เจ้าทิพเนตร

แม่เจ้าทิพเนตร์ หรือ เจ้าทิพเนตร อินทวโรรสสุริยวงศ์ (22 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2402 — 13 มีนาคม พ.ศ. 2461) เป็นภรรยาของเจ้าอินทวโรรสสุริยวงษ์ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ที่ 8 และเป็นพระนัดดาของพระเจ้ามโหตรประเทศ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ที่ 5

เจ้าทิพเนตร
ภรรยาเจ้านครเชียงใหม่
ดำรงพระยศ	28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2444 – 5 มกราคม พ.ศ. 2453
ก่อนหน้า	เจ้าทิพเกสร
ถัดไป	เจ้าจามรีวงศ์
ประสูติ	22 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2402 นครเชียงใหม่ ราชอาณาจักรสยาม
ถึงแก่กรรม	3 หรือ 13 มีนาคม พ.ศ. 2461 (58 ปี) จังหวัดเชียงใหม่ มณฑลพายัพ ราชอาณาจักรสยาม
พระสวามี	เจ้าอินทวโรรสสุริยวงษ์
พระโอรส	เจ้าราชวงศ์ (เลาแก้ว ณ เชียงใหม่)
ราชวงศ์	ทิพย์จักร
เจ้าบิดา	เจ้ามหาเทพ ณ เชียงใหม่
เจ้ามารดา	เจ้าทิพโสม ณ เชียงใหม่
ศาสนา	พุทธ

ประวัติ

ชีวิตตอนต้น

เจ้าทิพเนตร เป็นพระธิดาลำดับที่สามของเจ้ามหาเทพ กับเจ้าทิพโสม ณ เชียงใหม่ เจ้าบิดาเป็นพระโอรสในพระเจ้ามโหตรประเทศ ส่วนเจ้ามารดาเป็นบุตรเจ้าราชบุตร (ทนันไชย ณ เชียงใหม่) และเป็นหลานของพระยาพุทธวงศ์ และทั้งสองก็เป็นผู้สืบสันดานชั้นที่สี่จากพระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง) ต้นวงศ์ตระกูล

หลังเจ้าดารารัศมี พระราชชายา พระธิดาในพระเจ้าอินทวิชยานนท์ได้ถวายตัวเข้าเป็นฝ่ายในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในพระบรมมหาราชวัง กรุงเทพมหานคร พระเจ้าอินทวิชยานนท์ได้ส่งหญิงจากตระกูล ณ เชียงใหม่สามคน คือ เจ้าทิพเนตร เจ้าทิพโสตา และเจ้าบัวผัน เป็นพระพี่เลี้ยงรุ่นแรกที่ลงไปอยู่ในพระบรมมหาราชวังด้วยกัน จำเดิมเจ้ามหาเทพ ผู้บิดา ไม่ใคร่ลงรอยกับพระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงษ์ จนถึงขั้นวิวาท เจ้ามหาเทพจึงถูกกักไปรับราชการที่กรุงเทพมหานครหลายปี เมื่อเจ้าทิพเนตรทรงเจริญพระชันษาสมควรแก่การสมรส พระเจ้าอินทวิชยานนท์ พระชามาดาของพระเจ้ากาวิโลรส ทรงเห็นควรที่จะผูกไมตรีกับพระญาติวงศ์สายพระเจ้ามโหตรประเทศ จึงทรงจัดพิธีสู่ขอเจ้าทิพเนตรแก่เจ้าสุริยะ ณ เชียงใหม่ พระโอรสที่ประสูติแต่เจ้ารินคำ ทั้งสองมีพระโอรสเพียงองค์เดียวคือเจ้าราชวงศ์ (เลาแก้ว ณ เชียงใหม่) ซึ่งก็รับราชการในนครเชียงใหม่

ครั้นเมื่อเจ้าสุริยะ ได้ตำแหน่งเป็นเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ในปี พ.ศ. 2444 เจ้าทิพเนตรจึงเป็นภรรยาเอกของเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ ที่นครเชียงใหม่ เธอได้รับการยกย่องว่าเป็นหญิงมีสกุล เหมาะควรกับตำแหน่ง

บั้นปลายและถึงแก่กรรม

เรื่องจามเทวีวงศ์ พงศาวดารหริภญไชย ระบุว่า ในช่วงบั้นปลายเจ้าทิพเนตรป่วยเป็นวัณโรคภายในเรื้อรังมานานหลายปี ต้องรักษาพยาบาลอยู่แต่ในเรือน เคยมีอาการหนักจวนจะสิ้นใจอยู่หลายครั้งแต่ก็ฟื้นขึ้นมาได้ เมื่อเจ้าอินทวโรรสสุริยวงษ์ถึงแก่กรรมไปก่อน เจ้าทิพเนตรได้อยู่ปลงศพสนองคุณสามีจึงสิ้นชีพลงเมื่อวันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2460 ขณะที่ ราชกิจจานุเบกษา ระบุว่าเจ้าทิพเนตรโรคชรา ถึงแก่กรรม ณ คุ้มเจ้าราชวงศ์ (เลาแก้ว ณ เชียงใหม่) เมื่อวันที่ 13 มีนาคม พ.ศ. 2460 (นับแบบปัจจุบันเป็น พ.ศ. 2461) สิริอายุ 58 ปี

การทำงาน

เจ้าทิพเนตรเริ่มต้นการทำงานด้วยการเข้าเป็นพระพี่เลี้ยงในเจ้าดารารัศมี พระราชชายา ซึ่งได้ถวายตัวเข้าเป็นฝ่ายในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่กรุงเทพมหานคร จากนั้นกลับไปยังนครเชียงใหม่เพื่อทำการวิวาหมงคลกับเจ้าอินทวโรรสสุริยวงษ์ ช่วงที่ภัสดาเป็นเจ้าอุปราชเป็นต้นมา เจ้าทิพเนตรทำหน้าที่จัดแจงการรับเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และพระบรมวงศานุวงศ์ ที่มีโอกาสเสด็จไปเยือนนครเชียงใหม่อยู่เสมอ จนเจ้านายหลายพระองค์คุ้นเคยกับเจ้าทิพเนตรอยู่มาก อีกทั้งยังเคยเฝ้าแหนพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อคราวติดตามสามีไปกรุงเทพมหานครอยู่เนือง ๆ ในเวลาเดียวกันที่ที่ภัสดาเป็นเจ้าอุปราชอยู่นั้น รัฐบาลสยามไม่พอใจการทำงานของเจ้าอุปราช (น้อยสุริยะ) เป็นอย่างมาก รัฐบาลสยามถึงกับต้องว่าจ้างชายาของเจ้าอุปราชคอยดูแลและกำกับตัวเจ้าอุปราช ดังโทรเลขของพระยาศรีสหเทพต่อกรมหลวงดำรงราชานุภาพเมื่อเดือนมีนาคม พ.ศ. 2443 ใจความตอนหนึ่งว่า "...ได้จัดตั้งเบี้ยหวัดเจ้าทิพเนตร ปีละ ๕๐๐ รูเปีย เท่ากับแม่นางภัณฑารักษ์ ยกขึ้นให้เปนข้าราชการฝ่ายผู้หญิง เงินเบี้ยหวัดรายนี้ ได้บอกให้เจ้าทิพเนตรเข้าใจว่า ถ้าเจ้าอุปราชเมา หรือไม่รับราชการดี จะลดหย่อนเงินเดือนเสีย ถ้ายังไม่ฟัง ขืนเมาหรือขืนเชื่อคำคนสอพลอยุยง ให้เจ้าทิพเนตรฟ้องต่อข้าหลวงใหญ่ อนึ่งเงินค่าตอไม้ แม่ปิง แม่ฮ่องสอน ซึ่งเจ้าผู้ครองเมืองเก็บได้ จะยกเอาเปนของหลวง..."

เจ้าทิพเนตร ในฐานะที่เป็นเจ้านายในนครเชียงใหม่ ได้เล็งเห็นถึงความสำคัญของการพัฒนาเมือง และความเจริญทางเศรษฐกิจ จึงได้จัดตั้งตลาดสดขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2442 โดยใช้ชื่อว่า "ตลาดทิพเนตร" ซึ่งเจ้านายฝ่ายเหนือหลายท่าน ได้ร่วมบริจาคทรัพย์ในการก่อสร้าง

ในทางศาสนา เจ้าทิพเนตร มีความเลื่อมใสในพุทธศาสนา โดยได้บริจาคทรัพย์สร้างกุฏิที่วัดหอธรรม จำนวน 2 หลัง ในปี พ.ศ. 2453 เพื่อเป็นการทำนุบำรุงศาสนา

เกียรติยศ

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2444 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 3 ตติยจุลจอมเกล้า (ต.จ.) (ฝ่ายใน)
• พ.ศ. 2451 - เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 4 (จ.ป.ร.4)

สถานที่อันเนื่องมาจากพระนาม

• ตลาดทิพเนตร
• ถนนทิพเนตร

พงศาวลี

พงศาวลีของเจ้าทิพเนตร

16. เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว               8. พระยาธรรมลังกา                       17. เจ้าจันทา               4. พระเจ้ามโหตรประเทศ                             9. เจ้าจันฟอง                       2. เจ้ามหาเทพ ณ เชียงใหม่                                   5. เจ้าสุวรรณ (หรือ คำแผ่น)                             1. เจ้าทิพเนตร อินทวโรรสสุริยวงศ์                                         24. เจ้าพ่อเรือน               12. พระยาพุทธวงศ์                       6. เจ้าราชบุตร (ทนันไชย ณ เชียงใหม่)                             3. เจ้าทิพโสม ณ เชียงใหม่                                   7. เจ้าคำมูล