การกระจายตามเขตภูมิศาสตร์
แก้
มีผู้พูดภาษาบีซูทั้งหมดราว 3,000 คน โดยในประเทศจีน มี 2,000 คน (พ.ศ. 2542) โดยเป็นผู้ที่พูดได้ภาษาเดียว 500 คน พบบริเวณสิบสองปันนา ในมณฑลยูนนาน ตะวันตกเฉียงใต้ หมู่บ้านเหมิ่งเจอ (勐遮乡, Mĕngzhē เหมิงไห่ (勐海县, Mĕnghǎi จิ่งซิ่น (景信乡, Jǐngxīn ฟู่หยาน (富岩镇, Fùyán หนานหย่า (南雅乡, Nányǎ เมิ่งเหลียน (孟连县, Mènglián ซีเหมิง (西盟县, Xīméng ภาษากะได ส่วนใหญ่ใช้ในหมู่ผู้ใหญ่ และเด็กใช้ภาษานี้กับผู้ใหญ่ ผู้พูดภาษานี้ในจีนร้อยละ 80 พูดภาษาละหู่ ภาษากะได หรือภาษาจีน ได้ด้วย และมีร้อยละ 10 ที่พูดภาษาเหล่านี้ได้ทั้งหมดรวมทั้งภาษาฮานี
ผู้พูดภาษาบีซูได้อพยพเข้ามาอยู่ในบริเวณประเทศลาว พม่า และไทย เนื่องจากภัยสงครามในสมัยจักรพรรดิเจียชิ่ง ปัจจุบันในไทยมีประชากรที่พูดภาษาบีซูทั้งสิ้นประมาณ 500 คน[2] จังหวัดเชียงราย ได้แก่ บ้านดอยชมภู หมู่ที่ 7 ตำบลโป่งแพร่ อำเภอแม่ลาว , บ้านปุยคำ หมู่ที่ 14 ตำบลป่าอ้อดอนชัย อำเภอเมืองเชียงราย และบ้านผาแดง ซึ่งเป็นหมู่บ้านบริวารของบ้านผาจ้อ หมู่ที่ 10 ตำบลสันกลาง อำเภอพาน [3] [2]
สัทวิทยา
แก้
พยัญชนะ
แก้
หน่วยเสียงที่เป็นได้ทั้งพยัญชนะต้น และพยัญชนะท้าย มี 8 หน่วยเสียง ได้แก่ /m/ , /n/ , /ŋ/ , /p/ , /t/ , /k/ , /w/ และ /j/
หน่วยเสียงพยัญชนะควบมี 12 หน่วยเสียง ได้แก่ /ml/ , /mj/ , /bl/ , /bj/ , /kl/ , /kw/ , /kj/ , /kʰl/ , /kʰj/ , /pl/ , /pʰl/ และ /pʰj/ เกิดในตำแหน่งต้นพยางค์เท่านั้น
พยัญชนะ /m̥/ , /n̥/ , /ŋ̊/ , /l̥/ , /j̊/ ออกเสียงคล้ายมีลมนำหน้า แต่ปัจจุบันเสียงลมนำหน้าลดลงหรือไม่มีแล้ว[5]
หน่วยเสียง /f/ พบเฉพาะในคำยืม
หน่วยเสียงสระเดี่ยวภาษาบีซูถิ่นดอยชมภู จังหวัดเชียงราย [6]
ระดับลิ้น
ตำแหน่งลิ้น
หน้า
กลาง
หลัง
สูง
i ɨ~ʉ u
กลาง
e ə o
ต่ำ
ɛ~æ a ɔ
ระบบเสียงภาษาบีซูถิ่นดอยชมภูมีเฉพาะสระเดี่ยว โดยสระประสม /ia/ ปรากฏเฉพาะในคำยืม เช่น /ʔet͡ɕʰia / 'เอเชีย'
ความสั้นยาวของเสียงสระไม่ทำให้ความหมายของคำเปลี่ยนแปลง แต่สระที่มีพยัญชนะท้ายเป็น /m/ , /n/ , /ŋ/ , /w/ , /j/ มักมีเสียงยาวกว่าสระที่มีพยัญชนะท้ายเป็น /p/ , /t/ , /k/ อย่างไรก็ตาม ระบบเขียนอักษรไทยใช้รูปสระเสียงยาวในทุกบริบท
สระในพยางค์เปิดจะเป็นเสียงยาวตามด้วยเสียงกักที่เส้นเสียง เช่น /j̊a / [j̊aːʔ ] 'ไก่', /kʰɛ / [kʰɛːʔ ] 'กลัว' วรรณยุกต์
แก้
ภาษาบีซูถิ่นดอยชมภูมีหน่วยเสียงวรรณยุกต์ 3 หน่วยเสียง[7]
หน่วยเสียงวรรณยุกต์กลาง (mid tone) เช่น /j̊a / 'ไก่'หน่วยเสียงวรรณยุกต์ต่ำ (low tone) เช่น /j̊à / 'คัน'หน่วยเสียงวรรณยุกต์สูง (high tone) เช่น /j̊á / 'ไร่' ระบบการเขียน
แก้
ตัวเขียนภาษาบีซูอักษรไทยตามที่คณะกรรมการจัดทำระบบเขียนภาษาท้องถิ่นของกลุ่มชาติพันธุ์ด้วยอักษรไทย สำนักงานราชบัณฑิตยสภา ได้กำหนดไว้ มีดังนี้
พยัญชนะ
อักษรไทย
เสียง
ตัวอย่างคำ
ความหมาย
ก /k/ ก่ องกู บนกฮูก
ปล่าก ผ่า
กง /ɡ/ กง าฉัน (สรรพนาม)
ค /kʰ/ คื่ อหมา
ง /ŋ/ ง านหนอก
อาง เซง เสียง
จ /t͡ɕ/ จ านบาเหยี่ยว
จฺ /t͡s/ จฺื ง จฺื งต้นไม้
ช /t͡ɕʰ/ เช้ น บูด, เปรี้ยว
ชฺ /t͡sʰ/ ชฺ่ าล่าเสือ
ซ /s/ ซ าลองตะกร้า
ซฺ /ʃ/ ซฺ ามคือเตาสามขา
ญ /ɲ/ ญ่ ามป่ายตั๊กแตน
ด /d/ แด่ ย่า ผี
/t/ (เมื่อเป็นพยัญชนะท้าย) ฮามีด หน่อไม้
ต /t/ (เมื่อเป็นพยัญชนะต้น) ต าวกอบ, สง
ท /tʰ/ ท างดาบ
น /n/ น าคางจมูก
เซฺน เหา
บ /b/ บู่ ก่าหญ้า
/p/ (เมื่อเป็นพยัญชนะท้าย) มู่งบล่าบ ฟ้าแลบ
ป /p/ (เมื่อเป็นพยัญชนะต้น) ป่ างขวด
พ /pʰ/ แพ ล่อง ย่ามสะพาย
ฟ /f/ ฟ ายฝาย
ม /m/ ม่ องม่ องมะม่วง
ท่าม ถือ
ย /j/ ยู มบ้าน
ชอย ลอย กรวยดอกไม้
ล /l/ ล องมยางกุ้ง
ว /w/ ว่ าหมู
อ่าก่าว เป็ด
อ /ʔ/ อู่ โฮ่งเต่า
ฮ /h/ ฮ อต่ามหนู
ฮง /ŋ̊/ เฮง่ ทาก
ฮน /n̥/ ฮน่ ามดม
ฮม /m̥/ ฮม้ องเห็ด
ฮย /j̊/ ฮย าไก่
ฮล /l̥/ ฮล าบหาบ
สระ
อักษรไทย
เสียง
ตัวอย่างคำ
ความหมาย
–า /a/ ค่า บา ย่า ผู้หญิง
กย่า ง ดีใจ
–ี /i/ ปี่ ให้
ชฺี่ ดปอก
–ือ/–ื /ɨ/ พื อมัด (ใช้กับเชือก)
คาตื ง ข้องใส่ปลา
–ู /u/ ชู เด็ด
ยู มญู งจันทัน
เ– /e/ เ จแผ้วถาง (หลังการเผา)
เ ฮง้นพิง
แ– /ɛ/ ล่องแ ต่ ปลา
แ งมปลิดด้วยไม้ง่าม
โ– /o/ โ คหมด
โ ฮ่งเฮ่นโรงเรียน
–อ /ɔ/ ตอ ลอ ผีเสื้อ
คอ ก เคาะ
เ–อ/เ–ิ /ə/ เ พล่อ เป็น
เ ฮลิง ล้ม
เ–ีย /ia/ เอเชีย เอเชีย
วรรณยุกต์
อักษรไทย
เสียง
ตัวอย่างคำ
ความหมาย
ไม่มีรูป เสียงกลาง
ฮยา ไก่
ฮอบีน เครื่องบิน
–่ เสียงต่ำ
ฮย่ า คัน
อู่ แมงป่ องแมวป่า
–้ เสียงสูง
ฮย้ า ไร่
เจิ้ นเจ้ อ สิ่งใด
อ้างอิง
แก้
↑ 1.0 1.1 ภาษาบีซู ที่ Ethnologue ↑ 2.0 2.1 สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. (2563). คู่มือระบบเขียนภาษาบีซูอักษรไทย ฉบับราชบัณฑิตยสภา. กรุงเทพฯ: สำนักงานราชบัณฑิตยสภา, หน้า 1.
↑ มูลนิธิชนเผ่าพื้นเมืองเพื่อการศึกษาและสิ่งแวดล้อม. โครงการพัฒนาระบบฐานข้อมูลเพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งให้แก่ชนเผ่าพื้นเมืองในประเทศไทย: ชนเผ่าพื้นเมืองบีซู.
↑ สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. (2563). คู่มือระบบเขียนภาษาบีซูอักษรไทย ฉบับราชบัณฑิตยสภา. กรุงเทพฯ: สำนักงานราชบัณฑิตยสภา, หน้า 32.
↑ สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. (2563). คู่มือระบบเขียนภาษาบีซูอักษรไทย ฉบับราชบัณฑิตยสภา. กรุงเทพฯ: สำนักงานราชบัณฑิตยสภา, หน้า 8.
↑ สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. (2563). คู่มือระบบเขียนภาษาบีซูอักษรไทย ฉบับราชบัณฑิตยสภา. กรุงเทพฯ: สำนักงานราชบัณฑิตยสภา, หน้า 38.
↑ สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. (2563). คู่มือระบบเขียนภาษาบีซูอักษรไทย ฉบับราชบัณฑิตยสภา. กรุงเทพฯ: สำนักงานราชบัณฑิตยสภา, หน้า 39.
Bradley, David (2007). "Language Endangerment in China and Mainland Southeast Asia". ใน Brenzinger, Matthias (บ.ก.). Language Diversity Endangered . New York: Mouton de Gruyte.
ไทย