ความทรงจำแห่งโลก

ความทรงจำแห่งโลก (อังกฤษ: Memory of the World, ฝรั่งเศส: Mémoire du monde) คือแผนงานที่องค์การศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือยูเนสโก กำหนดขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2535 (ค.ศ. 1992) เพื่อมีวัตถุประสงค์เพื่อการอนุรักษ์ และการเผยแพร่มรดกภูมิปัญญาของโลกที่บันทึกไว้เป็นลายลักษณ์อักษร ไม่ว่าจะเป็นการบันทึกไว้ในรูปแบบใดหรือของประเทศใดก็ตาม ถือว่าเป็นแหล่งรวมความคิด ความรู้ ประสบการณ์ ที่สามารถสะท้อนให้เห็นถึงความหลากหลายทั้งในด้านของวัฒนธรรม จากสังคมในอดีตให้แก่สังคมปัจจุบัน และเพื่อที่จะสืบสานส่งต่อให้แก่สังคมในอนาคต

สัญลักษณ์

วัตถุประสงค์

1. เพื่ออำนวยความสะดวกในการอนุรักษ์โดยวิธีที่เหมาะสมที่สุด
2. เพื่อช่วยเหลือให้มีการเผยแพร่เอกสารมรดกอย่างกว้างขวาง

หลักเกณฑ์ในการคัดเลือก

หลักเกณฑ์ในการคัดเลือกเอกสารมรดก ดังต่อไปนี้ ใช้ได้ในการคัดเลือกเอกสารมรดกที่มีคุณค่าต่อประเทศ ต่อภูมิภาค และต่อโลก

1. หลักเกณฑ์ที่ 1 ความเป็นของแท้ (Authenticity)
2. หลักเกณฑ์ที่ 2 มีความโดดเด่นและไม่อาจทดแทนได้ (Unique and Irriplaceable)
3. หลักเกณฑ์ที่ 3 มีความสำคัญในระดับโลก ในเรื่องเวลาและอายุ (Time) สถานที่ (Place) บุคคล (People) เนื้อหาสาระแนวคิด (Subject and Theme) และ รูปแบบและวิธีเขียน (Form and Style)
4. หลักเกณฑ์ที่ 4 ลักษณะอื่นๆ ได้แก่ ความหายาก (Rarity) ความบริบูรณ์ (Integrity) ความเสี่ยง (Threat) และโครงการบริหารจัดการ (Management plan)

สถิติ

ภูมิภาค	จำนวนที่ได้รับขึ้นทะเบียน	จำนวนประเทศ/องค์กร
แอฟริกา	14	9
รัฐอาหรับ	9	5
เอเชียแปซิฟิก	80	24
ยุโรปและอเมริกาเหนือ	181	39
ลาตินอเมริกาและแคริบเบียน	67	25
องค์กรระหว่างประเทศ	4	4
มูลนิธิเอกชน	1	1
รวม	301	107

ประเทศไทย

สำหรับในประเทศไทย มีเอกสารที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นความทรงจำแห่งโลกทั้งสิ้น 9 รายการ ได้แก่

ลำดับ	ชื่อภาษาไทย	ชือภาษาอังกฤษ	ปีขึ้นทะเบียน	รายละเอียด	ที่ตั้ง	อ้างอิง
1	จารึกพ่อขุนรามคำแหง	The King Ram Khamhaeng Inscription	2546 (2003)	เป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์สำคัญที่บันทึกและประกาศข้อมูลข่าวสารสาธารณะ และนโยบายของรัฐโบราณให้สาธารณชนรับทราบ และมีผลต่อประวัติของโลกนอกพรมแดนวัฒนธรรมของไทย ทำให้เข้าใจความสำคัญ ของการปกครอง การค้าขาย การติดต่อแลกเปลี่ยนกับชาติต่าง ๆ ในช่วงเวลาของยุคสุโขทัย มีความสมบูรณ์ในตัวเอง	พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร, กรุงเทพมหานคร
2	เอกสารสำคัญทางประวัติศาสตร์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงของสยาม (พ.ศ. 2411-2453)	Archival Documents of King Chulalongkorn's Transformation of Siam (1868–1910)	2552 (2009)	เป็นเอกสารที่เขียนบนกระดาษที่ทำด้วยมือ กระดาษข่อย กระดาษสา และกระดาษที่สั่งมาจากต่างประเทศ และที่พิมพ์ด้วยเครื่องพิมพ์ ประกอบด้วย พระราชกฤษฎีกา พระราชกำหนด บันทึกโต้ตอบ หมายรับสั่ง รายงานการประชุมคณะที่ปรึกษาราชการแผ่นดิน รายงานเหตุการณ์ และอื่น ๆ ตลอดรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ส่วนหนึ่งเป็นเอกสารของสำนักราชเลขาธิการ และกระทรวง ทบวง กรม ที่ทรงสถาปนาขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2435	หอจดหมายเหตุแห่งชาติ, หอสมุดแห่งชาติ, กรุงเทพมหานคร
3	จารึกวัดโพธิ์	Epigraphic Archives of Wat Pho	2554 (2011)	เป็นแผ่นหินที่บันทึกเรื่องราวภาษาไทยเกี่ยวกับความรู้และสรรพวิชาต่าง ๆ ทั้งด้านการเมืองการปกครอง การค้าขาย และวัฒนธรรม ทั้งหมด 1,431 แผ่น ในช่วง ค.ศ. 1831-1841 จารึกลงบนแผ่นหินอ่อน ประดับไว้ตามบริเวณผนัง-เสาพระระเบียงรอบพระอุโบสถ พระวิหาร พระวิหารคด และศาลารายรอบพระมณฑปภายในวัด	วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร, กรุงเทพมหานคร
4	บันทึกการประชุมของสยามสมาคมในพระบรมราชูปถัมภ์, 100 ปีแห่งการบันทึกความร่วมมือระหว่างประเทศในการวิจัยและการเผยแพร่ความรู้ทางศิลปะและวิทยาศาสตร์	The Minute Books of the Council of the Siam Society", 100 years of recording international cooperation in research and the dissemination of knowledge in the arts and sciences	2556 (2013)	บันทึกการประชุม จำนวน 16 เล่ม มีการจดบันทึกเป็นภาษาอังกฤษอย่างต่อเนื่องในช่วง พ.ศ. 2447 – 2547 เกี่ยวกับเรื่องราวต่าง ๆ เช่น การเสนอแนวความคิด การบริหารองค์กร รวมไปถึงอุปสรรค และความสำเร็จที่เกิดขึ้นในแต่ละยุคสมัย สามารถบ่งบอกความเปลี่ยนแปลงสภาพสังคมไทยในอดีตถึงปัจจุบัน	หอจดหมายเหตุแห่งชาติ, กรุงเทพมหานคร
5	ฟิล์มกระจกหลวงและภาพต้นฉบับ	The Royal Photographic Glass Plate Negatives and Original Prints Collections	2560 (2017)	เป็นเอกสารจดหมายเหตุประเภทโสตทัศนวัสดุ ประกอบด้วย แผ่นฟิล์มกระจกชนิดเนกาทิฟจำนวน 35,427 แผ่น และภาพต้นฉบับอีก 50,000 ภาพ ที่ถ่ายในช่วง พ.ศ. 2398–2478	หอจดหมายเหตุแห่งชาติ, กรุงเทพมหานคร
6	คัมภีร์ใบลานเรื่องตำนานพระธาตุพนม (ตำนานอุรังคธาตุ)	National Collection of Palm-Leaf Manuscripts of Phra That Phanom Chronicle	2566 (2023)	เป็นหนังสือใบลานจารด้วยอักษรธรรมอีสาน ภาษาไทย และภาษาบาลี จำนวน 7 ผูก คัดจำลองเรื่องมาจากคัมภีร์ใบลานฉบับโบราณ เป็นวรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาฉบับพื้นถิ่นภาคอีสานที่ใช้สำนวนภาษาเป็นเอกลักษณ์ของภูมิภาคที่มีทำนองการแต่งเป็นภาษาโบราณแบบเฉพาะของท้องถิ่น	หอสมุดแห่งชาติ, กรุงเทพมหานคร
7	ต้นฉบับหนังสือสมุดไทย นันโทปนันทสูตรคำหลวง (22 กรกฎาคม พ.ศ. 2279)	The Manuscript of Nanthopananthasut Kamlaung (22 July, 1736)	2568 (2025)	เป็นวรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาที่ เจ้าฟ้าธรรมธิเบศไชยเชษฐ์สุริยวงศ์ (เจ้าฟ้ากุ้ง) ทรงแปลมาจากเรื่องนันโทปนันทปกรณัมในคัมภีร์ฑีฆนิกายสีลขันธ์นอกสังคายนา	หอสมุดแห่งชาติ, กรุงเทพมหานคร
8	พระเจ้าช้างเผือกและเอกสารสำคัญ	The King of the White Elephant and the archival documents	2568 (2025)	เป็นภาพยนตร์ประเภทเรื่องแสดงขนาดยาวโดย ศ.ดร.ปรีดี พนมยงค์ (หลวงประดิษฐ์มนูธรรม) เมื่อ พ.ศ. 2483 ขณะดำรงตำแหน่งเป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง ในรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม (หลวงพิบูลสงคราม)	หอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน), มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
9	การกำเนิดสมาคมประชาชาติแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (อาเซียน) (เอกสารสำคัญเกี่ยวกับการก่อตั้งอาเซียน, พ.ศ. 2510 – 2519) (ร่วมกับ อินโดนีเซีย มาเลเซีย และสิงคโปร์)	The Birth of the Association of Southeast Asia Nations (ASEAN) (Archives about the Formation ASEAN, 1967 - 1976)	2568 (2025)	เป็นการขึ้นทะเบียนร่วมกันระหว่างประเทศอินโดนีเซีย มาเลเซีย สิงคโปร์ และไทย โดยไทยได้ส่งภาพยนตร์ข่าวพิธีลงนามและคำประกาศในแถลงการณ์ร่วมการก่อตั้งอาเซียนขึ้นทะเบียน ซึ่งเป็นภาพยนตร์ข่าวเงียบบันทึกเหตุการณ์พิธีลงนามในคำประกาศและแถลงการณ์ร่วมกันระหว่างรัฐมนตรีของ 5 ประเทศ (มาเลเซีย อินโดนีเชีย ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ และไทย) ณ ห้องประชุม กระทรวงการต่างประเทศ วังสราญรมย์ เมื่อวันที่ 8 สิงหาคม พ.ศ. 2510	หอจดหมายเหตุแห่งชาติอินโดนีเซีย, หอจดหมายเหตุแห่งชาติมาเลเซีย, หอจดหมายเหตุแห่งชาติสิงคโปร์, หอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน)

นอกจากนี้ คณะกรรมการแห่งชาติว่าด้วยแผนงานความทรงจําแห่งโลกฯ ของประเทศไทย ได้ประกาศรับรองขึ้นมรดกความทรงจำระดับชาติ (National Register) มีจำนวน 10 รายการ และมรดกความทรงจำระดับท้องถิ่น (Local Register) มีจำนวน 16 รายการ ดังนี้

มรดกความทรงจำระดับชาติ (National Register)

1. จารึกพ่อขุนรามคำแหง
2. เอกสารสำคัญทางประวัติศาสตร์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงของสยาม (พ.ศ. 2411 - 2453)
3. จารึกวัดโพธิ์
4. บันทึกการประชุมของสยามสมาคมในพระบรมราชูปถัมภ์
5. คัมภีร์ใบลานเรื่องตำนานพระธาตุพนม
6. ศิลาจารึกวัดพระยืน
7. นันโทปนันทสูตรคำหลวง
8. กฎหมายตราสามดวง
9. ภาพถ่ายหายากของหอภาพถ่ายล้านนามูลนิธิรองศาสตราจารย์กันต์ พูนพิพัฒน์
10. พระเจ้าช้างเผือก The King of the White Elephant

มรดกความทรงจำระดับท้องถิ่น (Local Register)

1. บันทึกพระครูบาโนชัยธรรมจินดามุนี เจ้าคณะหนเหนือ (อดีตเจ้าคณะจังหวัดลำปาง)วัดปงสนุกด้านเหนือ พุทธศักราช 2400 - 2485
2. วัดปงสนุกด้านเหนือ พ.ศ. 2400 - 2485
3. บันทึกพระครูศรีวิราชวชิรปัญญา เจ้าคณะแขวงเมืองพะเยา พ.ศ. 2440 - 2487
4. คัมภีร์ใบลานพระไตรปิฎก ครูบากัญจนอรัญญวาสีมหาเถร วัดสูงเม่น
5. แผนที่กัลปนาวัดบนคาบสมุทรสทิงพระในสมัยอยุธยา
6. เอกสารทรัพยากรธรณีฝั่งทะเลตะวันตก
7. กฎหมายอาณาจักรหลักคำเมืองน่าน
8. ภาพถ่ายฟิล์มกระจก พุทธศักราช 2440-2470 ของหลวงอนุสารสุนทร (สุ่นฮี้ ชุติมา)
9. ภาพเก่าเมืองสงขลา
10. ภาพเก่าของหอจดหมายเหตุแห่งชาติ เฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ สงขลา
11. เอกสารการบริหารราชการหัวเมืองตะวันออก : จันทบุรี
12. บันทึกโรงเรียนสฤษดิเดช
13. บันทึกครูบามหาป่า (เกสรปัญโญ)
14. จดหมายเหตุเหตุการณ์สำคัญของเจ้าคณะจังหวัดระยองและเจ้าคณะอำเภอ
15. เอกสารส่วนบุคคล Mr.Emile Eisenhofer (ค.ศ.1879 – 1962) วิศวกรชาวเยอรมันผู้คุมการเจาะอุโมงค์ขุนตาน
16. บันทึกประวัติศาสตร์ลักษณะการพิจารณาความ เมืองโกสุมพิสัย ร.ศ.117 - 119
17. เอกสารโบราณวัดบ่อทรัพย์ จังหวัดสงขลา
18. ภาพถ่ายเก่าของพิพิธภัณฑ์แหล่งเรียนรู้ห้องถ่ายภาพรูปของพ่อ

ทั้งนี้มรดกความทรงจำระดับชาติ หากมีความสำคัญเพียงพอในระดับนานาชาติ ก็จะสามารถนำเสนอข้อมูลเพื่อขึ้นทะเบียนเป็นความทรงจำแห่งโลกได้ในอนาคต

ดูเพิ่ม

• แหล่งมรดกโลก
• มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม

แหล่งข้อมูลอื่น

• ทะเบียนความทรงจำแห่งโลก องค์การยูเนสโก
• เว็บไซต์คณะกรรมการแห่งชาติว่าด้วยแผนงานความทรงจำแห่งโลก
• มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม เก็บถาวร 2012-12-26 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน