พ่อขุนบานเมือง

พระมหากษัตริย์แห่งอาณาจักรสุโขทัย

พ่อขุนบานเมือง (สวรรคตราว พ.ศ. 1822)[1] เป็นพระมหากษัตริย์แห่งอาณาจักรสุโขทัย อาณาจักรโบราณในประเทศไทยปัจจุบัน พระองค์ทรงอยู่ในราชวงศ์พระร่วง[4]

พ่อขุนบานเมือง
พระรูปพ่อขุนบานเมือง ไม่ปรากฏที่ตั้ง
พระมหากษัตริย์สุโขทัย
ครองราชย์ราว พ.ศ.1811 – พ.ศ. 1822[1]
ก่อนหน้าพ่อขุนศรีอินทราทิตย์[2]
ถัดไปพ่อขุนรามคำแหงมหาราช[2]
สวรรคตราว พ.ศ. 1822[1]
พระราชบุตรพระยางั่วนำถุม[3]
ราชวงศ์พระร่วง[4]
พระราชบิดาพ่อขุนศรีอินทราทิตย์[2]
พระราชมารดานางเสือง[2]

พระนาม แก้

คำนำพระนามว่า "พ่อขุน" นั้นปรากฏแต่ในจารึกสองหลัก คือ จารึกพ่อขุนรามคำแหง (ราว พ.ศ. 1835) และจารึกวัดศรีชุม (ราว พ.ศ. 1884–1910)[5] ส่วนจารึกสมัยหลัง เช่น จารึกปู่ขุนจิตขุนจอด (พ.ศ. 1935)[6] ใช้คำนำพระนามแบบมอญว่า "พรญา" (พระยา) ขณะที่คำว่า "พ่อขุน" ถูกลดฐานะเป็นคำนำหน้านามขุนนางหรือเจ้าเมือง[5]

พระนาม "บานเมือง" ปรากฏในจารึกพ่อขุนรามคำแหง[7] ส่วนจารึกปู่ขุนจิตขุนจอดเรียกพระองค์แต่ว่า "บาน"[6]

พระนาม "บานเมือง" แปลว่า เบิกบานเมือง (ทำให้เมืองเบิกบาน)[8]

เอกสารภาษาบาลีมักแปลงคำว่า "บาน" เป็น "บาล" (บาลี: ปาล) ทำให้คนทั่วไปเข้าใจผิดว่า พระนามคือ "บาลเมือง"[4][8] ที่แปลว่า "คุ้มครองเมือง"[8]

พระชนมชีพ แก้

  พระมหากษัตริย์ราชวงศ์พระร่วง
 พ่อขุนศรีอินทราทิตย์
 พ่อขุนบานเมือง
 พ่อขุนรามคำแหงมหาราช
 พระยาเลอไทย
 พระยางั่วนำถุม
 พระมหาธรรมราชาที่ 1
 พระมหาธรรมราชาที่ 2
 พระมหาธรรมราชาที่ 3
 พระมหาธรรมราชาที่ 4

พระองค์เป็นพระโอรสพระองค์ที่สองของพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ พระมหากษัตริย์แห่งอาณาจักรสุโขทัย กับนางเสือง พระมเหสี[9] พระองค์ทรงสืบราชสมบัติต่อจากพระบิดา โดยไม่ปรากฏปีที่เสด็จขึ้นครองราชย์ และทรงอยู่ในราชสมบัติไปจนเสด็จสวรรคาลัยในราว พ.ศ. 1822[1]

จารึกพ่อขุนรามคำแหงพรรณนาอัตชีวประวัติพ่อขุนรามคำแหงมหาราช พระอนุชาของพระองค์ ไว้ว่า

"พ่อกูชื่อศรีอินทราทิตย์ แม่กูชื่อนางเสือง พี่กูชื่อบานเมือง ตูพี่น้องท้องเดียวห้าคน ผู้ชายสาม ผู้หญิงโสง พี่เผือผู้อ้ายตายจากเผือเตียมแต่ยังเล็ก...เมื่อชั่วพ่อกู กูบำเรอแก่พ่อกู กูบำเรอแก่แม่กู กูได้ตัวเนื้อตัวปลา กูเอามาแก่พ่อกู กูได้หมากส้มหมากหวานอันใดกินอร่อยดี กูเอามาแก่พ่อกู กูไปตีหนังวังช้างได้ กูเอามาแก่พ่อกู กูไปท่อบ้านท่อเมือง ได้ช้างได้งวง ได้ปั่วได้นาง ได้เงือนได้ทอง กูเอามาเวนแก่พ่อกู พ่อกูตาย ยังพี่กู กูพร่ำบำเรอแก่พี่กูดั่งบำเรอแก่พ่อกู พี่กูตาย จึงได้เมืองแก่กูทังกลม"[7]

พระองค์ยังได้รับการเอ่ยถึงในจารึกปู่ขุนจิตขุนจอดที่พรรณนาลำดับกษัตริย์ราชวงศ์พระร่วง[6]

ตามที่ระบุในจารึกทั้งสองหลัก เมื่อสิ้นพระองค์แล้ว พ่อขุนรามคำแหง พระอนุชาของพระองค์ ทรงสืบราชบัลลังก์ต่อเป็นพระมหากษัตริย์แห่งราชอาณาจักรสุโขทัย[1]

เอกสาร ชินกาลมาลีปกรณ์ ระบุว่า พระองค์มีพระโอรสพระองค์หนึ่งพระนามว่า พระยางั่วนำถุม ซึ่งภายหลังได้ขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์แห่งราชอาณาจักรสุโขทัยเช่นกัน[3]

ด้วยประเพณีการตั้งชื่อบุตรหลานตามนามบรรพบุรุษ พระนามของพระองค์จึงได้รับการตั้งเป็นชื่อเหลนของพระองค์ คือ พระยาบานเมืองผู้ซึ่งภายหลังขึ้นครองราชย์เป็นพระมหาธรรมราชาที่ 4 พระมหากษัตริย์แห่งราชอาณาจักรสุโขทัย[10]

ดูเพิ่ม แก้

อ้างอิง แก้

บรรณานุกรม แก้

  • ประเสริฐ ณ นคร (2543). ประวัติศาสตร์เบ็ดเตล็ด. กรุงเทพฯ: มติชน. ISBN 9743236007.{{cite book}}: CS1 maint: ref duplicates default (ลิงก์)
  • มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, โครงการศูนย์สุโขทัยศึกษา (2539). สารานุกรมสุโขทัยศึกษา (เล่ม 2 ฝ–ฮ). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. ISBN 9789746149372.
  • มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา (2554). นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา. ISBN 9786167308258.{{cite book}}: CS1 maint: ref duplicates default (ลิงก์)
  • ราชบัณฑิตยสถาน (2556). ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงมหาราช หลักที่ 1 ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (3 ed.). กรุงเทพฯ: ราชบัณฑิตยสถาน. ISBN 9786167073620.{{cite book}}: CS1 maint: ref duplicates default (ลิงก์)
  • วินัย พงศ์ศรีเพียร (2552). 100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 1. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย. ISBN 9786167070032.{{cite book}}: CS1 maint: ref duplicates default (ลิงก์)
  • ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) (2565-05-19). "จารึกปู่ขุนจิดขุนจอด". ฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย. กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). สืบค้นเมื่อ 2565-08-06. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  • สุจิตต์ วงษ์เทศ (2526). สุโขทัยไม่ใช่ราชธานีแห่งแรกของไทย. กรุงเทพฯ: มติชน. ISBN 9748350363.{{cite book}}: CS1 maint: ref duplicates default (ลิงก์)
ก่อนหน้า พ่อขุนบานเมือง ถัดไป
พ่อขุนศรีอินทราทิตย์
ราชวงศ์พระร่วง
  พระมหากษัตริย์แห่ง
อาณาจักรสุโขทัย

(? – ราว พ.ศ. 1822)
  พ่อขุนรามคำแหง
ราชวงศ์พระร่วง