อำเภอเขาคิชฌกูฏ

บทความนี้เกี่ยวกับอำเภอในจังหวัดจันทบุรี สำหรับพุทธศาสนสถานในประเทศอินเดีย ดูที่ เขาคิชฌกูฏ (ภูเขาในศาสนาพุทธ)

เขาคิชฌกูฏ [เขา-คิด-ชะ-กูด] เป็นอำเภอหนึ่งของ จังหวัดจันทบุรี เดิมเป็นส่วนหนึ่งของ อำเภอมะขาม เป็นที่ตั้งของอุทยานแห่งชาติเขาคิชฌกูฏ และพระบาทเขาคิชฌกูฏ หรือ พระบาทพลวง เป็นที่ประดิษฐานของรอยพระพุทธบาทที่อยู่สูงที่สุดในประเทศไทย สูงกว่า 1,050 เมตร จากระดับน้ำทะเล ถือว่าสูงที่สุดในเขตอุทยานแห่งชาติเขาคิชฌกูฏ "รอยพระพุทธบาท” ค้นพบที่ยอดเขาพระบาทจากที่ทำการอุทยานเขาคิชฌกูฏราว 4 กิโลเมตร

อำเภอเขาคิชฌกูฏ
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Khao Khitchakut
ยอดเขาคิชฌกูฏมีรอยพระพุทธบาทซึ่งเป็นที่เรียกกันทั่วไปว่า พระบาทเขาคิชฌกูฏ หรือ พระบาทพลวง ตั้งอยู่ที่ตำบลพลวง เป็นที่ประดิษฐานของรอยพระพุทธบาทที่อยู่สูงที่สุดในประเทศไทย สูงกว่า 1,050 เมตร จากระดับน้ำทะเล ถือว่าสูงที่สุดในเขตอุทยานแห่งชาติเขาคิชฌกูฏ
คำขวัญ:  คิชฌกูฎเมืองแมน แคว้นรอยพระพุทธบาท ดารดาษไม้ผล เมืองคนคุณธรรม สวยล้ำน้ำตกกระทิง มิ่งเมืองเหลืองจันทบูร ศูนย์วัฒนธรรม
แผนที่จังหวัดจันทบุรี เน้นอำเภอเขาคิชฌกูฏ
พิกัด: 12°48′16″N 102°6′53″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	จันทบุรี
พื้นที่
• ทั้งหมด	830.2 ตร.กม. (320.5 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2566)
• ทั้งหมด	29,282 คน
• ความหนาแน่น	35.27 คน/ตร.กม. (91.3 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	22210
รหัสภูมิศาสตร์	2210
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอเขาคิชฌกูฏ หมู่ที่ 10 ถนนบำราศนราดูร ตำบลพลวง อำเภอเขาคิชฌกูฏ จังหวัดจันทบุรี 22210
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

หินลูกบาตรถือเป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติสรรค์สร้างอันน่าทึ่งแห่งยอดเขาคิชฌกูฏ ที่หินก้อนใหญ่ยักษ์เช่นนี้สามารถตั้งอยู่บนชะง่อนผาที่ลาดเอียงอย่างมั่นคง ดูโดดเด่นจนบางครั้งคล้ายกับลอยอยู่เหนือลานหิน จึงเป็นเรื่องเล่าขานกันว่าหินลูกบาตรนี้ลอยอยู่เหนือพื้นดิน โดยเล่าต่อกันมาว่าเคยมีคนทดลองเอาเส้นด้ายลอดผ่านก้อนหินนี้ได้

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอเขาคิชฌกูฏมีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียง ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอสอยดาว
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอสอยดาว อำเภอโป่งน้ำร้อน และอำเภอมะขาม
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอมะขาม อำเภอเมืองจันทบุรี และอำเภอท่าใหม่
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอท่าใหม่และอำเภอแก่งหางแมว

เขาคิชฌกูฏ อุทยานแห่งชาติเขาคิชฌกูฏ อยู่ในบริเวณพื้นที่ป่าเขาคิชฌกูฏหรือเขาพระบาท ท้องที่อำเภอมะขาม และอำเภอเขาคิชฌกูฏ จังหวัดจันทบุรี ประกอบด้วยภูเขา ทิวทัศน์ที่งดงาม มียอดเขาสูงสุดอยู่ในระดับความสูง 1,000 เมตร

ประวัติ

ท้องที่อำเภอเขาคิชฌกูฏเดิมเป็นส่วนหนึ่งของอำเภอมะขาม ทางราชการได้แบ่งพื้นที่การปกครองออกมาตั้งเป็น กิ่งอำเภอเขาคิชฌกูฏ ตามประกาศกระทรวงมหาดไทยเมื่อวันที่ 14 มิถุนายน พ.ศ. 2536 โดยมีผลบังคับตั้งแต่วันที่ 1 กรกฎาคม ปีเดียวกัน ชื่อของ "เขาคิชฌกูฏ" ที่เรียกเช่นนี้ก็เพราะมีชื่อเขาในกรุงราชคฤห์ในประเทศอินเดียลูกหนึ่งชื่อว่าเขาคิชฌกูฏ ฟังแล้วคล้ายกับว่าได้ไปยังนครราชคฤห์อันเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธศาสนาของพระพุทธองค์ครั้งปฐมโพธิกาล ในตำนานศาสนาพุทธกล่าวไว้ว่า เขาคิชฌกูฏอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของกรุงราชคฤห์ซึ่งเป็นเมืองหลวงสมัยก่อนนั้น (อินเดีย) แปลว่าภูเขาแร้งกระพือปีก มีคันธกุฎีอยู่บนยอดเขา และเคยเป็นสถานที่ประทับของพระพุทธเจ้าในอดีต เป็นความดำริของพระครูธรรมสรคุณซึ่งเป็นกรรมการและเป็นหลักในการพัฒนาพระบาทพลวงตั้งแต่ พ.ศ. 2515 ได้เสนอใช้ชื่อพระบาทเขาคิชฌกูฏ (พลวง) เหตุผลเพราะเมืองไทยเป็นเมืองพุทธศาสนาเจริญกว่าเมืองไหนๆ แม้กระทั่งประเทศอินเดีย จึงน่าจะใช้ชื่อนี้เป็นที่ระลึกถึงพระบรมศาสดา

และต่อมาได้มีพระราชกฤษฎีกาลงวันที่ 24 สิงหาคม พ.ศ. 2550 ยกฐานะขึ้นเป็น อำเภอเขาคิชฌกูฏ โดยมีผลบังคับตั้งแต่วันที่ 8 กันยายน ปีเดียวกัน เพื่อปรับปรุงประสิทธิภาพการบริหารงานของหน่วยบริหารราชการส่วนภูมิภาค และถือเป็นโครงการเฉลิมพระเกียรติเนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธันวาคม พ.ศ. 2550 และกลายเป็นอำเภอลำดับที่ 10 ของจังหวัดจันทบุรี

• พ.ศ. 2530 ตั้งตำบลคลองพลู แยกออกจากตำบลตะเคียนทอง
• พ.ศ. 2535 ตั้งตำบลชากไทย แยกออกจากตำบลพลวง
• วันที่ 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2536 แยกพื้นที่ตำบลชากไทย ตำบลพลวง ตำบลตะเคียนทอง และตำบลคลองพลูจากอำเภอมะขาม ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอเขาคิชฌกูฏ และกำหนดให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอมะขาม
• พ.ศ. 2536 ตั้งตำบลจันทเขลม แยกออกจากตำบลคลองพลู
• พ.ศ. 2538 ยกฐานะจากสภาตำบลพลวงและสภาตำบลคลองพลู เป็นองค์การบริหารส่วนตำบลพลวงและองค์การบริหารส่วนตำบลคลองพลู
• พ.ศ. 2539 ยกฐานะจากสภาตำบลชากไทยและสภาตำบลตะเคียนทอง เป็นองค์การบริหารส่วนตำบลชากไทยและองค์การบริหารส่วนตำบลตะเคียนทอง
• พ.ศ. 2540 ยกฐานะจากสภาตำบลจันทเขลมเป็นองค์การบริหารส่วนตำบลจันทเขลม
• พ.ศ. 2548 กำหนดเขตตำบลในท้องที่กิ่งอำเภอเขาคิชฌกูฏ โดยกำหนดให้ตำบลพลวงมีเขตการปกครองทั้งหมด 9 หมู่บ้าน และตำบลชากไทยมีเขตการปกครองทั้งหมด 8 หมู่บ้าน
• วันที่ 23 สิงหาคม พ.ศ. 2550 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลพลวงเป็นเทศบาลตำบลพลวง
• วันที่ 8 กันยายน พ.ศ. 2550 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอเขาคิชฌกูฏ อำเภอมะขาม เป็น อำเภอเขาคิชฌกูฏ
• วันที่ 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2551 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลชากไทยเป็นเทศบาลตำบลชากไทย และจัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลตะเคียนทองเป็นเทศบาลตำบลตะเคียนทอง
• วันที่ 26 ตุลาคม พ.ศ. 2552 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลจันทเขลมเป็นเทศบาลตำบลจันเขลม
• วันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2554 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลคลองพลูเป็นเทศบาลตำบลคลองพลู

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอเขาคิชฌกูฏแบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 5 ตำบล 45 หมู่บ้าน ได้แก่

ลำดับ	อักษรไทย	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนประชากร (ธันวาคม 2565)
1.	ชากไทย	Chak Thai	8	4,352
2.	พลวง	Phluang	10	7,382
3.	ตะเคียนทอง	Takhian Thong	9	4,646
4.	คลองพลู	Khlong Phlu	10	6,645
5.	จันทเขลม	Chanthakhlem	8	6,153

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอเขาคิชฌกูฏประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 5 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลพลวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลพลวงทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลชากไทย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลชากไทยทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลตะเคียนทอง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลตะเคียนทองทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลจันทเขลม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลจันทเขลมทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลคลองพลู ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคลองพลูทั้งตำบล

สถานที่สำคัญ

• อุทยานแห่งชาติเขาคิชฌกูฏ
• มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลตะวันออก วิทยาเขตจันทบุรี
• รอยพระพุทธบาท วัดพลวง
• วัดกระทิง