วิกิพีเดีย

กบฏจงโฮย

กบฏจงโฮย (จีน: 鍾會之亂) เป็นการก่อกบฏในเดือนมีนาคม ค.ศ. 264 นำโดยจงโฮยขุนพลของรัฐวุยก๊ก เพื่อต่อต้านสุมาเจียวผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์แห่งวุยก๊ก จงโฮยได้รับการสนับสนุนจาก เกียงอุยขุนพลจากอดีตรัฐจ๊กก๊กซึ่งถูกพิชิตโดยทัพวุยก๊กก่อนการที่การก่อกบฏจะเริ่มต้นขึ้น จงโฮยในฐานะแม่ทัพคนหนึ่งของวุยก๊กในการพิชิตจ๊กก๊กโดยวุยก๊กเห็นว่าตนเองมีความสามารถเพียงพอที่จะเอาชนะราชสำนักวุยก๊กและก่อตั้งรัฐของตนเองในอาณาเขตของจ๊กก๊กที่เพิ่งถูกพิชิต และมีความปรารถนาในการจะตั้งอาณาจักรของตนในเขตแดนของจ๊กก๊ก[1] การก่อกบฏสิ้นสุดลงเมื่อข้าราชการและทหารของวุยก๊กบางส่วนที่ไม่เต็มใจเข้าร่วมกับจงโฮยเริ่มก่อการกำเริบเพื่อต่อต้านจงโฮย แล้วสังหารทั้งจงโฮยและเกียงอุยในที่สุด

กบฏจงโฮย
ส่วนหนึ่งของ สงครามในยุคสามก๊ก
วันที่1–3 มีนาคม ค.ศ. 264
สถานที่
นครเฉิงตู มณฑลเสฉวน ประเทศจีน
ผล จงโฮยและเกียงอุยถูกสังหารโดยกำลังทหารที่ก่อการกำเริบ
เตงงายและบุตรชายถูกประหารชีวิต
กบฏถูกปราบปราม
คู่สงคราม
จงโฮย วุยก๊ก กำลังทหารใต้บังคับบัญชาของจงโฮยที่ก่อการกำเริบ
ผู้บังคับบัญชาและผู้นำ
จงโฮย †
เกียงอุย †		 สุมาเจียว
กาอุ้น
เตงงาย โทษประหารชีวิต
เตงต๋ง โทษประหารชีวิต		 อุยก๋วน
เฮาเหลก
เฮาเกียน
คูเกี๋ยน

ภูมิหลัง

แก้

ในตอนแรก เมื่อสุมาเจียวต้องการมอบหมายให้จงโฮยเป็นผู้นำทัพวุยก๊กในการพิชิตจ๊กก๊ก เซียวค้าเตือนสุมาเจียวว่าจงโฮยอาจก่อกบฏต่อวุยก๊กเพราะจงโฮยบัญชาการทหารหลายพันนาย เป็นโสด และไม่มีครอบครัวต้องห่วงพะวง สุมาเจียวหัวเราะและกล่าวว่าตนเข้าใจความกังวลของเซียวค้าเป็นอย่างดี แต่ก็เลือกที่จะตั้งให้จงโฮยนำทัพวุยก๊กเพราะตนเชื่อในความสามารถของจงโฮยที่จะพิชิตจ๊กก๊ก สุมาเจียวยังคาดการณ์ว่าแม้ว่าจงโฮยจะก่อกบฏแต่ก็จะกระทำไม่สำเร็จด้วยเหตุผล 2 ประการ ประการแรก ผู้คนในจ๊กก๊กจะหวาดกลัวหลังเห็นรัฐของพวกตนถูกพิชิต ด้วยเหตุนี้จึงไม่อาจช่วยจงโฮย ประการที่สอง ทัพวุยก๊กจะต้องเหนื่อยล้าหลังการศึกและต้องการกลับบ้าน ดังนั้นทหารเหล่านี้จะไม่สนับสนุนการก่อกบฏของจงโฮย[2]

ทั้งเตงงายและจงโฮยมีส่วนร่วมในการพิชิตจ๊กก๊กในปี ค.ศ. 263 โดยต่างก็แข่งขันกันเองในการยกพลบุกจ๊กก๊ก จงโฮยต้องการบุกผ่านเกียมโก๊ะ (劍閣 เจี้ยนเก๋อ) ส่วนเตงงายเลือกที่เคลื่อนพลผ่านอิมเป๋ง (陰平 อินผิง) เกียงอุยซึ่งตกใจต่อการโจมตีจากทางตะวันออกของจงโฮยจึงนำกำลังพลทั้งหมดจากอิมเป๋งไปต้านทานการรุกคืบของจงโฮย เป็นผลทำให้การรุกคืบของเตงงายผ่านอิมเป๋งเป็นไปโดยสะดวกจนสามารถมาถึงเซงโต๋ (成都 เฉิงตู) อย่างรวดเร็วและเรียกร้องให้เล่าเสี้ยนยอมจำนน

ในช่วงการยึดครองอาณาเขตของจ๊กก๊กในเวลาต่อมา เตงงายเริ่มออกคำสั่งในเซงโต๋อย่างเผด็จการ ในขณะที่จงโฮยก็เริ่มแสดงสัญญาณของความอหังการ เชื่อว่าตนไม่อาจรับใช้ภายใต้คนอื่นได้อีกต่อไป[1] ด้านเกียงอุยลอบติดต่อกับเล่าเสี้ยน วางแผนจะลวงให้จงโฮยก่อกบฏทำให้กำลังพลของวุยก๊กอ่อนแอลง ก่อนจะดำเนินการสังหารจงโฮยและยึดอำนาจบัญชากำลังพล ขณะเดียวกันก็จะประกาศการตั้งตนเป็นอิสระของจ๊กก๊กอีกครั้ง

การเตรียมการ

แก้

การดำเนินการลำดับแรกของจงโฮยคือการปลอมแปลงจดหมายเพื่อพิสูจน์แผนของเตงงายที่จะตั้งใจจะก่อกบฏ เพื่อก่อให้เกิดความไม่ไว้วางใจกันระหว่างสุมาเจียวและเตงงาย เสริมด้วยความเย่อหยิ่งของเตงงายที่เพิ่มมากขึ้นในจดหมายโต้ตอบกับสุมาเจียว จงโฮยนั้นมีทักษะในการปลอมลายมือ จึงลอบสกัดและแก้ไขรายงานจากเตงงายที่ส่งไปยังราชสำนักวุยก๊กเพื่อแสดงออกถึงความเย่อหยิ่งของเตงงาย ขณะเดียวกันจงโฮยก็ส่งรายงานของตนเองเพื่อแสดงความสงสัยต่อตัวเตงงาย จงโฮยยังทำลายจดหมายจากสุมาเจียวที่ส่งถึงเตงงายเพื่อทำให้เตงงายเหินห่างกับสุมาเจียวอีกด้วย[3]

ต้นปี ค.ศ. 264 สุมาเจียวออกพระราชโองการแต่งตั้งให้จงโฮยเป็นเสนาบดีมหาไทย (司徒 ซือถู) และสั่งให้จงโฮยจับกุมเตงงายเพื่อส่งตัวกลับมาดำเนินคดีที่ลกเอี๋ยง (洛陽 ลั่วหยาง) นครหลวงของวุยก๊ก จงโฮยจึงมีคำสั่งให้อุยก๋วน (衛瓘 เว่ย์ กว้าน) ไปจับกุมเตงงายและเตงต๋งบุตรชาย จงโฮยหวังว่าอุยก๋วนจะถูกสังหารขณะพยายามจับกุมเตงงาย ซึ่งจะช่วยทำให้ข้อกล่าวหาต่อเตงงายดูน่าเชื่อถือมากยิ่งขึ้น แต่อุยก๋วนสามารถจับกุมเตงงายได้สำเร็จในเวลากลางคืนโดยเตงงายไม่ทันตั้งตัวหลังจากที่กำลังทหารของเตงงายอมวางอาวุธเพื่อเคารพต่อคำสั่งของสุมาเจียว หลังจากนั้นเตงงายจึงถูกจับใส่รถนักโทษ[4]

อย่างไรก็ตาม ในช่วงเวลาเดียวกันนั้น สุมาเจียวได้นำทัพด้วยตนเองพร้อมกับกาอุ้นออกจากลกเอี๋ยงมุ่งมาเซงโต๋ ในขณะที่สุมาเจียวนำกำลังทหารไปประจำการที่เตียงอั๋น (長安 ฉางอาน) เซียวค้าบอกกับสุมาเจียวว่าไม่จำเป็นที่สุมาเจียวต้องไปเตียงอั๋นเพราะจงโฮยมีความสามารถที่จะจับกุมเตงงายด้วยตนเองเนื่องจากจงโฮยมีกำลังพลมากกว่าเตงงาย 5-6 เท่า สุมาเจียวตอบว่า "ท่านลืมที่พูดไว้ก่อนหน้านี้แล้วหรือ เหตุใดท่านจึงบอกข้าไม่ให้ไป (เตียงอั๋น) เล่า โปรดเก็บเรื่องที่เราพูดกันนี้ไว้เป็นความลับเถิด ข้าปฏิบัติต่อผู้คนด้วยความไว้วางใจและความเคารพ ตราบใดที่พวกเขายังคงภักดีต่อข้า ข้าก็จะไม่สงสัยพวกเขา เมื่อเร็ว ๆ นี้กาอุ้นบอกข้าว่า 'ท่านสงสัยจงโฮยหรือไม่' ข้าตอบว่า 'หากข้าส่งท่านไปปฏิบัติภารกิจในวันนี้ ท่านจะคิดว่าข้ากำลังสงสัยท่านหรือไม่' เขาตอบข้าไม่ได้ ทุกอย่างจะเรียบร้อยเมื่อข้าไปถึงเตียงอั๋น"[5]

จงโฮยขึ้นมารักษาการแม่ทัพแห่งทัพวุยก๊กในอาณาเขตของอดีตจ๊กก๊กในทันที เวลานั้นความอหังการของจงโฮยขึ้นมาถึงจุดสูงสุด จงโฮยได้ร่างแผนในการยึดลกเอี๋ยงไว้ตามลำดับดังนี้:

  1. เกียงอุยจะนำทัพหน้าออกจากหุบเขาเสียดก๊ก (斜谷 เสียกู่) เพื่อโจมตีนครเตียงอั๋น จงโฮยจะนำทัพหลักตามมาสนับสนุน
  2. หลังยึดได้เตียงอั๋น จะแบ่งทัพออกเป็น 2 กองคือกองทหารราบและกองทหารม้า กองทหารราบจะล่องเรือไปตามแม่น้ำอุยโห (渭河 เว่ย์เหอ) และแม่น้ำฮองโห (黃河 หฺวางเหอ) ไปยังท่าข้ามเมิ่งจิน (孟津) ใกล้กับลกเอี๋ยง ส่วนกองทหารม้าจะยกมุ่งตรงไปทางลกเอี๋ยงทางบก จงโฮยประมาณการว่าการยกพลจะใช้เวลา 5 วัน
  3. กองทหารราบและกองทหารม้าจะสมทบกันนอกลกเอี๋ยงและเข้าโจมตีนครลกเอี๋ยงด้วยกัน[6]

การก่อกบฏ

แก้

จงโฮยได้รับจดหมายจากสุมาเจียวความว่า "ข้าเกรงว่าเตงงายอาจไม่ยอมถูกจับกุม ข้าจึงสั่งให้กาอุ้นนำทหารราบและทหารม้า 10,000 นายเข้าหุบเขาเสียดก๊กและประจำการอยู่ที่ก๊กเสีย (樂城 เล่อเฉิง) ข้าจะนำพล 100,000 นายไปประจำการอยู่ที่เตียงอั๋น เราจะได้พบกันในไม่ช้านี้" หลังจากอ่านจดหมาย จงโฮยก็ตกตะลึงและบอกผู้ช่วยคนสนิทว่า "เมื่อนายท่านนั้นสั่งให้ข้าจับกุมเตงงาย ก็ทราบดีว่าข้าสามารถจะทำภารกิจได้สำเร็จโดยลำพังตน แต่บัดนี้นายท่านนำกำลังพลมาที่นี่ก็คงกำลังสงสัยข้าเป็นแน่ เราควรกระทำการอย่างรวดเร็ว หากทำสำเร็จแล้วแผ่นดินก็จะเป็นของเรา แต่หากล้มเหลว เราสามารถถอยกลับไปที่จ๊กฮั่น และทำอย่างที่เล่าปี่เคยทำมาก่อน เป็นที่รู้กันดีว่าแผนการของข้าไม่เคยล้มเหลวเลยนับแต่ครั้งที่มีกบฏในฉิวฉุน ข้าจะพอใจกับเกียรติเพียงเท่านี้ได้อย่างไร"[7] จากการได้ยินข่าวนี้ จงโฮยจึงประกาศอย่างเปิดเผยที่จะก่อกบฏโดยประกาศกับเหล่าคนสนิทอย่างเช่นเกียงอุยที่เวลานั้นเป็นหัวหน้าขุนพลของจงโฮย

จงโฮยมาถึงเซงโต๋ในวันที่ 29 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 264 วันรุ่งขึ้น จงโฮยเรียกข้าราชการระดับสูงและอดีตข้าราชการของจ๊กก๊กทุกคนมาที่ราชสำนักจ๊กก๊กเดิม อ้างว่าเพื่อจัดพิธีรำลึกถึงกวยทายเฮาที่เพิ่งสิ้นพระชนม์ ในระหว่างพิธี จงโฮยแสดงพระราชเสาวนีย์ที่อ้างว่ากวยทายเฮาทรงออกก่อนที่จะสิ้นพระชนม์ ในพระราชเสาวนีย์ระบุว่ากวยทายเฮาต้องการให้ผู้จงภักดีต่อวุยก๊กทุกคนลุกขึ้นต่อต้านสุมาเจียวและโค่นสุมาเจียวจากอำนาจ จงโฮยขอความคิดเห็นจากเหล่าข้าราชการ บอกให้ลงนามหากเห็นด้วยที่จะปฏิบัติตามพระประสงค์ก่อนสิ้นพระชนม์ของกวยทายเฮา จากนั้นจึงสั่งให้ผู้ช่วยคนสนิทเข้าบัญชาการหน่วยทหารต่าง ๆ แล้วจึงสั่งให้กักบริเวณข้าราชการทั้งหมดในสำนักต่าง ๆ และปิดประตูแต่ละสำนัก รวมถึงสั่งให้ปิดประตูเมืองและวางกำลังเวรยามอย่างแน่นหนา[8]

คูเกี๋ยน (丘建 ชิว เจี้ยน) นายทหารใต้บังคับบัญชาคนหนึ่งของจงโฮยเคยเป็นผู้ใต้บังคับบัญชาของเฮาเหลก (胡烈 หู เลี่ย) เฮาเหลกแนะนำคูเกี๋ยนให้กับสุมาเจียว จงโฮยชื่นชมและนับถือคูเกี๋ยนอย่างสูงและขอให้ย้ายคูเกี๋ยนมาอยู่ในสังกัดของตน คูเกี๋ยนเห็นใจเฮาเหลกที่ถูกกักบริเวณเพียงลำพังในห้อง จึงไปหาจงโฮยและกล่าวว่าข้าราชการที่ถูกกักบริเวณแต่ละคนควรมีข้ารับใช้ไว้ดูแลอำนวยความสะดวก จงโฮยเห็นด้วย เฮาเหลกลวงข้ารับใช้ของตนและเขียนจดหมายไปถึงเหล่าบุตรชาย ในจดหมายกล่าวว่าตนได้ยินมาจากคูเกี๋ยนว่าจงโฮยกำลังวางแผนจะกวาดล้างข้าราชการที่ไม่ได้อยู่ในสังกัดของตนโดยการลวงให้มาติดกับและสังหาร ข่าวลือแพร่กระจายอย่างรวดเร็วเหมือนไฟป่าในหมู่ข้าราชการที่ถูกกักบริเวณ เมื่อคนของจงโฮยได้ข่าวเกี่ยวกับข่าวลือนี้ ก็เสนอให้จงโฮยประหารชีวิตข้าราชการทุกคนที่มียศตั้งแต่แม่ทัพทหารม้ารักษาค่ายใหญ่ (牙門騎督 หยาเหมินฉีตู) ขึ้นไป และควบรวมกำลังทหารของเตงงายมาร่วมในทัพกบฏ เกียงอุยสนับสนุนข้อเสนอนี้อย่างแข็งขัน ซึ่งเกียงอุยนั้นมีความคิดซ่อนเร้นว่าการทำเช่นนี้จะทำให้ทัพของวุยก๊กอ่อนแอลงเพื่อจะนำไปสู่การฟื้นฟูรัฐจ๊กก๊กขึ้นใหม่ จงโฮยเห็นด้วยกับข้อเสนอของเหล่าคนสนิทแม้จะไม่มั่นใจนัก[9]

ความล่มจม

แก้

เวลาประมาณเที่ยงวันของวันที่ 3 มีนาคม ค.ศ. 264 เหล่าบุตรชายของเฮาเหลกและผู้ใต้บังคับบัญชาเริ่มตีกลอง เหล่าทหารก็ทำตาม จากนั้นเหล่าทหารก็ยกไปยังประตูเมืองอย่างไม่เป็นระเบียบเพราะไม่มีคนนำ อุยก๋วนและคูเกี๋ยนเข้าร่วมในการก่อการกำเริบต่อต้านจงโฮย ในเวลานั้นเกียงอุยกำลังรวบรวมชุดเกราะและอาวุธจากจงโฮย ขณะนั้นพวกเขาก็ได้ยินเสียงโห่ร้องและได้รับข่าวว่าเกิดเพลิงไหม้ ต่อมาไม่นานก็มีรายงานว่าทหารจำนวนมากมารวมตัวที่หน้าประตูเมือง จงโฮยประหลาดใจจึงถามเกียงอุยว่า "คนพวกนั้นก่อปัญหาขึ้นแล้ว เราควรทำอย่างไรดี" เกียงอุยตอบว่า "ฆ่าพวกเขาเสีย" จงโฮยจึงสั่งให้ทหารสังหารข้าราชการที่ยังถูกกักบริเวณในแต่ละสำนัก ข้าราชการบางคนนำเครื่องเรือนมาขัดประตูไว้ ทหารของจงโฮยกระแทกประตูแต่ไม่สามารถเปิดได้ ไม่นานหลังนั้น มีรายงานว่ามีคนใช้บันได้ปีนข้ามประตูเมืองและมีคนจุดไฟเผาอาคารต่าง ๆ เกิดความโกลาหลและลูกเกาทัณฑ์ถูกยิงออกไปทุกทิศทาง ข้าราชการที่ถูกกักบริเวณหลบหนีจากการถูกจองจำได้แล้วรวมกลุ่มกับทหารของตนเข้าโจมตีจงโฮยและเกียงอุย จงโฮยและเกียงอุยต่อสู้กับทหารที่ก่อการกำเริบ สังหารได้ 5 หรือ 6 คน แต่ในที่สุดทั้งสองก็ถูกทหารรุมสังหาร จงโฮยเสียชีวิตขณะอายุ 40 ปี (ตามการนับอายุแบบเอเชียตะวันออก) มีคนเสียชีวิตหลายร้อยคนในการก่อการกำเริบครั้งนั้น[10]

ในช่วเวลาที่สุมาเจียวมาถึงเตียงอั๋น จงโฮยก็ถูกสังหารในระหว่างการก่อการกำเริบไปแล้ว ซึ่งตรงกับที่สุมาเจียวได้คาดการณ์ไว้[11] อุยก๋วนซึ่งได้เข้าควบคุมกำลังทหารของจงโฮยได้สั่งประหารชีวิตเตงงายและเตงต๋งในเวลาต่อมา เพราะอุยก๋วนกลัวว่าเตงงายจะหาทางแก้แค้นตนในเรื่องที่มีส่วนในการจับกุม หลังจากเหตุการณ์เหล่านี้ อุยก๋วกลับมารับราชการกับสุมาเจียวและในที่สุดก็ได้รับใช้สุมาเอี๋ยนบุตรชายของสุมาเจียว แล้วได้รับราชการกับราชวงศ์จิ้นที่สุมาเอี๋ยนก่อตั้งขึ้นในภายหลัง

ในวัฒนธรรมประชานิยม

แก้

การก่อกบฏของจงโฮยปรากฏในตอนที่ 19 ของนวนิยายอิงประวัติศาสตร์เรื่องสามก๊ก (ซานกั๋วเหยี่ยนอี้) โดยล่อกวนตง เกร็ดประวัติศาสตร์ที่มีชื่อเสียงที่ถูกนำมาเล่าในนวนิยายที่เกี่ยวกับการก่อกบฏคือเรื่องที่เกียงอุยถูกสังหาร ศพของเกียงอุยถูกผ่าจนเห็นถุงน้ำดี (ในวัฒนธรรมจีนโบราณถือกันว่าถุงน้ำดีเป็นแหล่งของความกล้าหาญ) ซึ่งขยายจนมีขนาดใหญ่มาก แสดงถึงความเขลาอย่างบุ่มบ่าม บรรยายด้วยวลีที่ปัจจุบันใช้เป็นสุภาษิตว่า "ถุงน้ำดีใหญ่โต่วหนึ่ง" (膽大如斗 ต่านต้าหรูโต่ว)[a] กล่าวกันว่าถุงน้ำดีของเกียงอุยถูกฝังแยกกับร่างกาย และมีหลุมศพที่อ้างกันว่าเป็นที่ฝังถุงน้ำดี[12]

หมายเหตุ

แก้
  1. ↑ โต่ว (斗) เป็นหน่วยวัดปริมาตรแบบดั้งเดิม 1 โต่ว มีค่าประมาณ 10 ลูกบาศก์เดซิเมตร

อ้างอิง

แก้
  1. ↑ 1.0 1.1 Alan Kam-Leung Chan, National University of Singapore. http://www.iep.utm.edu/zhonghui/#H1
  2. ↑ (初，文王欲遣會伐蜀，西曹屬邵悌求見曰：「今遣鍾會率十餘萬衆伐蜀，愚謂會單身無重任，不若使餘人行。」文王笑曰：「我寧當復不知此耶？蜀為天下作患，使民不得安息，我今伐之如指掌耳，而衆人皆言蜀不可伐。夫人心豫怯則智勇並竭，智勇並竭而彊使之，適為敵禽耳。惟鍾會與人意同，今遣會伐蜀，必可滅蜀。滅蜀之後，就如卿所慮，當何所能一辦耶？凡敗軍之將不可以語勇，亡國之大夫不可與圖存，心膽以破故也。若蜀以破，遺民震恐，不足與圖事；中國將士各自思歸，不肯與同也。若作惡，祗自滅族耳。卿不須憂此，慎莫使人聞也。」) สามก๊กจี่ เล่มที่ 28.
  3. ↑ (世語曰：會善效人書，於劒閣要艾章表白事，皆易其言，令辭指悖傲，多自矜伐。又毀文王報書，手作以疑之也。) อรรถาธิบายจื่กชื่อ-ยฺหวี่ในสามก๊กจี่ เล่มที่ 28.
  4. ↑ (會內有異志，因鄧艾承制專事，密白艾有反狀，於是詔書檻車徵艾。司馬文王懼艾或不從命，勑會並進軍成都，監軍衞瓘在會前行，以文王手筆令宣喻艾軍，艾軍皆釋仗，遂收艾入檻車。) สามก๊กจี่ เล่มที่ 28.
  5. ↑ (及會白鄧艾不軌，文王將西，悌復曰：「鍾會所統，五六倍於鄧艾，但可勑會取艾，不足自行。」文王曰：「卿忘前時所言邪，而更云可不須行乎？雖爾，此言不可宣也。我要自當以信義待人，但人不當負我，我豈可先人生心哉！近日賈護軍問我，言：『頗疑鍾會不？』我荅言：『如今遣卿行，寧可復疑卿邪？』賈亦無以易我語也。我到長安，則自了矣。」軍至長安，會果已死，咸如所策。) สามก๊กจี่ เล่มที่ 28.
  6. ↑ (會所憚惟艾，艾旣禽而會尋至，獨統大衆，威震西土。自謂功名蓋世，不可復為人下，加猛將銳卒皆在己手，遂謀反。欲使姜維等皆將蜀兵出斜谷，會自將大衆隨其後。旣至長安，令騎士從陸道，步兵從水道順流浮渭入河，以為五日可到孟津，與騎會洛陽，一旦天下可定也。) สามก๊กจี่ เล่มที่ 28.
  7. ↑ (會得文王書云：「恐鄧艾或不就徵，今遣中護軍賈充將步騎萬人徑入斜谷，屯樂城，吾自將十萬屯長安，相見在近。」會得書，驚呼所親語之曰：「但取鄧艾，相國知我能獨辦之；今來大重，必覺我異矣，便當速發。事成，可得天下；不成，退保蜀漢，不失作劉備也。我自淮南以來，畫無遣策，四海所共知也。我欲持此安歸乎！」) สามก๊กจี่ เล่มที่ 28.
  8. ↑ (會以五年正月十五日至，其明日，悉請護軍、郡守、牙門騎督以上及蜀之故官，為太后發喪於蜀朝堂。矯太后遺詔，使會起兵廢文王，皆班示坐上人，使下議訖，書版署置，更使所親信代領諸軍。所請群官，悉閉著益州諸曹屋中，城門宮門皆閉，嚴兵圍守。) สามก๊กจี่ เล่มที่ 28.
  9. ↑ (會帳下督丘建本屬胡烈，烈薦之文王，會請以自隨，任愛之。建愍烈獨坐，啟會，使聽內一親兵出取飲食，諸牙門隨例各內一人。烈紿語親兵及疏與其子曰：「丘建密說消息，會已作大坑，白棓數千，欲悉呼外兵入，人賜白㡊，拜為散將，以次棓殺坑中。」諸牙門親兵亦咸說此語，一夜傳相告，皆徧。或謂會：「可盡殺牙門騎督以上。」會猶豫未決。) สามก๊กจี่ เล่มที่ 28.
  10. ↑ (十八日日中，烈軍兵與烈兒雷鼓出門，諸軍兵不期皆鼓譟出，曾無督促之者，而爭先赴城。時方給與姜維鎧杖，白外有匈匈聲，似失火，有頃，白兵走向城。會驚，謂維曰：「兵來似欲作惡，當云何？」維曰：「但當擊之耳。」會遣兵悉殺所閉諸牙門郡守，內人共舉机以柱門，兵斫門，不能破。斯須，門外倚梯登城，或燒城屋，蟻附亂進，矢下如雨，牙門、郡守各緣屋出，與其卒兵相得。姜維率會左右戰，手殺五六人，衆旣格斬維，爭赴殺會。會時年四十，將士死者數百人。) สามก๊กจี่ เล่มที่ 28.
  11. ↑ (及會白鄧艾不軌，文王將西，悌復曰：「鍾會所統，五六倍於鄧艾，但可勑會取艾，不足自行。」文王曰：「卿忘前時所言邪，而更云可不須行乎？雖爾，此言不可宣也。我要自當以信義待人，但人不當負我，我豈可先人生心哉！近日賈護軍問我，言：『頗疑鍾會不？』我荅言：『如今遣卿行，寧可復疑卿邪？』賈亦無以易我語也。我到長安，則自了矣。」軍至長安，會果已死，咸如所策。) สามก๊กจี่ เล่มที่ 28.
  12. ↑ China History Forum thread, "Three Kingdoms tombs". http://www.chinahistoryforum.com/index.php?/topic/3330-three-kingdoms-tombs/

บรรณานุกรม

แก้
เข้าถึงจาก "https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=กบฏจงโฮย&oldid=12079632"