่ามาจากพงศาวดารภาษามอญเรื่อง "พงศาวดารกรุงหงสาวดี" ("Hanthawaddy Chronicle") และได้รับการแปลเป็นภาษาพม่าโดยพญาทะละ เสนาบดีและกวีชาวมอญซึ่งรับราชการในอาณาจักรพม่าสมัยราชวงศ์ตองอู นับได้ว่าเป็นเอกสารเกี่ยวกับชาวมอญในดินแดนพม่าตอนล่างที่เก่าแก่ที่สุดเท่าที่หลงเหลืออยู่^[2] และอาจเป็นพงศาวดารมอญเพียงฉบับเดียวที่เหลือรอดจากการเผาทำลายเมืองพะโค (หงสาวดี) โดยกบฏชาวมอญภายใต้การนำของอดีตขุนนางในอาณาจักรหงสาวดีในปี พ.ศ. 2107^[3]

สำเนาใบลานของเรื่องราชาธิราชฉบับพญาทะละปัจจุบันเหลือรอดมาเพียง 4 ชุด สันนิษฐานว่าทำขึ้นในช่วงราวพุทธศตวรรษที่ 23 (คริสต์ศตวรรษที่ 18) นอกจากนี้ยังมีฉบับแปลฉบับอื่นๆ อยู่อีก รวมทั้งสิ้น 9 ฉบับ ตามการวิเคราะห์โดยนายปันหละเมื่อปี พ.ศ. 2511^[2] นายปันหละได้แปลราชาธิราชฉบับหนึ่งกลับเป็นภาษามอญเมื่อปี พ.ศ. 2501 และเรียบเรียงเรื่องราชาธิราชขึ้นใหม่อีก 1 ฉบับเป็นภาษาพม่า (นับเป็นราชาธิราชฉบับที่ 10) โดยสังเคราะห์ข้อมูลจากราชาธิราชฉบับพญาทละ ฉบับ "ปากลัด"^[4] และจากมหาราชวงศ์ ฉบับหอแก้ว รวมทั้งอาศัยข้อมูลเพิ่มเติมจากการวิจัยสมัยใหม่^[5]

ราชาธิราชฉบับภาษาไทย

พงศาวดารเรื่องราชาธิราชได้มีการแปลจากฉบับภาษามอญเป็นภาษาไทยครั้งแรกในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ซึ่งฉบับแปลครั้งแรกนั้นได้สูญหายไปเมื่อกรุงศรีอยุธยาล่มสลายในปี พ.ศ. 2310 ต่อมาในปี พ.ศ. 2328 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ มีพระราชดำริว่า หนังสือเรื่องราชาธิราชเป็นหนังสือดี เคยได้รับการยกย่องมาแล้ว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการแปลและเรียบเรียงใหม่ โดยมีเจ้าพระยาพระคลัง (หน) เป็นแม่กองกำกับการแปล ร่วมกับพระยาอินทรอัครราช พระภิรมรัศมี และพระศรีภูริปรีชา ได้ตีพิมพ์ครั้งแรกที่โรงพิมพ์หมอบรัดเลย์ เมื่อ พ.ศ. 2423

เนื้อหาของราชาธิราชฉบับเจ้าพระยาพระคลัง (หน) มีความแตกต่างจากราชาธิราชฉบับภาษาพม่าของพญาทะละอยู่ 2 ข้อใหญ่ๆ คือ

เนื้อหาของราชาธิราชฉบับเจ้าพระยาพระคลัง (หน) มีความยาวมากกว่าฉบับของพญาทะละ โดยฉบับเจ้าพระยาพระคลัง (หน) ดำเนินเนื้อเรื่องตั้งแต่เรื่องกำเนิดมะกะโท ไปจนจบเรื่องที่พระเจ้าธรรมเจดีย์ ถวายพระเพลิงพระบรมศพของ ตะละนางพระยาท้าว ส่วนฉบับพญาทละเดินเรื่องตั้งแต่กำเนิดมะกะโทจบเพียงถึงตอนพระเจ้าราชาธิราชสวรรคตเท่านั้น
ช่วงเวลาสวรรคตของพระเจ้าราชาธิราชกับพระเจ้าฝรั่งมังฆ้องในราชาธิราชทั้งสองฉบับมีความแตกต่างกัน กล่าวคือ ราชาธิราชฉบับเจ้าพระยาพระคลัง (หน) ระบุว่าพระเจ้าราชาธิราชเสด็จสวรรคตก่อนพระเจ้าฝรั่งมังฆ้อง ส่วนฉบับพญาทะละระบุว่าพระเจ้าฝรั่งมังฆ้องเสด็จสวรรคตก่อนพระเจ้าราชาธิราช

ราชาธิราชภาคภาษาไทยฉบับอื่นๆ

บทละครพันทางเรื่องราชาธิราช ประพันธ์โดย หลวงพัฒนพงศ์ภักดี (ทิม สุขยางค์)
ราชาธิราชยุทธนา แปลจากราชาธิราชฉบับภาษาพม่าโดย วิรัช นิยมธรรม (พ.ศ. 2552)

อ้างอิง

↑ Thaw Kaung 2010: 29–30
↑ ^2.0 ^2.1 Aung-Thwin 2005: 133–135
↑ Harvey 1925: xviii
↑ ราชาธิราชฉบับปากลัด เป็นราชาธิราชฉบับภาษามอญซึ่งพิมพ์ในประเทศไทย ตีพิมพ์ที่โรงพิมพ์วัดแค อำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ โดยจัดพิมพ์เป็นชุด 2 เล่มต่อเนื่องกัน เมื่อ พ.ศ. 2453 และ 2455 - ดูเพิ่มเติมที่ องค์ บรรจุน. "ราชาธิราชฉบับภาษามอญ" http://blogazine.in.th/blogs/ong/post/2611 เก็บถาวร 2014-01-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน เผยแพร่ 29 ตุลาคม 2552. อ้างเมื่อ 20 ตุลาคม 2556.
↑ Pan Hla 1968: 3–4

บรรณานุกรม

Aung-Thwin, Michael A. (2005). The Mists of Rāmañña: The Legend that was Lower Burma (illustrated ed.). Honolulu: University of Hawai'i Press. ISBN 9780824828868.
Harvey, G. E. (1925). History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. London: Frank Cass & Co. Ltd.
Pan Hla, Nai (1968). Razadarit Ayedawbon (ภาษาพม่า) (8th printing, 2004 ed.). Yangon: Armanthit Sarpay.
Thaw Kaung, U (2010). Aspects of Myanmar History and Culture. Yangon: Gangaw Myaing.

แหล่งข้อมูลอื่น

[utk-29-30-1] Thaw Kaung 2010: 29–30

[mat-2005-133-135-2] 2.0 ^2.1 Aung-Thwin 2005: 133–135

[geh-xviii-3] Harvey 1925: xviii

[4] ราชาธิราชฉบับปากลัด เป็นราชาธิราชฉบับภาษามอญซึ่งพิมพ์ในประเทศไทย ตีพิมพ์ที่โรงพิมพ์วัดแค อำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ โดยจัดพิมพ์เป็นชุด 2 เล่มต่อเนื่องกัน เมื่อ พ.ศ. 2453 และ 2455 - ดูเพิ่มเติมที่ องค์ บรรจุน. "ราชาธิราชฉบับภาษามอญ" http://blogazine.in.th/blogs/ong/post/2611 เก็บถาวร 2014-01-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน เผยแพร่ 29 ตุลาคม 2552. อ้างเมื่อ 20 ตุลาคม 2556.

[npl-3-4-5] Pan Hla 1968: 3–4

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]