กบฏผู้มีบุญ

กบฏผู้มีบุญ
	; พวกกบฏผู้มีบุญหรือผีบุญ เมื่อ พ.ศ. 2444 ซึ่งทหารควบคุมตัวไว้ ณ ทุ่งศรีเมือง เมืองอุบลราชธานี
วันที่	มีนาคม 2444 – มกราคม 2445
สถานที่	ลาวของฝรั่งเศสและภาคตะวันออกเฉียงเหนือของสยาม
ผล	ฝรั่งเศส-สยามชนะ
คู่สงคราม
อินโดจีนของฝรั่งเศส ; สยาม (ถึงปี 2445)	ขบวนการผู้มีบุญ (ผู้ที่แอบอ้างเป็นพระธรรมมิกราช)
ผู้บังคับบัญชาและผู้นำ
ปอล ดูแมร์ ; พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว	องค์แก้ว † ; องค์มั่น ; องค์กมมะดำ †
กำลัง
มากกว่า 500 คน; ปืนใหญ่ 2 กระบอก	4,000 คน
ความสูญเสีย
เสียชีวิตมากกว่า 54 คน	เสียชีวิตมากกว่า 450 คน ; บาดเจ็บมากกว่า 150 คน ; ถูกจับกุมมากกว่า 400 คน

กบฏผู้มีบุญ เป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นระหว่างมีนาคม 2444 ถึงมกราคม 2445 มีจุดเริ่มจากที่ผู้สนับสนุนของขบวนการทางศาสนาของ "ผู้มีบุญ" ทำการกบฏติดอาวุธสู้กับอินโดจีนของฝรั่งเศสและสยาม โดยมีจุดประสงค์สถาปนาผู้นำ "องค์แก้ว" เป็นผู้นำของโลก ในปี 2445 การกระด้างกระเดื่องก็ถูกทำให้สงบลงในสยาม แต่ยังคงดำเนินต่อไปในอินโดจีนของฝรั่งเศสจนกระทั่งปี 2446 จึงถูกกำราบสิ้นซาก

เบื้องหลัง

ก่อนที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจะทรงจัดตั้งมณฑลเทศาภิบาล สยามยังคงปกครองแบบหัวเมือง โดยแบ่งเขตการปกครอง 4 แบบ ได้แก่ ราชธานีและเมืองรอบ ๆ เมืองลูกหลวง เมืองหลานหลวง และเมืองประเทศราช

สยามปราบกบฏเจ้าอนุวงศ์ในช่วงปี พ.ศ. 2369 - พ.ศ. 2371 จึงปกครองลาวใต้ และรวบรวมอาณาจักรล้านช้างเวียงจันทน์ มาเป็นส่วนหนึ่งของการปกครอง ส่วนขุนนางลาวที่ได้รับความไว้วางพระทัยจากพระเจ้ากรุงสยาม ก็จะทำหน้าที่ดูแลประชาชนลาว รวมถึงชาวอาลัก และชาวละเว็น

กลุ่มชาติพันธุ์ลาวที่มีจำนวนมากกว่า มักโจมตีชนกลุ่มที่อ่อนแอกว่า เพื่อลักพาตัวไปขายเป็นทาสเมืองจำปาศักดิ์ และทาสเหล่านี้จะถูกส่งไปที่เมืองพนมเปญกับกรุงเทพ โดยคนขายกับคนกลางสามารถสร้างกำไรได้มหาศาล

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงออกพระราชบัญญัติพิกัดเกษียณลูกทาสลูกไทยเมื่อวันที่ 21 สิงหาคม พ.ศ. 2417 เพื่อแก้พิกัดค่าตัวทาสใหม่ โดยให้ลดค่าตัวทาสลงตั้งแต่อายุ 8 ขวบ จนกระทั่งหมดค่าตัวเมื่ออายุได้ 20 ปี เมื่ออายุได้ 21 ปี ผู้นั้นก็จะเป็นอิสระ มีผลกับทาสที่เกิดตั้งแต่ปี พ.ศ. 2411 เป็นต้นมา และห้ามมิให้มีการซื้อขายบุคคลที่มีอายุมากกว่า 20 ปีเป็นทาสอีก ทำให้แหล่งค้าทาสได้รับผลกระทบในทันที

เมื่อปี พ.ศ. 2426 ฝรั่งเศสพยายามขยายอาณานิคมในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ จึงใช้สนธิสัญญาเว้ อ้างสิทธิ์ในดินแดนเวียดนามทั้งหมด โดยทหารฝรั่งเศสค่อย ๆ ยึดที่ราบสูงกอนตูม และขับไล่ชาวสยามออกจากลาวหลังเกิดวิกฤตการณ์ ร.ศ. 112 ก่อให้เกิดเขตชายแดนบริเวณแม่โขง แต่พื้นที่นั้นไม่มีทหารสยามอยู่ ชาวบ้านแถวนั้นจึงสร้างที่หลบภัย

สยามยกเลิกการเก็บบรรณาการจากเมืองประเทศราชเมื่อปี พ.ศ. 2442 โดยเปลี่ยนมาเป็นระบบการจัดเก็บภาษีอากรโดยรัฐบาล ทำให้ข้าราชการลาวหมดอำนาจหน้าที่ลง จึงนำไปสู่การก่อกบฏโดยขุนนางชาวลาวและชาวอาข่า^[3]

การสู้รบ

เมื่อปลายเดือนมีนาคม พ.ศ. 2444 ข้าหลวงฝรั่งเศสประจำเมืองสาละวัน สั่งให้จัดหมู่ทหารกองหนุนเพื่อสำรวจประชาชนที่รวมตัวที่ภูกาด โดยมีองค์แก้วเป็นแกนนำ

องค์แก้วรวบรวมชนกลุ่มน้อยหลายเชื้อชาติ ไม่ว่าจะเป็นชาวอาลัก ชาวเซดัง (เวียดนาม: Xê Đăng) ชาวละเว็น และชาวญาเฮือน โดยชนกลุ่มเหล่านี้ให้ความเคารพองค์แก้วเสมือนพระโพธิสัตว์ และก่อกบฏผู้มีบุญในที่สุด

ชาวอาข่า 1,500 คนซุ่มโจมตีทหารลาดตระเวนขอบฝรั่งเศสเมื่อวันที่ 12 เมษายน ทางข้าหลวงจึงหนีกลับเมืองสาละวัน แต่ทว่าข่าวสารการกบฏ ก็แพร่กระจายไปทั่วแล้ว

กบฏชาวเซดังโจมตีด่านหน้าของฝรั่งเศส ซึ่งอยู่นอกเมืองกอนตูมเมื่อวันที่ 29 พฤษภาคม เป็นเหตุให้ผู้บัญชาการทหารประจำด่านดังกล่าวเสียชีวิต^[1]^[2]^[4]

หมอดูส่วนใหญ่ทำนายว่ากบฏผู้มีบุญจะเคลื่อนตัวมาทางตะวันออกเฉียงเหนือของสยาม ในเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2444 และผู้มีบุญ (องค์แก้ว) จะเป็นผู้นำของโลก

ชาวบ้านเชื่อว่าองค์แก้วสามารถเล่นแร่แปรธาตุได้ จึงให้ชาวบ้านไปเก็บหิน ทั้งยังฆ่าสัตว์เพื่อมาทำพิธีสังเวย

แกนนำชาวลาวหลายคนที่จงรักภักดีต่อองค์แก้ว ทำการเผาเมืองตามแนวแม่น้ำเซโดนเมื่อเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2444

ข่าวกบฏผู้มีบุญแพร่กระจายถึงสยามหลังจากที่นักองค์แบนประกาศว่าเขาคือผู้มีบุญเมื่อเดือนมีนาคม พ.ศ. 2445 จากนั้นองค์แบนจึงรวบรวมทหารเพื่อบุกโจมตีเมืองเขมราฐ ซึ่งเป็นเมืองของสยาม ณ เวลานั้น

ทหารนักองค์แบนสังหารข้าราชการสองคน และยังลักพาตัวผู้ว่าราชการจังหวัดไป ทั้งยังปล้นและเผาเมือง

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์จึงส่งทหาร 400 นายไปยังเมืองสุรินทร์ ศรีสะเกษ ยโสธร และอุบลราชธานี

ในขณะนั้นเอง นักองค์แบนได้ทำการรวบรวมผู้ติดตาม 1,000 คน ตั้งค่ายที่บ้านสะพือ และซุ่มโจมตีทหารสยาม 9 นายเสียชีวิต ทำให้นักองค์แบนมีผู้ติดตามเพิ่มขึ้นอีก 1,500 คน เขาจึงจัดทหารกองร้อย พร้อมปืนใหญ่ 2 กระบอก

เมื่อวันที่ 3 เมษายน พ.ศ. 2445 ทหารสยามซุ่มโจมตีแนวกบฎนอกเมืองอุบล สามารถฆ่าได้ 300 คนและจับตัวได้อีก 400 คน แต่การที่กบฏสู้รบแบบกองโจร ทำให้มีผู้รอดชีวิตที่หนีไปลาว^[1]

ชาวบ้านบุกล้อมกองเสบียงในช่วงปลายเดือนเมษายน ที่เมืองสะหวันนะเขต ส่งผลให้กบฏ 150 คนถูกฆ่าและอีก 150 คนได้รับบาดเจ็บ กลุ่มกบฏจึงย้ายไปยังภูหลวง และเลิกก่อกบฏเมื่อปีพ.ศ. 2448, ย้ายไปยังบ้านหนองบกเก่า และฆ่าล้างชาวละเว็นในเวลาต่อมา

ฝรั่งเศสจึงบีบบังคับให้องค์แก้วยอมแพ้ องค์แก้วจึงหลบหนีเข้าสยาม หนีผ่านที่ราบสูงบ่อละเว็นด้วยความกระเสือกกระสน แต่ฟองด์เลอร์ (Fendler) ใช้ปืนพกไทยประดิษฐ์ที่ซ่อนไว้ใต้หมวก ลอบสังหารองค์แก้วในช่วงเจรจาสงบศึกเมื่อปีพ.ศ. 2453

การกบฏจบลงเมื่อเดือนมกราคม พ.ศ. 2479 เนื่องจากองค์คมดำ (Ong Kommandam) ข้าราชการในองค์แก้วซึ่งเป็นผู้สั่งการกบฏ ถูกยิงเสียชีวิต นับเป็นจุดสิ้นสุดของการกบฏในครั้งนี้^[1]^[2]

ดูเพิ่ม

อ้างอิง

↑ ^1.00 ^1.01 ^1.02 ^1.03 ^1.04 ^1.05 ^1.06 ^1.07 ^1.08 ^1.09 ^1.10 John B. Murdoch (1971). "THE 1901–1902 "HOLY MAN'S" REBELLION" (PDF). Journal of the Siam Society. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2018-07-13. สืบค้นเมื่อ 27 July 2015.
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 Craig J. Reynolds. "The Concept of Peasant Revolt in Southeast Asia". University of Sydney eScholarship Journals. สืบค้นเมื่อ 21 August 2015.
↑ Murdoch, John B. (1974). "The 1901-1902 "Holy Man's Rebellion"" (PDF). Journal of the Siam Society. Siam Heritage Trust. JSS Vol.62.1 (digital): image 3. สืบค้นเมื่อ April 2, 2013. 8) "Kha" is the common, though somewhat pejorative, term used for the Austroasiatic tribal people of Northeast Thailand, Laos, and Viet-nam. I use it here because it is common parlance in the literature and for lack of a better term.
↑ Martin Stuart-Fox (30 January 2006). "Buddhism and politics in Laos, Cambodia, Myanmar and Thailand" (PDF). ANU College of Asia & the Pacific. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-17. สืบค้นเมื่อ 21 August 2015.

แหล่งข้อมูลอื่น

งานศึกษาที่เกี่ยวข้อง

ฉลอง สุนทราวาณิชย์. (2527). ความเชื่อในเรื่องพระศรีอาริย์และกบฏในภาคอีสาน ข้อสังเกตเบื้องต้นเกี่ยวกับอุดมการณและผู้นำ. ใน “ความเชื่อพระศรีอาริย์” และ “กบฏผู้มีบุญ” ในสังคมไทย. บรรณาธิการโดย พรเพ็ญ ฮั่นตระกูล และอัจฉราพร กมุทพิสมัย. หน้า 22-32. กรุงเทพฯ: สร้างสรรค์.
สุมิตรา อำนวยศิริสุข. (2524). กบฏผู้มีบุญในมณฑลอีสาน พ.ศ. 2444-2445. สารนิพนธ์ ศศ.บ. (มานุษยวิทยา). กรุงเทพฯ: ภาควิชามานุษยวิทยา คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร.
Baird, I. G. (2013, June). Millenarian movements in southern Laos and North Eastern Siam (Thailand) at the turn of the twentieth century: Reconsidering the involvement of the Champassak house royal. South East Asia Research. 21(2): 257-279.

เว็บไซต์

กบฏผู้มีบุญอีสาน ผู้นำตั้งตนเป็นผู้วิเศษ-พระศรีอริยเมตไตรย สู่จดหมายลูกโซ่ยุคแรกในไทย ศิลปวัฒนธรรม 18 มีนาคม 2564
(อังกฤษ) (ฝรั่งเศส) The Colonization of Indochina, from around 1892
(อังกฤษ) (ฝรั่งเศส) Indochina, a tourism book published in 1910

21°02′00″N 105°51′00″E / 21.0333°N 105.8500°E / 21.0333; 105.8500

[Et-1] 1.00 ^1.01 ^1.02 ^1.03 ^1.04 ^1.05 ^1.06 ^1.07 ^1.08 ^1.09 ^1.10 John B. Murdoch (1971). "THE 1901–1902 "HOLY MAN'S" REBELLION" (PDF). Journal of the Siam Society. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2018-07-13. สืบค้นเมื่อ 27 July 2015.

[Hush-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 Craig J. Reynolds. "The Concept of Peasant Revolt in Southeast Asia". University of Sydney eScholarship Journals. สืบค้นเมื่อ 21 August 2015.

[JSS_062_1e_Murdoch-3] Murdoch, John B. (1974). "The 1901-1902 "Holy Man's Rebellion"" (PDF). Journal of the Siam Society. Siam Heritage Trust. JSS Vol.62.1 (digital): image 3. สืบค้นเมื่อ April 2, 2013. 8) "Kha" is the common, though somewhat pejorative, term used for the Austroasiatic tribal people of Northeast Thailand, Laos, and Viet-nam. I use it here because it is common parlance in the literature and for lack of a better term.

[4] Martin Stuart-Fox (30 January 2006). "Buddhism and politics in Laos, Cambodia, Myanmar and Thailand" (PDF). ANU College of Asia & the Pacific. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-17. สืบค้นเมื่อ 21 August 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]