ภาษาไอนุ หรือ ไอนู /ˈn/[2] (ไอนุ: アイヌ イタㇰ ไอนู อีตัก; ญี่ปุ่น: アイヌ語 ไอนูโงะ) เป็นภาษาของชาวไอนุ ชนกลุ่มน้อยในเกาะฮกไกโด ครั้งหนึ่งเคยใช้พูดในหมู่เกาะคูริล ทางภาคเหนือของเกาะฮนชูและภาคใต้ของเกาะซาฮาลิน คำหลายคำของภาษาไอนุก็ได้กลายเป็นคำในภาษาญี่ปุ่นเลยด้วย เช่นชื่อเมืองซัปโปโระบนเกาะฮกไกโด และคำว่ารักโกะ ที่แปลว่าแมวน้ำ

ภาษาไอนุ
Ainuic
ภูมิภาค:ปัจจุบันอยู่ในเกาะฮกไกโด; อดีตรวมถึงพื้นที่เกาะซาฮาลินตอนใต้และตอนกลาง หมู่เกาะคูริล และอาจรวมถึงเกาะฮนชูตอนเหนือ
การจําแนก
ทางภาษาศาสตร์
:
หนึ่งในตระกูลของภาษาหลักของโลก
กลุ่มย่อย:
ISO 639-2 / 5:ain
ISO 639-3:ain
กลอตโตลอก:ainu1252[1]
{{{mapalt}}}
แผนที่บริเวณที่มีการใช้ภาษาและภาษาย่อยไอนุ

การจัดลำดับ แก้

Vovin (1993) แยก "ภาษาย่อย" ไอนุได้ ดังนี้:[3]

ไวยากรณ์ แก้

ภาษาไอนุเรียงประโยคแบบประธาน - กรรม - กริยา ใช้ปรบท ประธานและกรรมระบุด้วยปรบทคำนามสามารถจับกลุ่มกันเพื่อขยายกันเอง คำหลักอยู่ข้างท้าย ลักษณะทางไวยากรณ์ทั่วไปใกล้เคียงกับภาษาญี่ปุ่นและภาษาเกาหลี

สัทศาสตร์ แก้

เสียงสระ แก้

ภาษาไอนุมีสระอยู่ 5 เสียง โดยในสำเนียงฮกไกโดจะไม่มีการแยกความยาวเสียงสระ แต่สำเนียงซาฮารินจะมีการแยกความแตกต่างระหว่างเสียงสั้นกับเสียงยาว

คาตากานะ อักษรละติน IPA เทียบภาษาไทย
a a อา
i i อี
u u อู
e e เอ
o o โอ

เสียงพยัญชนะต้น แก้

ภาษาไอนุมีเสียงพยัญชนะต้นอยู่ 12 เสียง โดยจะไม่มีการแยกเสียงพ่นลมกับเสียงไม่พ่นลม และเสียงก้องกับเสียงไม่ก้อง โดยพื้นฐานแล้ว k, t, c, p จะออกเสียงเป็นแบบไม่ก้องไม่พ่นลม [k], [t], [t͡ʃ], [p] (เทียบเท่ากับเสียง ก, ต, จ, ป ในภาษาไทย) แต่ก็สามารถออกเสียงเป็น [g], [d], [d͡ʒ], [b] ได้เช่นกัน โดยถือเป็นหน่วยเสียงเดียวกัน

s [s] กับ sh [ʃ] ถือเป็นหน่วยเสียงเดียวกัน ไม่มีการแยกความแตกต่าง แต่อาจออกเสียงต่างไปตามสำเนียงหรือผู้พูดหรือตำแหน่งในคำ

คาตากานะ อักษรละติน IPA เทียบภาษาไทย
ア, イ, ウ, エ, オ - ʔ
カ, キ, ク, ケ, コ k k ~ g
サ, シ, ス, セ, ソ
シャ, シュ, シェ, ショ
s
sh
s
ʃ

タ, トゥ, テ, ト t t ~ d
チャ, チ, チュ, チェ, チョ c t͡ʃ ~ d͡ʒ
t͡s ~ d͡z
ナ, ニ, ヌ, ネ, ノ n n
ハ, ヒ, フ, ヘ, ホ h h
パ, ピ, プ, ペ, ポ p p ~ b
マ, ミ, ム, メ, モ m m
ヤ, ユ, イェ, ヨ y j
ラ, リ, ル, レ, ロ r ɾ
ワ, ウィ, ウェ, ウォ w w

เสียงตัวสะกด แก้

ภาษาไอนุมีเสียงตัวสะกดทั้งหมด 10 เสียง อย่างไรก็ตาม เสียงตัวสะกด h จะมีในสำเนียงซาฮารินเท่านั้น ไม่มีในสำเนียงฮกไกโด

คาตากานะ อักษรละติน IPA เทียบภาษาไทย
-k -k̚
ㇱ, ㇲ -s
-sh
-s

ッ, ㇳ -t -t̚
ㇴ, ン -n -n
ㇵ, ㇶ,ㇷ, ㇸ, ㇹ -h -x
ㇷ゚ -p -p̚
-m -m
-y -j
ㇻ, ㇼ, ㇽ, ㇾ, ㇿ -r ร์
-w -w

ในการเขียนด้วยอักษรคาตากานะ อักษรตัวเล็กจะถูกใช้แทนตัวสะกด เช่น ㇰ, ㇷ゚, ㇺ เป็นอักษรตัวเล็กของ ク, プ, ム ใช้แทนตัวสะกด ก, ป, ม เป็นต้น

สำหรับ r นั้นจะใช้ ㇻ, ㇼ, ㇽ, ㇾ, ㇿ (อักษรตัวเล็กของ ラ, リ, ル, レ, ロ) ขึ้นอยู่กับเสียงสระที่นำหน้า

ผู้พูด แก้

 
พิพิธภัณฑ์ปีร์กาโคตัน ศูนย์กลางภาษาและวัฒนธรรมไอนุในเมืองซัปโปะโระ

ภาษาไอนุถือเป็นภาษาใกล้ตายหรือใกล้สูญพันธุ์อย่างวิกฤต ในปี ค.ศ. 1960 ชาวไอนุในญี่ปุ่นกว่า 15,000 คน ใช้ภาษาญี่ปุ่นเป็นภาษาแม่เพียงภาษาเดียว ปี ค.ศ. 1980 ในเมืองนิบูตานิยังเหลือผู้ใช้ภาษาไอนุกว่าร้อยคนแต่มีเพียง 15 คนเท่านั้นที่ใช้พูดกันในชีวิตประจำวัน[4] และในปี พ.ศ. 2550 มีผู้พูดเหลืออยู่เพียง 10 คน ซึ่งผู้พูดมีอายุมากกว่า 80 ปี และผู้ใช้ที่พูดเป็นภาษารองหรือพอพูดได้บ้างก็มีอายุกว่า 60 ปี

อ้างอิง แก้

  1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, บ.ก. (2013). "Ainu". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  2. Bauer, Laurie (2007). The Linguistics Student's Handbook. Edinburgh: Edinburgh University Press.
  3. Vovin 1993, p. 157.
  4. SIL Ethnologue, 15th edition (2005)

บรรณานุกรม แก้

แหล่งข้อมูลอื่น แก้