จุดร้อน

การแสดงให้เห็นภาพตัดขวางของชั้นธรณีฐาน(สีเหลือง)เมื่อมีแมกม่าขึ้นมาจากชั้นเนื้อโลก

จุดร้อน (อังกฤษ: Hotspot) ในทางธรณีวิทยานี้เป็นส่วนหนึ่งของพื้นผิวโลกที่คาดว่าอยู่ห่างจากขอบเขตการแปรสัณฐานของเปลือกโลก และเป็นปรากฏการณ์ทางภูเขาไฟอย่างหนึ่งซึ่งเกิดเนื่องมาจาก Mantle plume

ลักษณะ

J. Tuzo Wilson ในปี ค.ศ. 1963 ได้เกิดนึกถึงลักษณะของเกาะภูเขาไฟบริเวณแถบฮาวาย ว่าเป็นผลมาจากการการเคลื่อนที่ของธรณีแปรสัณฐานอย่างช้าๆ เมื่อมีการคิดสาเหตุของการเกิดจุดร้อนเหล่านี้ขึ้นมา โดยคิดว่าเกิดจากการไหลแคบๆของแมกม่าจากเนื้อโลกซึ่งร้อน ได้มีการหมุนเวียนขึ้นมาจากบริเวณรอยต่อของแกนโลกและเนื้อโลก ทำให้เกิดเป็น Mantle plume ขึ้น แม้ว่านักธรณีวิทยาบางคนจะให้ความสำคัญกับการหมุนเวียนกระแสแมกม่าในตอนบนของชั้นเนื้อโลกมาก แต่ก็มีบางคนที่กล่าวอ้างว่าจุดร้อนเหล่านี้เป็นผลมาจากพวกอุกกาบาตขนาดใหญ่

นักธรณีวิทยาได้มีการวิเคราะห์จุดร้อนทั่วโลกอยู่ 40-50 จุด ซึ่งพบว่าในบริเวณ Hawaii, Reunion, Yellowstone และ Iceland ที่ยังคงมีการเคลื่อนไหวของจุดร้อนเหล่านี้อยู่

จุดร้อนเหล่านี่ ส่วนใหญ่มีองค์ประกอบเป็นหินบะซอลท์ เพราะว่ามันปะทุขึ้นมากจาชั้นธรณีฐานมหาสมุทร (เช่นที่ Hawaii และ Tahiti) จุดร้อนเหล่านี้เกิดจากการระเบิดน้อยกว่าการเกิดภูเขาไฟอันเนื่องมาจากการมุดตัวของแผ่นเปลือกโลก (Subduction zone) ในบริเวณที่มีน้ำอยู่ใต้เปลือกโลกที่สำคัญ เมื่อจุดร้อนเกิดขึ้นใต้แผ่นเปลือกโลกทวีป แมกม่าที่มีองค์ประกอบเหมือนหินบะซอลท์จะเข้าไปในบริเวณที่เปลือกโลกทวีปนั้นมีความหนาแน่นน้อย ซี่งมันจะร้อนและทำให้เกิดการหลอมเหลว จึงทำให้เกิดเป็นหิน โดยที่หินไรโอไลท์เหล่านี้มีความร้อนพอสมควรและทำให้เกิดการระเบิดที่รุนแรง ทั้งๆที่มีปริมาณน้ำอยู่น้อย ยกตัวอย่างเช่นที่ภูเขาไฟ Yellowstone ซึ่งเกิดจากการระเบิดของภูเขาไฟที่ทรงพลังมากที่สุดครั้งหนึ่งของประวัติศาสตร์ทางธรณีวิทยา อย่างไรก็ตามเมื่อแมกม่าที่มีองค์ประกอบเป็นไรโอไลท์ระเบิดอย่างสมบูรณ์ ในที่สุดแล้วก็จะได้ก็จะได้การระเบิดของแมกม่าที่มีองค์ประกอบเป็นบะซอลท์ตามมา ผ่านไปตามแนวที่เปราะบางของชั้นแผ่นเปลือกโลก ตัวอย่างในกรณีนี้คือ Ilgachuz Range ในโคลัมเบีย ซึ่งเกิดขึ้นในช่วงแรกของการเกิดเป็น Trachyte และไรโอไลท์ แต่ในระยะเวลาต่อมาเกิดการปะทุขึ้นของลาวาทีมีองค์ประกอบเป็นบะซอลท์

ร่องรอย

ไม่ว่าจะเป็นส่วนของแผ่นเปลือกโลกทวีปหรือพื้นทะเลเคลื่อนผ่าน mantle plume จุดร้อนภูเขาไฟเหล่านี้เป็นหลักฐานอย่างดีที่จะยืนยันได้ว่าบริเวณนั้นได้มีมีการเคลื่อนผ่านจริงๆ ในกรณีจุดร้อนที่ฮาวายซึ่งเป็นเกาะที่แสดงหลักฐานของส่วนที่เหลือจากการเคลื่อนตัวของพื้นทะเลซึ่งอยู่เหนือจุดร้อนในชั้นเนื้อโลก จุดร้อน Yellowstone ในที่ราบสูงโคลัมเบีย Deccan traps ในอินเดียเป็นผลมาจากการที่จุดร้อนโผล่มาใต้เกาะ Reunion ซึ่งป็นตัวปิดชายฝั่งแอฟริกาตะวันออก

การเปรียบเทียบกับหมู่เกาะภูเขาไฟ (Island arc)

จุดร้อนนี้ไม่ควรนำมาสับสนกับหมู่เกาะภูเขาไฟ เพราะว่าจุดร้อนเป็นการเรียงต่อๆกันของเกาะภูเขาไฟ ส่วนหมู่เกาะภูเขาไฟนั้นเกิดมาจากการมุดตัวของแผ่นเปลือกโลก เมื่อมีแผ่นเปลือกโลกมหาสมุทรแผ่นหนึ่งเจอกับอีกแผ่นหนึ่ง แผ่นที่มีความหนาแน่นมากกว่าจะมีแรงดันลงไปถึงร่องทะเลลึกแผ่นที่ถูกมุดลงไป มีการปล่อยน้ำลงสู่ฐานของแผ่นที่อยู่ด้านบน และน้พส่วนนี้เป็นสาเหตุให้หินเกิดการหลอม และเป็นตัวที่ทำให้เกิดภูเขาไฟขึ้น อย่างเช่นที่ เกาะAleutian ใกล้กับรัฐอะลาสกา

ร่องรอยจุดร้อนที่มีชื่อเสียง

• จุดร้อนฮาวาย
• จุดร้อนหลุยส์วิลลี่
• จุดร้อนทริสตัน
• จุดร้อนโบวี่
• จุดร้อนค็อบ
• จุดร้อนนิวอิงแลนด์
• จุดร้อนอนาฮิม
• จุดร้อนแมกเคนซี่

รายชื่อจุดร้อนต่าง ๆ ทั่วโลก

• จุดร้อนอะฟรา
• จุดร้อนอนาฮิม
• จุดร้อนแอสเซนเชียน
• จุดร้อนอะโซเรส
• จุดร้อนบัลเลนี่
• จุดร้อนเบอมิวด้า
• จุดร้อนบูเว็ท
• จุดร้อนโบวี่
• จุดร้อนแคเมอรูน
• จุดร้อนคานารี่
• จุดร้อนเคพ เวิร์ด
• จุดร้อนแคโรลีน
• จุดร้อนค็อบ
• จุดร้อนโคโมรอส
• จุดร้อนโครเซ็ท
• จุดร้อนดาร์เฟอร์
• จุดร้อนดิสคอฟเวอรี่
• จุดร้อนออสเตรเลียตะวันออก
• จุดร้อนอีสเทอร์
• จุดร้อนอีเฟล
• จุดร้อนเฟอร์นันโด
• จุดร้อนกาลาปากอส
• จุดร้อนกอช
• จุดร้อนกัวดาลูป
• จุดร้อนฮาวาย
• จุดร้อนเฮิร์ด
• จุดร้อนฮอคเกอร์
• จุดร้อนไอซแลนด์
• จุดร้อนฮวน เฟอร์นานเดส
• จุดร้อนเคอร์กูเลน
• จุดร้อนลอร์ด โฮวี่
• จุดร้อนหลุยส์วิลลี่
• จุดร้อนแมคโดนัลด์
• จุดร้อนมาเดร่า
• จุดร้อนมาริออน
• จุดร้อนมาร์เควสแซส
• จุดร้อนเมททีออร์
• จุดร้อนจุดร้อนนิว อิงแลนด์
• จุดร้อนพิทคาร์น
• จุดร้อนเรตอน
• จุดร้อนรีวเนียน
• จุดร้อนเซนต์เฮเลนา
• จุดร้อนเซนต์พอล
• จุดร้อนซาเมา
• จุดร้อนซาน ฟีลิกซ์
• จุดร้อนโชน่า
• จุดร้อนตาฮิติ
• จุดร้อนโซคอร์โร่
• จุดร้อนแทสมานิด
• จุดร้อนไทเบสติ
• จุดร้อนทรินเดด
• จุดร้อนทริสตัน
• จุดร้อนเวม่า
• จุดร้อนเยลโล่สโตน