เจ้าเซ็น
เจ้าเซ็น หรือ แขกเจ้าเซ็น ในอดีตเรียก แขกใหญ่ หรือ แขกมัวร์[1] หมายถึงมุสลิมนิกายชีอะฮ์ในประเทศไทย มีประวัติความเป็นมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา และมักหมายถึงชาวมุสลิมเชื้อเปอร์เซีย (หรือเรียกแขกมะหง่นหรือมห่น) เป็นสำคัญ เพราะนับถือนิกายต่างจากมุสลิมกลุ่มอื่นในประเทศ[2] ปัจจุบันแขกเจ้าเซ็นอยู่ในกรุงเทพมหานคร ราวปี พ.ศ. 2548 มีการประมาณการว่ามีแขกเจ้าเซ็นอาศัยอยู่ราว 600-800 คน[3] เดิมแขกเจ้าเซ็นมีอัตลักษณ์การแต่งกายด้วยเสื้อผ้าลายยาวกรอมข้อเท้า สวมกางเกงขายาว และใช้ผ้าพันศีรษะ ปัจจุบันเหลืออัตลักษณ์เพียงอย่างเดียวคือสวมหมวกฉาก หรือหมวกกลีบเท่านั้น[4]
ส่วนมุสลิมนิกายซุนนีที่เปลี่ยนมานับถือนิกายชีอะฮ์ในพื้นที่ต่าง ๆ ในประเทศไทย แขกเจ้าเซ็นจะเรียกว่า "พี่น้องใหม่" ไม่ถูกนับว่าเป็นแขกเจ้าเซ็น[5]
พิธีกรรม
แก้ชาวมุสลิมกลุ่มนี้มีพิธีกรรมในไทยเรียก พิธีแห่เจ้าเซ็น หรือ พิธีเต้นเจ้าเซ็น (ในชุมชนชีอะฮ์ในไทยเรียก พิธีมะหะหร่ำ)[6] ไว้อาลัยแก่ฮุซัยน์ อิบน์ อะลี หลานตาของนบีมุฮัมมัดซึ่งถูกสังหารหมู่ที่เมืองกัรบะลาอ์ในวันอาชูรออ์ ตรงกับวันที่ 10 เดือนมุฮัรร็อม (เดิมไทยเรียก มะหะหร่ำ) ของทุกปี[2] ในพิธีจะมีการแห่ตุ้มบุด หรือ โต้ระบัต ซึ่งเป็นเครื่องจำลองคานหามบรรจุศพอิหม่ามฮุซัยน์มาแห่ จัดเผาเครื่องหอมให้อบอวล (เรียกว่า ระบั่น) มีการเล่าลำดับเหตุการณ์ (เรียกว่า โร่หย่า หรือริว่าหยัต) ขับโศลกพิลาปรำพันเป็นภาษาเปอร์เซีย (เรียกว่า มะระเสี่ย) มีการตีอกชกตัว (เรียกว่า มะต่ำ) ด้านหน้าที่ฝังศพอิหม่ามฮุซัยน์จำลอง (เรียกว่า แผงกะหนาต) นุ่งผ้าสีดำและสวมผ้าสีขาวแทนผ้าห่อศพ (เรียกว่า กัฟฟาหนี่)[7] รับประทานอาหารเปเรส ผู้ชายโกนศีรษะไว้ทุกข์[8] มีคนการเดินลุยไฟเรียกว่าบ้ายี่หนู่[9][10] และมีการควั่นหัวเพื่อแสดงความศรัทธา[11][12] ในพิธีการกล่าวคำว่า ยา ฮุซัยน์ (يَا حُسَيْن) เป็น ยา ฮุเซน ในภาษาเปอร์เซีย จึงถูกเรียกว่าแขกเจ้าเซ็น[13] ดังปรากฏใน "บทเห่เจ้าเซ็น" พระราชนิพนธ์กาพย์เห่เรือในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ความว่า[2]
- โคลง
| ดลเดือนมหะหร่ำเจ้า | เซ็นปี ใหม่แม่ | |
| มะหงุ่นประปรานทวี | เทวษไห้ |
| ห่อนเห็นมิ่งมารศรี | เสมอชีพ มานา | |
| เรียมลูบอกไล้ไล้ | คู่ข้อน ทรวงเซ็น ฯ |
- กาพย์
| ดลเดือนเรียกมหะหร่ำ | ขึ้นสองค่ำแขกตั้งการ | |
| เจ้าเซ็นสิบวันวาร | ประหารอกฟกฟูมนัยน์ |
| มหะหร่ำเรียมคอยเคร่า | ไม่เห็นเจ้าเศร้าเสียใจ | |
| ลูบอกโอ้อาลัย | ลาลดล้ำ กำศรวลเซ็น |
นอกจากพิธีเจ้าเซ็นแล้ว ยังมีพิธีกรรมที่แตกต่างไปจากมุสลิมกลุ่มอื่น ๆ เช่น อาบน้ำอาคะหรี่ วันซุบบะหราต วันอีดเฆาะดีรข่ม วันวิลาดัต วันวะฝาต และวันชะฮาดัต เป็นต้น[14]
ศาสนสถาน
แก้แขกเจ้าเซ็นมีศาสนสถาน ไม่เรียกว่า มัสยิดหรือสุเหร่า หากแต่เรียกว่า กุฎีหรือกะดี จุฬิศพงศ์ จุฬารัตนอธิบายว่า "กะดี" มาจากคำว่า "กะดีร์คุม" ในภาษาอาหรับ-เปอร์เซีย แปลว่า "ตำบลศักดิ์สิทธิ์ซึ่งตั้งอยู่ระหว่างนครมักกะฮ์กับมะดีนะฮ์"[15] บ้างว่าเป็นคำมลายูที่ยืมจากเปอร์เซียอีกทีว่า "กะเต" แปลว่า "พระแท่นที่ประทับ"[16] ศาสนิกชนส่วนใหญ่ตั้งถิ่นฐานในแถบฝั่งธนบุรี[17] ปัจจุบันมีกุฎีเจ้าเซ็นทั้งหมดสี่แห่ง ดังนี้
| ชื่อไทย | ชื่ออื่น | ที่ตั้ง | |
|---|---|---|---|
| 1. | มัสยิดกุฎีหลวง | กุฎีบน, กุฎีเจ้าเซ็น | แขวงบ้านช่างหล่อ เขตบางกอกน้อย กรุงเทพมหานคร |
| 2. | กุฎีเจริญพาศน์ | กุฎีกลาง, กุฎีล่าง | แขวงบ้านช่างหล่อ เขตบางกอกน้อย กรุงเทพมหานคร |
| 3. | มัสยิดดิลฟัลลาห์ | กุฎีนอก, กุฎีปลายนา | แขวงวัดอรุณ เขตบางกอกใหญ่ กรุงเทพมหานคร |
| 4. | มัสยิดผดุงธรรมอิสลาม | แขวงวัดอรุณ เขตบางกอกใหญ่ กรุงเทพมหานคร |
อ้างอิง
แก้- เชิงอรรถ
- ↑ พิทยะ ศรีวัฒนสาร (10 มกราคม 2554). "แขกเทศ : ชาวโปรตุเกส หรือ แขกมุสลิม?". สยาม-โปรตุเกสศึกษา. สืบค้นเมื่อ 25 พฤษภาคม 2563.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help) - ↑ 2.0 2.1 2.2 พิธีเจ้าเซ็น (อาชูรอ) : อัตลักษณ์และการดำรงชาติพันธุ์ของมุสลิมนิกายชีอะห์ในสังคมไทย, หน้า 1-3
- ↑ ชาติพันธุ์สัมพันธ์ : แนวคิดพื้นฐานทางมานุษยวิทยาในการศึกษาอัตลักษณ์กลุ่มชาติพันธุ์ ประชาชาติ และการจัดองค์กรความสัมพันธ์ทางชาติพันธุ์, หน้า 120
- ↑ พิธีเจ้าเซ็น (อาชูรอ) : อัตลักษณ์และการดำรงชาติพันธุ์ของมุสลิมนิกายชีอะห์ในสังคมไทย, หน้า 81-85
- ↑ พิธีเจ้าเซ็น (อาชูรอ) : อัตลักษณ์และการดำรงชาติพันธุ์ของมุสลิมนิกายชีอะห์ในสังคมไทย, หน้า 214
- ↑ พิธีเจ้าเซ็น (อาชูรอ) : อัตลักษณ์และการดำรงชาติพันธุ์ของมุสลิมนิกายชีอะห์ในสังคมไทย, หน้า 22
- ↑ "ระลึกวันอาชูรอ พิธีแห่เจ้าเซ็นกุฎีเจริญพาศน์". ไทยพีบีเอส. 8 พฤศจิกายน 2557. สืบค้นเมื่อ 17 พฤษภาคม 2558.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help)[ลิงก์เสีย] - ↑ "นักเดินทาง...เพื่อความเข้าใจในแผ่นดิน" ธนบุรี, หน้า 103
- ↑ เสาวนีย์ จิตต์หมวด, รศ. (6 สิงหาคม 2548). "มุสลิมในธนบุรี". ประชาไท. สืบค้นเมื่อ 17 พฤษภาคม 2558.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help) - ↑ สุดารา สุจฉายา (18 ตุลาคม 2562). "บ้ายี่หนู่ผู้ภักดี". เมืองโบราณ. สืบค้นเมื่อ 24 พฤษภาคม 2563.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help) - ↑ "นักเดินทาง...เพื่อความเข้าใจในแผ่นดิน" ธนบุรี, หน้า 116
- ↑ วราห์ โรจนวิภาต. "สะพานเจริญพาศน์กับหลุมหลบภัย". มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-03-04. สืบค้นเมื่อ 17 พฤษภาคม 2558.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help) - ↑ "นักเดินทาง...เพื่อความเข้าใจในแผ่นดิน" ธนบุรี, หน้า 106
- ↑ พิธีเจ้าเซ็น (อาชูรอ) : อัตลักษณ์และการดำรงชาติพันธุ์ของมุสลิมนิกายชีอะห์ในสังคมไทย, หน้า 80
- ↑ พิธีเจ้าเซ็น (อาชูรอ) : อัตลักษณ์และการดำรงชาติพันธุ์ของมุสลิมนิกายชีอะห์ในสังคมไทย, หน้า 46
- ↑ พิธีเจ้าเซ็น (อาชูรอ) : อัตลักษณ์และการดำรงชาติพันธุ์ของมุสลิมนิกายชีอะห์ในสังคมไทย, หน้า 48
- ↑ "ชุมชนมุสลิมชีอะห์ ชุมชนแห่ง 'สามกะดี-สี่สุเหร่า'". วอยซ์ทีวี. 24 พฤษภาคม 2559. สืบค้นเมื่อ 24 พฤษภาคม 2563.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help)
- บรรณานุกรม
- ธีรนันท์ ช่วงพิชิต (2551). พิธีเจ้าเซ็น (อาชูรอ) : อัตลักษณ์และการดำรงชาติพันธุ์ของมุสลิมนิกายชีอะห์ในสังคมไทย (PDF). ภาควิชามานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยศิลปากร.
- สุดารา สุจฉายา (บรรณาธิการ). "นักเดินทาง...เพื่อความเข้าใจในแผ่นดิน" ธนบุรี. กรุงเทพฯ : กรุงเทพ, 2542, ISBN 974-8211-87-8
- สุเทพ สุนทรเภสัช. ชาติพันธุ์สัมพันธ์ : แนวคิดพื้นฐานทางมานุษยวิทยาในการศึกษาอัตลักษณ์กลุ่มชาติพันธุ์ ประชาชาติ และการจัดองค์กรความสัมพันธ์ทางชาติพันธุ์. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2548. ISBN 974-7383-89-6
 | บทความศาสนานี้ยังเป็นโครง คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยการเพิ่มเติมข้อมูล |