มณฑลกรุงเทพ
มณฑลกรุงเทพ เป็นมณฑลที่ก่อตั้งเมื่อวันที่ 10 มิถุนายน พ.ศ. 2440 เดิมทีอยู่ภายใต้การปกครองบังคับบัญชาของเสนาบดีกระทรวงนครบาลตามลักษณะพระธรรมนุญกฎหมายเก่ามาแต่เดิม ได้จัดการปกครองท้องที่ในเขตที่ตั้งกรุงรัตนโกสินทร์กับจังหวัดธนบุรีอันเคยเป็นกรุงธนบุรีมาก่อนอีกจังหวัดหนึ่ง จากนั้นรวมหัวเมืองใกล้เคียง นนทบุรี ปทุมธานี นครเขื่อนขันธ์ สมุทรปราการ ธัญญบุรี และมีนบุรี รวมกันเป็นมณฑลกรุงเทพมหานครมีผู้บัญชาการมณฑลเทศาภิบาล
กรุงเทพพระมหานคร | |
---|---|
มณฑลเทศาภิบาล | |
พ.ศ. 2440 – 2476 | |
ธง | |
เมืองหลวง | พระนคร |
การปกครอง | |
• ประเภท | นครบาล |
สมุหพระนครบาล | |
• พ.ศ. 2464–2467 | พระยาเพชรปาณี (ดั่น รักตะประจิตร) (คนแรก) |
• พ.ศ. 2467–2468 | พระยาเพชรลดา (สอาด ณ ป้อมเพชร) |
• พ.ศ. 2468–2472 | เจ้าพระยาสุรบดินทรสุรินทรฦๅชัย (พร จารุจินดา) |
• พ.ศ. 2472–2475 | เจ้าพระยามุขมนตรี (อวบ เปาโรหิตย์) |
• พ.ศ. 2475–2476 | พระยาจ่าแสนยบดีศรีบริบาล (ชิต สุนทรวร) (คนสุดท้าย) |
ยุคทางประวัติศาสตร์ | รัตนโกสินทร์ |
• จัดตั้งมณฑลกรุงเทพ | พ.ศ. 2440 |
• เปลี่ยนชื่อเป็นกรุงเทพพระมหานคร | พ.ศ. 2458 |
• โอนการบริหารราชการมากระทรวงมหาดไทย | พ.ศ. 2465 |
• ยกเลิกการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล | พ.ศ. 2476 |
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ | ไทย |
ประวัติ
แก้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงให้ทดลองนำเอาระบบคณะกรรมการมาใช้กับรูปแบบการปกครองเมืองหลวงอยู่ชั่วขณะหนึ่ง แต่ไม่ประสบผลสำเร็จ จึงได้โปรดเกล้าให้ยกเลิก ต่อมาได้เปลี่ยนฐานะกรมเวียงมาเป็นกระทรวงเมือง จนเปลี่ยนมาเป็นกระทรวงนครบาลตามลำดับ ต่อมาเมื่อวันที่ 10 มิถุนายน พ.ศ. 2440 สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง มีพระราชเสาวนีย์ในฐานะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ให้บังคับใช้พระราชบัญญัติลักษณะปกครองท้องที่ปกครองเมืองหลวงด้วย โดยมีเสนาบดีเป็นผู้ทำหน้าที่รับผิดชอบในการปกครองกรุงเทพมหานครและธนบุรี รวมทั้งหัวเมืองใกล้เคียง ได้แก่ นนทบุรี ปทุมธานี นครเขื่อนขันธ์ สมุทรปราการ ธัญญบุรี และมีนบุรี ซึ่งรวมเรียกทั้งหมดว่า “มณฑลกรุงเทพมหานคร” และมีผู้บัญชาการมณฑลเทศาภิบาล
การปกครองมณฑลนี้ได้ใช้พระราชบัญญัติลักษณะปกครองท้องที่และข้อบังคับปกครองหัวเมืองโดยอนุโลม แต่ยกเว้นบางอย่างสำหรับอำเภอชั้นในของจังหวัดพระนครและธนบุรีที่มีกฎหมายสำหรับการปกครองใช้มากอยู่แล้ว ที่บังคับบัญชามณฑลและจังหวัดพระนครกับธนบุรี แต่เดิมรวมอยู่กับศาลาว่าการนครบาล และหน้าที่ผู้บังคับบัญชามณฑลรวมอยู่กับเสนาบดีกระทรวงนครบาล โดยไม่ได้มีตำแหน่งข้าหลวงเทศาภิบาล ส่วนหน้าที่ตำแหน่งอื่นก็มีตำแหน่งประจำเช่นมณฑลอื่น ๆ มีกรมอำเภอซึ่งมีหน้าที่อำนวยการปกครอง[1]
ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้กระทรวงนครบาลมารวมกับกระทรวงมหาดไทย และมีการแต่งตั้งตำแหน่ง "สมุหพระนครบาล" เป็นตำแหน่งที่ขึ้นตรงกับกษัตริย์[2] ทำหน้าที่ปกครองดูแลรับผิดชอบมณฑลกรุงเทพมหานคร ซึ่งขณะนั้นประกอบด้วยจังหวัดพระนครธนบุรี นนทบุรี และสมุทรปราการ ต่อมา พ.ศ. 2458 ยกเลิกมณฑลกรุงเทพมหานครกับกระทรวงนครบาลออกจากกันตาม "ประกาศกระทรวงนครบาล เรื่อง กำหนดเขตท้องที่การปกครองกรุงเทพพระมหานคร" (21 ตุลาคม พ.ศ. 2458) แยกจังหวัดพระนครธนบุรี เป็น จังหวัดพระนคร และจังหวัดธนบุรี[3]
พ.ศ. 2476 ได้มีพระราชบัญญัติจัดระเบียบบริหารราชการแห่งราชอาณาจักรสยามขึ้น มีผลให้มณฑลเทศาภิบาลต้องยกเลิกไป การบริหารราชการของแต่ละจังหวัดจึงขึ้นกับกระทรวงมหาดไทยโดยตรงทุกจังหวัด
อ้างอิง
แก้- ↑ วุฒิชัย มูลศิลป์. "มณฑลเทศาภิบาล : วิเคราะห์เปรียบเทียบ" (PDF). สมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2021-07-16. สืบค้นเมื่อ 2021-07-28.
- ↑ "ประวัติและพัฒนาการของกรุงเทพมาหนคร". กรุงเทพมหานคร. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-01-26. สืบค้นเมื่อ 2021-07-28.
- ↑ "พัฒนาการ "กรุงเทพฯ" เมืองหลวงที่มีชื่อยาวที่สุดในโลก". ศิลปวัฒนธรรม.