อุดมศึกษา

อุดมศึกษา หมายถึง ระดับการศึกษาต่อเนื่องจากระดับมัธยมศึกษา คำว่า อุดมศึกษา มีรากศัพท์มาจากศัพท์ภาษาบาลี "อุตม" หมายถึง สูงสุด และศัพท์ภาษาสันสกฤต ศิกฺษา หมายถึง การเล่าเรียน ดังนั้น คำว่า "อุดมศึกษา" จึงหมายถึง การเรียนขั้นสูงสุด

การอุดมศึกษาในประเทศไทย

การจัดการศึกษาในระดับอุดมศึกษาในประเทศไทยนั้น เริ่มขึ้นตั้งแต่รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งได้ก่อตั้งโรงเรียนกฎหมาย โรงเรียนแพทย์ โรงเรียนช่างไหม รวมถึงโรงเรียนมหาดเล็ก แต่ยังไม่สามารถให้การศึกษาถึงขั้นปริญญาได้ ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงประดิษฐานโรงเรียนข้าราชการพลเรือนของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นมหาวิทยาลัย และพระราชทานนามว่า "จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย" ซึ่งเป็นสถาบันอุดมศึกษาแห่งแรกของประเทศไทย ในปัจจุบัน การจัดการศึกษาระดับอุดมศึกษาของประเทศไทยอยู่ภายใต้การกำกับดูแลของสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา หรือ สกอ. กระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งมีสถาบันอุดมศึกษาในสังกัด 157 แห่งทั่วประเทศ (พ.ศ. 2553) โดยแบ่งเป็น

• สถาบันอุดมศึกษาของรัฐ
  • กลุ่มมหาวิทยาลัย 8 แห่ง
  • กลุ่มมหาวิทยาลัยราชภัฏ 38 แห่ง
  • กลุ่มมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคล 8 แห่ง
  • กลุ่มสถาบัน 7 แห่ง (รวมสถาบันวิทยาลัยชุมชนแล้ว)
• สถาบันอุดมศึกษาในกำกับของรัฐ
  • กลุ่มในกำกับสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา 25 แห่ง (รวมราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์แล้ว)
  • กลุ่มในกำกับกรุงเทพมหานคร 1 แห่ง
  • กลุ่มในกำกับสำนักงานคณะกรรมการการอาชีวศึกษา 23 แห่ง
• สถาบันอุดมศึกษาเอกชน 74 แห่ง

นอกจากนี้ ยังมีการจัดการศึกษาโดย มหาวิทยาลัย วิทยาลัย หรือ บัณฑิตวิทยาลัย ที่อาจจะไม่ได้อยู่ในสังกัดของสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา เช่น วิทยาลัยพยาบาลกองทัพบก ซึ่งอยู่ภายใต้การดูแลของ กระทรวงกลาโหม นอกจากนี้โรงเรียนสาธิตก็ยังสังกัดสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาอีกด้วย

รูปแบบสถาบันอุดมศึกษาในประเทศไทย

รูปแบบสถาบันอุดมศึกษาของไทยนั้น มีหลากหลายชื่อเรียกขาน แต่หากเปรียบเทียบแล้วมีฐานะเดียวกันหากแตกต่างเฉพาะชื่อเรียกและตำแหน่งบริหารเท่านั้น อธิบายได้ดังนี้

เทียบเท่ามหาวิทยาลัย

หน่วยงาน	ตำแหน่งหัวหน้าบริหาร	ตำแหน่งหัวหน้าวิชาการ	หมายเหตุ
มหาวิทยาลัย	อธิการบดี	นายกสภามหาวิทยาลัย	มหาวิทยาลัย ส่วนใหญ่เปิดส่วนในหลักสูตรระดับปริญญาตรี โท เอก
สถาบัน	อธิการบดี/ผู้อำนวยการสถาบัน	นายกสภาสถาบัน	สถาบันมีฐานะเที่ยบกับมหาวิทยาลัย โดยมีศักดิ์ละสิทธิให้ปริญญาบัตรตามกฎหมายเช่นกัน สถานศึกษาที่ใช้ชื่อ "สถาบัน" เช่น สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง, สถาบันการอาชีวศึกษา 23 แห่ง
วิทยาลัย	อธิการบดี/ผู้อำนวยการวิทยาลัย	นายกสภาวิทยาลัย	วิทยลัย มีฐานะเที่ยบกับคำว่า สถาบัน, มหาวิทยาลัย โดยมีศักดิ์ละสิทธิให้ปริญญาบัตรตามกฎหมายเช่นกัน สถานศึกษาที่ใช้ชื่อ "วิทยาลัย" เช่น วิทยาลัยพยาบาลกองทัพบก, วิทยาลัยดุสิตธานี เป็นต้น โดยวิทยาลัยเหล่านี้มีความเป็นเอกเทศ (ระวังสับสนกับ วิทยาลัยที่มีฐานะเป็นหน่วยงานของสถาบันอุดมศึกษาหรือเรียกว่าเทียบเท่า คณะวิชาหนี่ง)

ดูเพิ่ม

• รายชื่อสถาบันอุดมศึกษาในประเทศไทย
• ปริญญาตรี
• ปริญญาโท
• ปริญญาเอก

แหล่งข้อมูลอื่น

• สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา เก็บถาวร 2006-10-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน