สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าโสมนัส

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าโสมนัส พระราชโอรสพระองค์ที่ 5 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่สมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าโสมนัส
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 เจ้าฟ้าชั้นเอก
ประสูติ	21 สิงหาคม พ.ศ. 2395
สิ้นพระชนม์	21 สิงหาคม พ.ศ. 2395
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	สมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี

พระประวัติ

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าโสมนัส เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่สมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี เมื่อวันเสาร์ ขึ้น 7 ค่ำ เดือน 10 ปีชวด จัตวาศก จ.ศ. 1214 ตรงกับวันที่ 21 สิงหาคม พ.ศ. 2395 เวลา 1 นาฬิกาหลังเที่ยง หลังประสูติ พระองค์มีพระกำลังอ่อน หลังจากประสูติได้เพียง 3 ชั่วโมง พระองค์ก็สิ้นพระชนม์ในเวลา 4 นาฬิกาหลังเที่ยงวันนั้น เจ้าพนักงานจึงเชิญพระศพของพระองค์ไปโดยมิให้สมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดีทรงทราบ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ทรงเรียบเรียงไว้ใน "ประวัติ พระอาการประชวรจนสวรรคตแห่งสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี พระอัครมเหสี" ซึ่งกล่าวถึงตอนพระราชโอรสประสูติว่า

"ในวันเสาร์ที่ ๒๑ สิงหาคม เวลา ๑ นาฬิกาหลังเที่ยง สมเด็จพระนางเจ้าพระอัครมเหสีประสูติพระราชกุมารบรมราชโอรสโดยเรียบร้อยและมีพระชนม์ เป็นแต่พระกำลังอ่อนและพระองค์ย่อมทรงพระกันแสงและแสดงอาการอย่างชีวิทารกแรกเกิดโดยปรกติ เพราะฉะนั้น จึงเป็นข้อส่อดุษฎีภาพทั่วไป ในมิช้าพระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการผู้ใหญ่ทั้งฝ่ายหน้าก็มาชุมสุมเนืองอนันต์ เพื่อชื่นชมพระบารมีถวายพระพรรัชทายาทซึ่งเสด็จอวตารมาโดยมหาประสูติ ชาวประโคมก็ประโคมดุริยดนตรีเป่าสังข์กระทั่งแตรย่ำฆ้องชัยนฤนาถเพื่อสำแดงโสมนัสประโมทย์ในมหามงคลฤกษ์ เชิญพระราชโอรสบรรทม ณ พระแท่นแว่นฟ้าทองหุ้มด้วยพระกระโจมเศวตวัตถา สองพระแสงราชาวุธ พระสุด และดินสอ ฯลฯไว้รอบล้อมตามขัตติยราชประเพณีโบราณ ระแวดระวังพิทักษ์พระกุมารอย่างกวดขัน แต่ต่อเวลาพระประสูติมาอีก ๓ ชั่วโมงเท่านั้น พระอัสสาสะปัสสาสะพระราชกุมารก็หยุดลงเสียเฉย ๆ ใน ๔ นาฬิกาหลังเที่ยงวันนั้น พระชีพดำรงอยู่ได้น้อยเวลานัก เจ้าพนักงานเชิญพระศริระพระกุมาร(ลงกุมภ์นัน)ไปเสียเป็นการลับมิให้พระนางราชมารดาทราบเงื่อนสาย ทำประหนึ่งว่าเชิญไปพิทักษ์ไว้ในห้องอื่น"

หลังจากสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี ทรงทราบถึงการสิ้นพระชนม์ของพระราชโอรสแล้ว พระองค์กับพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ก็ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลถวายพระสงฆ์และทรงโปรยทานแก่พระบรมวงศานุวงศ์ ตามพระราชประเพณีการพระศพพระราชโอรสชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ทรงเรียบเรียงไว้ว่า

"พระนางเจ้าทรงทราบข่าวสิ้นพระชนม์แห่งเจ้าฟ้าพระราชโอรส จึงพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระอัครมเหสีพร้อมกันทรงบำเพ็ญพระราชกุศลถวายมหัคฆภัณฑ์แด่พระสงฆ์พุทธชิโนรส บรรดามาชุมนุมและทรงโปรยทานบรรจุเงินตราสยามในผลมะนาวพระราชทาน แด่บรมวงศานุวงศ์และข้าราชการทั้งฝ่ายในฝ่ายหน้าบรรดาเข้ามาเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทในเวลาทรงบำเพ็ญทักษิณาทานุทิศนั้น การเช่นนี้เป็นประเพณีการพระศพสมเด็จพระราชโอรสเจ้าฟ้า (ต่อมาออกพระนามว่าเจ้าฟ้าโสมนัส) พระโอรสของสมเด็จพระนางเจ้า แม้มีพระชนม์อยู่เพียงชั่วสามนาฬิกาก็ยังคงได้ทรงรับพระเกียรติยศสมพระอิสริยศักดิ์"

พระราชโอรสพระองค์นี้ภายหลังปรากฏพระนามว่า เจ้าฟ้าโสมนัส พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์ถึงเจ้าฟ้าโสมนัส ในบุรพภาคพระธรรมเทศนาเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวว่า

"ครั้นเมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ก็ได้ดำรงตำแหน่งสมเด็จพระบรมราชเทวี มีพระราชโอรสประสูตรสิ้นพระชนม์ในวันนั้น อันปรากฏพระนามณบัดนี้ว่า สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอเจ้าฟ้าโสมนัศ เมื่อประสูตรแล้วไม่นานสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัศวัฒนาวดีก็สิ้นพระชนม์ ได้พระราชทานเพลิงณท้องสนามหลวง ตามอย่างสมเด็จพระบรมราชเทวีฯ"

พระอิสริยยศ

ธรรมเนียมพระยศของ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าโสมนัส
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

• 21 สิงหาคม พ.ศ. 2395 : สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าโสมนัส
• 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 : สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้าโสมนัส
• 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 : สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าโสมนัส

พงศาวลี

พงศาวลีของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าโสมนัส

16. (= 22.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช                       17. (= 23.) พระอัครชายา (หยก)               4. (= 24.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                             18. ทอง ณ บางช้าง               9. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี               2. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   20. เศรษฐีชาวฮกเกี้ยนแซ่ตัน               10. เงิน แซ่ตัน                       21. น้องสาวของท่านผู้หญิงน้อย ชำนาญบริรักษ์               5. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                             22. (= 16.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               11. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์                       23. (= 17.) พระอัครชายา (หยก)               1. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าโสมนัส                                         24. (= 4.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย               12. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว                       25. สมเด็จพระศรีสุลาลัย               6. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลักขณานุคุณ                             26. ม่วง               13. เจ้าจอมมารดาบาง ในรัชกาลที่ 3                       3. สมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี                                   14. ทองสุข สุวรรณทัต                       7. เจ้าจอมมารดางิ้ว                             15. ทองจันทร์ สุวรรณทัต