จตุพร รัตนวราหะ

จตุพร รัตนวราหะ (ต้อย) เกิดวันพุธที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2479 เป็นศิลปินกรมศิลปากร ผู้ได้รับพระราชทานครอบและรับมอบกระบวนท่ารำเพลงหน้าพาทย์องค์พระพิราพ, ได้กราบทูลสอนโขนถวายพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว และมีผลงานการแสดงเป็นตัวเอกในเรื่องรามเกียรติ์ บทยักษ์ใหญ่ทศกัณฐ์เป็นบทที่อยู่ในความทรงจำของคนรักโขนกรมศิลปากรมานานกว่า 40 ปี เป็นผู้ร่วมงานเคียงข้าง ศาสตราจารย์ หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมชในการก่อตั้งและสร้างสรรค์โขนธรรมศาสตร์ เป็นผู้อำนวยการสถานศึกษาที่มีการเรียนการสอนด้านศิลปะการแสดงของรัฐ นอกจากนี้มีผลงานโดดเด่นอื่นๆทางด้านโขนและละครทั้งด้านการเป็นศิลปินผู้แสดง เป็นผู้สอน ผู้เผยแพร่ทั้งทางด้านปฏิบัติและทฤษฎี ปัจจุบันแม้จะเกษียณอายุราชการแล้ว ก็ยังทำงานด้านการเผยแพร่ศิลปการแสดงอยู่อย่างต่อเนื่องสม่ำเสมอ และได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน) พุทธศักราช 2552

จาตุพร รัตนวราหะ
เกิด	9 ธันวาคม พ.ศ. 2479 จังหวัดกรุงเทพมหานคร
คู่สมรส	ชุมศรี รัตนวราหะ
อาชีพ	นาฏศิลป์-โขน
สังกัด	กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม
รางวัล
ศิลปินแห่งชาติ	พ.ศ. 2552 - สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน)

ประวัติ

นาย จตุพร รัตนวราหะ เป็นบุตรของนายเจิมและนางประวงษ์ รัตนวราหะ สมรสกับนางชุมศรี รัตนันท์ รัตนวราหะ มีบุตรด้วยกัน 4 คน คือ นาย เรืองฤทธิ์ รัตนวราหะ, น.ส. อติวรรณ รัตนวราหะ, นาย พีรพล รัตนวราหะ, นาย ณวพร รัตนวราหะ บุตรสาวคนเดียวได้สืบทอดศิลปการแสดงทางนาฏศิลป์เหมือนบิดา และปัจจุบันรับราชการอยู่ที่ วิทยาลัยนาฏศิลป กรุงเทพฯ

นาย จตุพร รัตนวราหะ จบจากโรงเรียนนาฏศิลป วิทยาลัยนาฏศิลปกรุงเทพฯ ปัจจุบันและครุศาสตร์บัณฑิต และได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุที่ วัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพมหานคร พุทธศักราช 2507

เกียรติยศที่ภาคภูมิใจ

การต่อกระบวนรำหน้าพาทย์องค์ พระพิราพ หน้าพระที่นั่ง

พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กรมศิลปากร ทำการคัดเลือกศิลปินที่มีความสามารถฝ่ายพระ 5 คนคือ นาย ธีรยุทธ ยวงศรี นายธงไชย โพธยารมย์ นายทองสุข ทองหลิม, นายอุดม อังศุธร และนายสมบัติ แก้วสุจริต และศิลปินโขนฝ่ายยักษ์ 7 คนคือนายราฆพ โพธิเวส นายไชยยศ คุ้มมณี นายจตุพร รัตนวราหะ นาย จุมพล โชติทัตต์ นายสุดจิตต์ พันธ์สังข์ นาย สมศักดิ์ ทัดติ [5] และ นาย ศิริพันธ์ อัฏฏะวัชระ [6] รวมทั้งสิ้น 12 คน เข้ารับพระราชทานครอบประธานพิธีใหว้ครูโขนละคร และการต่อกระบวนรำเพลงหน้าพาทย์องค์พระพิราพ ณ.ศาลาดุสิดาลัย พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน ในวันพฤหัสบดีที่ 25 ตุลาคม พ.ศ. 2527

การกราบทูลสอนโขนถวายสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ

• นายธนิต อยู่โพธิ์ อดีตอธิบดีกรมศิลปากร เคยเขียนเล่าไว้ว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร เมื่อทรงพระเยาว์ทรงศึกษาความรู้รอบตัวในทางศิลปะ และโปรดให้ขอครูโขนผู้ชำนาญในบทพระยาวานรจากกรมศิลปากรไปกราบทูลสอนถวายแด่สมเด็จพระบรมฯ
• ซึ่งทางกรมศิลปากรได้จัดให้ จ่าเร่งงานรัดรุด (เฉลิม รุทระวณิช) ครูผู้ชำนาญในบทพระยาวานร ไปกราบทูลสอนถวายให้ทรงฝึกหัดบทพระยาวานรตามพระราชประสงค์
• ต่อมาได้มีเจ้านายบางพระองค์กราบบังคมทูลพระดำริถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ว่า น่าจะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ทรงฝึกบทพระยายักษ์ เพราะมีลีลาท่าทางเป็นสง่ามีทีท้าวทีพระยา ไม่หลุกหลิกแบบพระยาวานร
• ทางกรมศิลปากร จึงจัดให้ นายจตุพร รัตนวราหะ ครูโขนยักษ์ไปกราบทูลสอนโขนถวาย โดยได้ฝึกการแสดงเป็นวิรุญจำบัง

ศิลปินแห่งชาติ ปีพุทธศักราช 2552

สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ ได้ดำเนินการสรรหาศิลปินผู้สร้างสรรค์งานศิลปะให้เป็นมรดกอันล้ำค่าของแผ่นดิน มายกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ ตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2528 เป็นต้นมา และในปีพุทธศักราช 2552 นี้ คณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติได้พิจารณาแล้วมีมติเห็นชอบให้ประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติ นาย จตุพร รัตนวราหะ ศิลปินผู้มีความสามารถและอุทิศตนสร้างสรรค์ ผลงานศิลปะจนโดดเด่นเป็นที่ประจักษ์ชัดต่อสาธารณชน เป็นศิลปินแห่งชาติ ปี พุทธศักราช 2552 สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน)

ประวัติการรับราชการ

• เริ่มเข้ารับราชการเมื่อวันที่ 1 เมษายน พุทธศักราช 2500 ตำแหน่งศิลปินสำรอง แผนกนาฎศิลป กองการสังคีต กรมศิลปากร
• พ.ศ. 2521-2525 ดำรงตำแหน่งผู้ช่วยผู้อำนวยการ วิทยาลัยนาฏศิลปอ่างทอง
• พ.ศ. 2526-2530 ดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการ วิทยาลัยนาฏศิลปอ่างทอง
• พ.ศ. 2531-2540 ดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการ วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย
• พ.ศ. 2540 เกษียณอายุราชการในตำแหน่งผู้อำนวยการระดับ 9 วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย
• ปัจจุบันดำรงตำแหน่ง ผู้เชี่ยวชาญนาฏศิลป์ไทย สำนักการสังคีต กรมศิลปากร

ประสบการณ์ด้านการแสดง

การฝึกหัดและการออกแสดง

• เริ่มฝึกหัดเป็นตัวยักษ์ กับนายยอแสง ภักดีเทวา [7] และนายอร่าม อินทรนัฎ [8]
• เป็นผู้แสดงโขน – ละคร ให้ประชาชนทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศชม ณ โรงละครศิลปากร โรงละครแห่งชาติ ทำเนียบรัฐบาล และไปเผยแพร่ผลงานทางด้านการแสดงในต่างประเทศหลายครั้ง

ผลงานด้านการแสดงโขน

การแสดงและการสอนในราชการกรมศิลปากร

• แสดงเป็นตัวเอกในเรื่องรามเกียรติ์ เช่น ทศกัณฐ์ กุมภกรรณ พิเภก ไมยราพ เสนายักษ์ ม้าอุปการ เป็นต้น
• เป็นผู้สอน นาฏศิลปินโขนยักษ์ ใหญ่

ผลงานด้านการแสดงละคร

• ได้รับการคัดเลือกจากท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนี ศิลปินแห่งชาติ ให้แสดงเป็นซมพลา ในละครเรื่องเงาะป่า เป็นคนแรกของกรมศิลปากร
• แสดงเป็นหลวิชัย ในละครเรื่องคาวี
• แสดงเป็นเสนาไทย ในละครเรื่องขุนช้าง – ขุนแผน ตอน พระไวย แตกทัพ เป็นต้น

สรุปผลงาน

นายสมรัตน์ ทองแท้ นาฏศิลปินโขนพระ นักวิชาการละครและดนตรี 7 สำนักการสังคีต กรมศิลปากร ได้สรุปผลงานของ อาจารย์ จตุพร รัตนวราหะ ไว้ในบทรำอวยพรการแสดงชุด “ 72 ปี จตุพร นามขจรทศกัณฐ์ ” ในวันอาทิตย์ที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2550 ณ อุทยานประวัติศาสตร์เมืองสิงห์ ตำบลสิงห์ อำเภอไทรโยค จ.กาญจนบุรี

• • • - ปี่พาทย์ทำเพลงต้นเข้าม่าน- -ร้องเพลงสามไม้กลาง-
• ทศกัณฐ์ อสุรา พญายักษ์ ทั้งสิบพักตร์ ยี่สิบกร สุนทรศรี
• สมศักดิ์ สมร้าย ชายชาตรี สมเสน่ห์ อสุรี มีพึงยล
• เป็นจอมราพณ์ เมืองมาร ผ่านลงกา เป็นศรัทธา เกรงกลัว ทั่วแห่งหน
• เป็นที่รัก ที่บูชา อสุรชน เป็นจอมพล ลือนาม ในรามเกียรติ์
  • • - ร้องเพลงทองย่อนรวบ-
• ครูจตุพร รัตน วราหะ สืบศิลปะ นาฏกรรม เลิศล้ำเขียน
• สวมบทบาท มารร้าย ได้แนบเนียน มิผิดเพี้ยน ยักษ์ใหญ่ ให้ลือชา
• คราออกรบ เกรี้ยวกราด มาดนักเลง ยามครื้นเครง ออกสำรวล ชวนหรรษา
• เมื่อเกี้ยวเก้อ วางเจ้าชู้ ดูงามตา คราวโศกา เจียนองค์ ลงวางวาย
  • • -ร้องเพลงตระนิมิต -
• เจ็ดสิบสอง ฉลองวัย ในครานี้ มวลน้องพี่ อสุรา มาเหลือหลาย
• ต่างร่วมจิต ร่วมสุนทร อวยพรชัย สัมฤทธิ์ใน จตุพร บวรเอย
  • • - ปี่พาทย์ทำเพลงตระนิมิต - รัว - - เพลงกราวใน- (มอญแปลง) 4 คำ (แขกต่อยหม้อ) 4 คำ - รัวท้ายรำดาบ-
    • นาฏศิลปิน โขนพระ ผู้รำอวยพร - คมสัณฐ (โต้ง) หัวเมืองลาด, มนตรี แหล่งสนาม, วัลลภ (แนน) พรพิสุทธิ์, ปรัชญา (ก๊อบ) ชัยเทศ

ผลงานสร้างสรรค์ด้านการแสดง

เมื่อสมัยที่ นายจตุพร รัตนวราหะ ดำรงตำแหน่งเป็นผู้อำนวยการ วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย ได้สร้างสรรค์การแสดงชุดใหม่ที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตและขนบธรรมเนียมประเพณีของชาวสุโขทัยให้กับชาว วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย ได้นำออกแสดงและเป็นที่ชื่นชอบของผู้ที่ได้รับชมมาจนกระทั่งทุกวันนี้คือ

• ฟ้อนตะคัน พ.ศ. 2533
• ระบำเบญจรงค์ พ.ศ. 2534
• ฟ้อนลื้อล่องน่าน พ.ศ. 2536
• ระบำเทวีศรีสัชนาลัย พ.ศ. 2537
• ระบำประทีปทอง พ.ศ. 2538

ผลงานทางด้านวิชาการ

• คู่มือการฝึกหัดโขนเบื้องต้น
• รามายณะของอินโดนีเซีย แปล
• หนังสือเพลงหน้าพาทย์ ซึ่งอธิบายเพลงหน้าพาทย์ในมุมมองของผู้แสดงโขนไว้อย่างชัดเจน และเป็นก้าวแรกที่เชื่อมโยงความรู้ดนตรีไทยและนาฏศิลป์โขน ปัจจุบันใช้เป็นตำราอ้างอิงในวงการศึกษา
• รามเกียรติ์ ร้อยแก้ว เขียนลงในวารสารวิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัยทุกเดือน
• ละครพูดเรื่อง "เล็กโพธิ์ดำ"
• วีซีดี บันทึกการแสดงเรื่องจุดเด่นของทศกัณฐ์ รำลงสรงชมตลาด ฉุยฉายทศกัณฐ์ลงสวน, ฉุยฉายหนุมานแปลง, เกี้ยวนาง นางลอย, ชูกล่องดวงใจ แจกในงานครบ 6 รอบ วันที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2551

รูปภาพ

• 
  จตุพร - ชุมศรี รัตนวราหะ
• 
  รูปวันประกอบพระราชพิธีพระราชทานฯ
  ๒๕ ตุลาคม ๒๕๒๗
• 
  นาย จตุพร รัตนวราหะ
  ชุดพระพิราพป่า
• 
  โขนกรมศิลปากรชุดนางลอย
  ทศกัณฐ์-นาย จตุพร รัตนวราหะ
  เบญกาย-กรรณิการ์ ปิ่นโมรา
• 
  นาย จตุพร รัตนวราหะ
  ชุดทศกัณฐ์ลงสวน
• 
  นาย จตุพร รัตนวราหะ
  ชุดทศกัณฐ์ลงสวน
• 
  นาย จตุพร รัตนวราหะ
  ชุดทศกัณฐ์ทรงหอกกบิลพัท
• 
  นาย จตุพร รัตนวราหะ
  ชุดทศกัณฐ์ทรงศร
• 
  นาย จตุพร รัตนวราหะ
  ชุดทศกัณฐ์ทรงหอกกบิลพัท

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2539 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
• พ.ศ. 2536 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
• พ.ศ. 2553 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่สรรเสริญยิ่งดิเรกคุณาภรณ์ ชั้นที่ 4 จตุตถดิเรกคุณาภรณ์ (จ.ภ.)
• พ.ศ. 2525 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)

อ้างอิง

• อัตชีวประวัติ จตุพร รัตนวราหะ ผู้เชี่ยวชาญด้านศิลปการแสดงกรมศิลปากร เขียนเมื่อ 1 กันยายน 2541
• ศ.ดร.สุรพล วิรุฬห์รักษ์, นาฎยศิลป์รัชกาลที่ 9, สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย , 2549.
• คำไว้อาลัยของนายธนิตอยู่โพธิ์ในหนังสืออนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพจ่าเร่งงานรุด ( เฉลิม รุทระวณิช ) ณ ฌาปนสถานกรมตำรวจ วัดตรีทศเทพ วันที่ 28 มีนาคม 2525
• จดหมายเหตุพระราชพิธีพระราชทานครอบประธานประกอบพิธีไหว้ครูโขน-ละครและพิธีต่อท่ารำเพลงหน้าพาทย์ องค์พระพิราพ ณ ศาลาดุสิดาลัย สวนจิตรลดา วันพฤหัสบดีที่ 25 ตุลาคม พุทธศักราช 2527 โดยกรมศิลปากรในหนังสืออนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ พ่อครู หยัด ช้างทอง ศิลปินแห่งชาติ ปี พุทธศักราช 2532 สาขาศิลปการแสดง ( นาฏศิลป์-โขน ) ณ.ฌาปนสถานวัดพระศรีมหาธาตุวรวิหาร วันอังคารที่ 26 พฤศจิกายน 2539 .กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์ สุรวัฒน์ , 2539
• ความเป็นมาของท่ารำองค์พระพิราพ โดย นาย ประเมษฐ์ บุณยะชัย ตีพิมพ์ในนิตยสารศิลปากร ปีที่ 53 ฉบับที่ 4 ( กรกฎาคม-สิงหาคม 2543 )

แหล่งข้อมูลอื่น

ประวัติและผลงาน

• 72ปีครูต้อย9ธ.ค.50 ปราสาทเมืองสิงห์ กาญจนบุรี
• ตัวละครโขน
• Style and techniques of Totsakan's dance in Nangloi episode of Kru Jatuporn Rattanavaraha
• กระบวนการรำและกลวิธีการแสดงบททศกัณฐ์ในการแสดงโขน ตอน นางลอย ของครูจตุพร รัตนวราหะ
• หัดโขนเบื้องต้น

หน้าพาทย์องค์พระพิราพ

• จตุพร รัตนวราหะ ผู้ได้รับพระราชทานครอบและรับมอบท่ารำหน้าพาทย์องค์พระพิราพ เก็บถาวร 2010-01-30 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• พิธีครอบและต่อหน้าพาทย์องค์พระพิราพ[9][10] เก็บถาวร 2008-04-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน[11][12]
• รูปภาพงานสาธยายท่ารำหน้าพาทย์พระพิราพ 29 - 30 สค 2550
• รูปภาพการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ชุดพระพิราพ ณ พระนารายณ์ราชนิเวศน์ ศุกร์ 31 สิงหาคม 2550

กรมศิลปากร

• ประวัติผู้ทรงคุณวุฒิทางศิลปะเล่ม 3
• ข้อมูลการแสดงที่โรงละครแห่งชาติ
• โรงละครแห่งชาติ_ปฏิทินการแสดง 2551

โขนธรรมศาสตร์

• โขนธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ 72 พรรษา
• โขนธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ เก็บถาวร 2005-11-26 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน