สมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรี
สมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรี (2 กันยายน พ.ศ. 2313 - 27 พฤษภาคม พ.ศ. 2365) หรือพระนามเดิมว่า จุ้ย พระโอรสลำดับที่ 5 ในสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ กับเจ้าขรัวเงิน แซ่ตัน ประสูติในสมัยกรุงธนบุรี เมื่อวันเสาร์ เดือน 10 ขึ้น 12 ค่ำ ปีขาล โทศก จ.ศ. 1132 ตรงกับวันที่ 1 กันยายน พ.ศ. 2313[1]
สมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรี | |
---|---|
ประสูติ | 1 กันยายน พ.ศ. 2313 |
สิ้นพระชนม์ | 27 พฤษภาคม พ.ศ. 2365 (51 ปี) |
พระบุตร | พระวงศ์เธอ กรมหมื่นมนตรีรักษา หม่อมเจ้าแบน มนตรีกุล |
ราชสกุล | มนตรีกุล |
ราชวงศ์ | จักรี |
พระบิดา | เงิน แซ่ตัน |
พระมารดา | สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ |
เมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชปราบดาภิเษกในปี พ.ศ. 2325 จึงได้รับสถาปนาเป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าจุ้ย ถึง พ.ศ. 2346 ได้เลื่อนเป็นกรมขุนพิทักษ์มนตรี[2] และในวันที่ 15 มีนาคม พ.ศ. 2349 (นับแบบปัจจุบันเป็น พ.ศ. 2350) จึงโปรดให้เลื่อนเป็นกรมหลวงพิทักษ์มนตรี[3]
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย พระองค์มีพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ โปรดให้กำกับกรมวังและกรมมหาดไทย[1]
พระองค์ทรงเชี่ยวชาญด้านงานช่างและนาฏศิลป์ รวมทั้งทรงเป็นกวี พระองค์ทรงเป็นผู้ที่คิดค้น เกรินบันไดนาค ที่ใช้ในงานพระราชพิธีพระบรมศพซึ่งเป็นงานฝีพระหัตถ์ทรงประดิษฐ์ ของพระองค์ตั้งแต่ต้นกรุงรัตนโกสินทร์
กรมหลวงพิทักษ์มนตรีประชวรเปนพระยอดในพระศอมาตั้งแต่เดือน 3 ปีมะเส็ง ตรีศก สิ้นพระชนม์เมื่อวันจันทร์ ขึ้น 7 ค่ำ เดือน 7 ปีมะเมีย จัตวาศก จ.ศ. 1184 เวลาเช้า 5 โมง 4 บาท[4] ตรงกับวันที่ 27 พฤษภาคม พ.ศ. 2365 พระชันษา 52 ปี[1] ทรงเป็นต้น ราชสกุลมนตรีกุล
พระโอรสธิดา
แก้ธรรมเนียมพระยศของ สมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรี | |
---|---|
การทูล | ใต้ฝ่าพระบาท |
การแทนตน | ข้าพระพุทธเจ้า |
การขานรับ | พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ |
หม่อมเจ้าชาย 15 พระองค์ หม่อมเจ้าหญิง 22 พระองค์ สถาปนาขึ้นเป็นพระวงศ์เธอ พระองค์เจ้าชาย 1 พระองค์
- หม่อมเจ้าหญิงใหญ่ มนตรีกุล (สิ้นชีพิตักษัยเมื่อ พ.ศ. 2396 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ)
- หม่อมเจ้าหญิงงิ้ว มนตรีกุล (พระราชทานเพลิง ณ วัดอรุณราชวราราม พ.ศ. 2410)
- หม่อมเจ้านุช มนตรีกุล
- หม่อมเจ้าหญิงเครือวัน มนตรีกุล (สิ้นชีพิตักษัยในสมัยรัชกาลที่ 3)
- หม่อมเจ้าหญิงเรณู มนตรีกุล (ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2334)
- หม่อมเจ้าหญิงพลับ มนตรีกุล (ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2335 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 6 มิถุนายน พ.ศ. 2421 สิริชนมายุ 87 ปี)
- หม่อมเจ้าหญิงยิ้ม มนตรีกุล (ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2335)
- หม่อมเจ้าหญิงองุ่น มนตรีกุล (ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2346 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 4 สิงหาคม พ.ศ. 2417 สิริชนมายุ 72 ปี)
- หม่อมเจ้าหญิงสำอาง มนตรีกุล (ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2350 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2417 สิริชนมายุ 68 ปี)
- หม่อมเจ้าหญิงสังวาลย์ มนตรีกุล (พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ พ.ศ. 2410)
- หม่อมเจ้าหญิงกำพร้า มนตรีกุล
- หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม (สิ้นชีพิตักษัยในสมัยรัชกาลที่ 3)
- หม่อมเจ้าหญิงประดับ มนตรีกุล (ประสูติ พ.ศ. 2354 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 23 พฤศจิกายน พ.ศ. 2438 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 30 เมษายน พ.ศ. 2439)
- หม่อมเจ้าหญิงปริก มนตรีกุล บางแห่งว่าชื่อหม่อมเจ้าหญิงปรก
- หม่อมเจ้าหญิงพนม มนตรีกุล (ประสูติ พ.ศ. 2354 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 24 กรกฎาคม พ.ศ. 2445)
- หม่อมเจ้าโต มนตรีกุล (ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2354 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 6 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2417 สิริชนมายุ 64 ปี) มีธิดา คือ
- หม่อมราชวงศ์หญิงวรรณ มนตรีกุล[5] สมรสกับหม่อมเจ้าสมพงศ์ พระโอรสในพระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอมเรศรัศมี
- หม่อมเจ้าบุตร มนตรีกุล (ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2354)
- หม่อมเจ้าพยอม มนตรีกุล (ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2355 ต่อมาในรัชกาลที่ 4 เมื่อปี พ.ศ. 2396 ได้รับสถาปนาขึ้นเป็นพระวงศ์เธอ กรมหมื่นมนตรีรักษา สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 29 มิถุนายน พ.ศ. 2408 สิริพระชนมายุ 53 ปี) มีโอรส คือ
- หม่อมราชวงศ์โต มนตรีกุล (หม่อมภารตราชา) มีบรรดาศักดิ์เป็นหม่อมราชนิกุล
- หม่อมเจ้าหญิงพลอย มนตรีกุล (ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2358 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 9 กันยายน พ.ศ. 2432 สิริชนมายุ 75 ปี)
- หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม
- หม่อมเจ้าภุมเรศ มนตรีกุล
- หม่อมเจ้าชายไม่ปรากฏพระนาม
- หม่อมเจ้าหนู มนตรีกุล (ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2359 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 7 มีนาคม พ.ศ. 2421 สิริชนมายุ 63 ปี)
- หม่อมเจ้าหญิงพริ้ง มนตรีกุล (พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 24 เมษายน พ.ศ. 2438)
- หม่อมเจ้าคุมพล มนตรีกุล (พระราชทานเพลิง ณ วัดระฆังโฆสิตาราม พ.ศ. 2395)
- หม่อมเจ้าแขก มนตรีกุล บางแห่งว่าชื่อหม่อมเจ้าหนูแข (พระราชทานเพลิง ณ วัดดุสิตาราม พ.ศ. 2396)
- หม่อมเจ้าหญิงหรุ่น มนตรีกุล บางแห่งว่าชื่อหม่อมเจ้าหญิงหรุ่ม (สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 5 กรกฎาคม พ.ศ. 2442 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 22 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2446)
- หม่อมเจ้าหญิงเขม มนตรีกุล (ประสูติประมาณ พ.ศ. 2363-พ.ศ. 2365 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 26 เมษายน พ.ศ. 2445 พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2453)
- หม่อมเจ้าอำไพ มนตรีกุล (สิ้นชีพิตักษัยประมาณปี พ.ศ. 2392-พ.ศ. 2393)
- หม่อมเจ้าแบบ มนตรีกุล หรือ หม่อมเจ้าแบน มนตรีกุล (พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 14 มิถุนายน พ.ศ. 2475) ประสูติแต่หม่อมทองอยู่ มนตรีกุล ณ อยุธยา ทรงสมรสกับหม่อมกระจาด มนตรีกุล ณ อยุธยา มีโอรส คือ
- หม่อมราชวงศ์ตาบ มนตรีกุล สมรสกับยิ้ม มนตรีกุล ณ อยุธยาและอ้วน มนตรีกุล ณ อยุธยา มีโอรสธิดา คือ
- หม่อมหลวงต่วนศรี มนตรีกุล ชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์
- หม่อมหลวงตาด มนตรีกุล ชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์
- หม่อมหลวงโต มนตรีกุล
- หม่อมหลวงเต่า มนตรีกุล
- หม่อมหลวงเตาะ มนตรีกุล
- หม่อมหลวงตอง มนตรีกุล
- หม่อมหลวงเติบ มนตรีกุล
- หม่อมราชวงศ์เสงี่ยม มนตรีกุล
- หม่อมราชวงศ์แพ มนตรีกุล
- หม่อมราชวงศ์งาม มนตรีกุล
- หม่อมราชวงศ์ตาบ มนตรีกุล สมรสกับยิ้ม มนตรีกุล ณ อยุธยาและอ้วน มนตรีกุล ณ อยุธยา มีโอรสธิดา คือ
- หม่อมเจ้าหญิงประภา มนตรีกุล (ไม่มีข้อมูล - พ.ศ. 2393)
- หม่อมเจ้าช้อย มนตรีกุล
- หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม
- หม่อมเจ้าหญิงสุด มนตรีกุล (ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2365 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 1 มิถุนายน พ.ศ. 2443 สิริชนมายุ 79 ปี พระราชทานเพลิง ณ วัดดุสิดาราม เมื่อวันที่ 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2444)
- หม่อมเจ้าชายไม่ปรากฏพระนาม
- หม่อมเจ้าชายไม่ปรากฏพระนาม
- หม่อมเจ้าชายไม่ปรากฏพระนาม
พระอิสริยยศ
แก้- พ.ศ. 2325 : สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าจุ้ย
- พ.ศ. 2346 : สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าจุ้ย กรมขุนพิทักษมนตรี
- พ.ศ. 2350 : สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าจุ้ย กรมหลวงพิทักษมนตรี
- ในสมัยรัชกาลที่ 2 : สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจุ้ย กรมหลวงพิทักษมนตรี
- ในปัจจุบัน : สมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจุ้ย กรมหลวงพิทักษมนตรี
พงศาวลี
แก้พงศาวลีของสมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรี | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
อ้างอิง
แก้- เชิงอรรถ
- ↑ 1.0 1.1 1.2 ราชสกุลวงศ์, หน้า 7
- ↑ พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑ : ๑๐๘. เลื่อนกรมขุนเสนานุรักษ์และตั้งกรมขุนพิทักษ์มนตรี
- ↑ พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑ : ๑๒๔. ตั้งพระบัณฑูรน้อย และตั้งกรมเจ้านาย
- ↑ พระราชพงษาวดาร กรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๒ : ๗๔. เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรีสิ้นพระชนม์
- ↑ อนุสรณ์ในการปลงศพหม่อมราชวงศ์หญิงเล็ก กรีธาพลธิบดี ณ วัดมกุฎกษัตริยาราม เมื่อวันที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2481
- บรรณานุกรม
- ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา (พ.ศ. 2459). "พระราชพงษาวดาร กรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๒". ห้องสมุดดิจิทัลวชิรญาณ. สืบค้นเมื่อ 13 สิงหาคม พ.ศ. 2561.
{{cite web}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
และ|date=
(help) - ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา (11 สิงหาคม พ.ศ. 2531). "พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑". ห้องสมุดดิจิทัลวชิรญาณ. สืบค้นเมื่อ 13 สิงหาคม พ.ศ. 2561.
{{cite web}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
และ|date=
(help) - ศุภวัฒย์ เกษมศรี, พลตรี หม่อมราชวงศ์, และรัชนี ทรัพย์วิจิตร. พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้าในพระราชวงศ์จักรี. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2549. 360 หน้า. ISBN 974-221-818-8
- สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. พิมพ์ครั้งที่ 14, กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 57. ISBN 978-974-417-594-6