มณฑลพายัพ
มณฑลพายัพ เป็นมณฑลหนึ่งในการปกครองส่วนภูมิภาคระบบมณฑลเทศาภิบาลของราชอาณาจักรสยาม ครอบคลุมพื้นที่ภาคเหนือตอนบน
มณฑลพายัพ | |||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
มณฑลเทศาภิบาล | |||||||||||||||||||||||||||||||
พ.ศ. 2443 - พ.ศ. 2476 | |||||||||||||||||||||||||||||||
![]() แผนที่แสดง 6 หัวเมืองมณฑลพายัพ มณฑลพายัพเดิม ส่วนที่แยกไปเป็นมณฑลมหาราษฎร์ ต่อกลับมาเข้ากับมณฑลพายัพเช่นเดิม
| |||||||||||||||||||||||||||||||
ยุคทางประวัติศาสตร์ | กรุงรัตนโกสินทร์ | ||||||||||||||||||||||||||||||
• จัดตั้งมณฑลตวันตกเฉียงเหนือ | 30 มิถุนายน พ.ศ. 2443[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||
• เปลี่ยนชื่อเป็นมณฑลพายัพ | 21 มกราคม พ.ศ. 2444 | ||||||||||||||||||||||||||||||
• จัดตั้งมณฑลมหาราษฎร์ | 1 เมษายน พ.ศ. 2459 | ||||||||||||||||||||||||||||||
• ยุบเลิกมณฑลมหาราษฎร์ | 31 มีนาคม พ.ศ. 2469 | ||||||||||||||||||||||||||||||
• ยกเลิกการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล | 9 ธันวาคม พ.ศ. 2476 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ | ![]() |
ประวัติศาสตร์แก้ไข
- มณฑลลาวเฉียง
ในปี พ.ศ. 2437 จากการที่หัวเมืองประเทศราชล้านนาถูกอังกฤษและฝรั่งเศสขนาบโอบล้อม พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงกระกรุณาโปรดฯให้ 5 หัวเมืองประเทศราชล้านนา จัดขึ้นเป็นมณฑลลาวเฉียง
- มณฑลพายัพ
เมื่อวันที่ 30 มิถุนายน พ.ศ. 2443 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนชื่อเป็นมณฑลตะวันตกเฉียงเหนือ แล้วจึงเปลี่ยนมาเป็นมณฑลพายัพ ในปลายปีเดียวกัน ซึ่งประกอบด้วย 6 หัวเมือง คือ
- เมืองนครเชียงใหม่ - ครอบคลุมพื้นที่ เมืองแม่ฮ่องสอน เมืองปาย เมืองเชียงแสน และเมืองเชียงราย
- เมืองนครลำปาง - ครอบคลุมพื้นที่ เมืองพะเยา และเมืองงาว
- เมืองนครลำพูน
- เมืองนครน่าน - ครอบคลุมพื้นที่ เมืองเชียงของ เมืองเทิง เมืองเชียงคำ , เมืองปง เมืองเชียงม่วน และแขวงไชยบุรี (สปป. ลาว ทั้งหมด)
- เมืองนครแพร่
- เมืองเถิน (ต่อมาในปี พ.ศ. 2446 ยุบลงรวมเข้ากับเมืองนครลำปาง)
ต่อมาเมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2459 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แยก เมืองนครลำปาง เมืองนครน่าน และเมืองนครแพร่ ออกเป็นจากมณฑลพายัพและให้จัดตั้งมณฑลมหาราษฎร์ โดยมีสำนักข้าหลวงใหญ่มณฑลตั้งอยู่ที่เมืองนครแพร่ และต่อมาเมื่อวันที่ 31 มีนาคม พ.ศ. 2469 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยุบมณฑลมหาราษฎร์ แล้วให้กับเข้ามารวมกันมณฑลพายัพตามเดิม
รายพระนามและรายนามผู้ปกครองแก้ไข
เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่แก้ไข
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
พระเจ้าอินทวิชยานนท์ | พระเจ้านครเชียงใหม่ | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2416 - 2440[2] | |
เจ้าอินทวโรรสสุริยวงศ์ | เจ้านครเชียงใหม่ | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2444[3] - 2452[4] | |
เจ้าแก้วนวรัฐ | เจ้านครเชียงใหม่ | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2454[5] - 2482 | |
เจ้าผู้ครองนครลำพูนแก้ไข
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
เจ้าเหมพินธุไพจิตร | เจ้านครลำพูน | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2431 - 2439[6] | |
เจ้าอินทยงยศโชติ | เจ้านครลำพูน | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2439 - 2454[7] | |
เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ | เจ้านครลำพูน | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2454 - 2486 | |
เจ้าผู้ครองนครลำปางแก้ไข
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
เจ้านรนันทไชยชวลิต | เจ้านครลำปาง | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2430 - 2440[8] | |
เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต | เจ้านครลำปาง | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2440 - 2465 | |
เจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง) | รั้งตำแหน่งเจ้านครลำปาง | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2465[9] - 2468 | |
เจ้าผู้ครองนครน่านแก้ไข
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช | พระเจ้านครน่าน | ติ๋นมหาวงศ์ | พ.ศ. 2436 - 2461 | |
เจ้ามหาพรหมสุรธาดา | เจ้านครน่าน | ติ๋นมหาวงศ์ | พ.ศ. 2461 - 2474 | |
เจ้าผู้ครองนครแพร่แก้ไข
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
เจ้าพิริยเทพวงษ์ | เจ้านครแพร่ | เทพวงศ์ | พ.ศ. 2432 - 2445 | |
- | ยกเลิกตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครแพร่ | ผู้ว่าราชการฯ | - | พ.ศ. 2445 |
ข้าหลวงแก้ไข
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
1 | พระยาทรงสุรเดช (อั้น บุนนาค) | ข้าหลวงใหญ่มณฑลลาวเฉียง | - | พ.ศ. 2436 - 2442 |
1 | พระยานริศรราชกิจ (สาย โชติกเสถียร) | ข้าหลวงเทศาภิบาล | - | พ.ศ. 2442 - 2443 |
2 | พระยาสุรสีห์วิศิษฐ์ศักดิ์ (เชย กัลยาณมิตร) | ข้าหลวงเทศาภิบาล | - | พ.ศ. 2445 - 2458 |
โรงเรียนประจำมณฑลพายัพแก้ไข
- โรงเรียนประจำมณฑลพายัพ "ยุพราชวิทยาลัย" ปัจจุบันคือ โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย จังหวัดเชียงใหม่
- โรงเรียนสตรีประจำมณฑลพายัพ "วัฒโนทัยพายัพ" ปัจจุบันคือ โรงเรียนวัฒโนทัยพายัพ จังหวัดเชียงใหม่
แหล่งข้อมูลอื่นแก้ไข
- ชัยวัฒน์ ปะสุนะ. “ระบอบอาณานิคมของอังกฤษในพม่าและแหลมมลายู กับการจัดการมณฑลพายัพของรัฐสยาม ค.ศ. 1894-1933.” วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2564.
- เนื้ออ่อน ขรัวทองเขียว. “รัฐสยามกับล้านนา พ.ศ. 2417–2476.” วิทยานิพนธ์ดุษฎีบัณฑิต ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2553.
- พรพรรณ จงวัฒนา. “กรณีพิพาทระหว่างเจ้านครเชียงใหม่กับคนในบังคับอังกฤษอันเป็นเหตุให้รัฐบาลสยามจัดการปกครองมณฑลพายัพ (พ.ศ. 2401–2445).” วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต แผนกวิชาประวัติศาสตร์ บัณฑิตวิทยาลัย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2517.
- ภิญญพันธุ์ พจนะลาวัณย์. “สภาวะการกลายเป็นมณฑลพายัพ: ประวัติศาสตร์ของอำนาจ-ความรู้ และการผลิตพื้นที่โดยสยาม (พ.ศ. 2416–2475).” วิทยานิพนธ์ดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2562.
- สรัสวดี ประยูรเสถียร. “การปฏิรูปการปกครองมณฑลพายัพ (พ.ศ. 2436–2476).” ปริญญานิพนธ์มหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร, 2523. เก็บถาวร 2020-07-03 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
อ้างอิงแก้ไข
- ↑ "ข้อบังคับสำหรับปกครองมณฑลตวันตกเฉียงเหนือ ร,ศ, ๑๑๙" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 22 กรกฎาคม พ.ศ. 2443. สืบค้นเมื่อ 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2559.
{{cite web}}
: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=
และ|date=
(help) - ↑ ข่าวพระเจ้านครเชียงใหม่ถึงแก่พิลาไลย
- ↑ การตั้งเจ้าอุปราชเมืองนครเชียงใหม่เป็นเจ้าผู้ครองนคร ราชกิจจานุเบกษา 1 ธันวาคม รศ. 120
- ↑ ข่าวพิราไลย
- ↑ แจ้งความกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ให้เจ้าอุปราช (เจ้าแก้ว) ว่าที่เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่
- ↑ ข่าวพิลาไลย (เจ้าเหมพินธุไพจิตร เจ้านครลำพูน)
- ↑ ข่าวพิราไลยราชกิจจานุเบกษา เล่ม 27 วันที่ 26 มีนาคม ร.ศ. 129 หน้า 3124
- ↑ ข่าวพิลาไลย
- ↑ ราชกิจจานุเบกษา วันที่ 8 เมษายน พ.ศ. 2466 เล่มที่ 40 หน้า82
บทความเกี่ยวกับเขตการปกครองของประเทศไทยนี้ยังเป็นโครง คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยการเพิ่มเติมข้อมูล ดูเพิ่มที่ สถานีย่อย:ประเทศไทย |