อักษรมายา

อักษรมายา (อังกฤษ: Maya script) หรือ รูปอักขระมายา (Maya glyphs) เป็นระบบการเขียนในอดีตของอารยธรรมมายาในมีโซอเมริกาและเป็นระบบการเขียนมีโซอเมริกาอันเดียวที่มีการถอกรหัสแล้ว จารึกแรกสุดที่ถูกบันทึกเป็นอักษรมายาอยู่ในช่วงศตวรรษที่ 3 ก่อนคริสต์ศักราชที่ซันบาร์โตโล ประเทศกัวเตมาลา อักษรมายายังคงมีผู้ใช้งานทั่วมีโซอเมริกาจนกระทั่งการพิชิตมายาของสเปนในคริสต์ศตวรรษที่ 16 ถึง 17

อักษรมายา
หน้า 6, 7 และ 8 ของเดรสเดินโคเดกซ์ แสดงตัวอักษร ตัวเลข และภาพที่มักมีส่วนกับระบบการเขียนมายา
ชนิด	ตัวหนังสือคำ
ช่วงยุค	ศตวรรษที่ 3 ก่อนคริสต์ศักราช – คริสต์ศตวรรษที่ 16
ทิศทาง	ผสม
ภาษาพูด	ตระกูลภาษามายา
ISO 15924
ISO 15924	Maya (090), ​Mayan hieroglyphs
ยูนิโคด
ช่วงยูนิโคด	ไม่มี (tentative range U+15500–U+159FF)

อักษรมายาใช้ตัวหนังสือคำที่เติมเต็มด้วยชุดรูปอักขระพยางค์ ซึ่งคล้ายกับระบบในอักษรญี่ปุ่นสมัยใหม่ นักสำรวจชาวยุโรปยุคแรกในคริสต์ศตวรรษที่ 18 ถึง 19 เคยเรียกอักษรมายาเป็น "ไฮเออโรกลีฟ" เพราะพบว่ามีรูปร่างทั่วไปที่ทำให้นึกถึงไฮเออโรกลีฟอียิปต์ ถึงแม้ว่าทั้งสองระบบการเขียนจะไม่มีส่วนเกี่ยวข้องใด ๆ ก็ตาม

ถึงแม้ว่าตระกูลภาษามายาสมัยใหม่เกือบทั้งหมดเขียนด้วยอักษรละตินมากกว่าอักษรมายา ในปัจจุบัน มีการพัฒนาและส่งเสริมให้มีการฟื้นฟูรูปอักขระมายาแบบดั้งเดิม

การค้นพบ

อักษรมายารุ่นแรกที่พบอายุราว พ.ศ. 293 แต่อาจพัฒนามาก่อนหน้านี้ การค้นพบของนักโบราณคดีในปัจจุบันพบว่า อารยธรรมมายาน่าจะเริ่มต้นราว 2,457 ปีก่อนพุทธศักราช ราว พ.ศ. 2109 บิช็อปคนแรกแห่งยูกาตัน ดีโก เด ลันดา เรียบเรียงวิธีเขียนภาษามายาด้วยอักษรละตินแบบสเปน 27 ตัว และรูปอักษรมายาที่มีเสียงเดียวกัน เป็นที่รู้จักในเวลาต่อมาว่าอักษรลันดา และช่วยในการถอดความจารึกภาษามายา

นักวิชาการส่วนใหญ่เชื่อว่าอักษรมายาไม่ใช่ระบบการเขียนที่สมบูรณ์ ต่อมา พ.ศ. 2493 นักชาติพันธุ์วิทยาชาวรัสเซีย ยูริ วาเลนติโนวิช คโนโรซอฟ (Yuri Valentinovich Knorosov) เสนอว่า อักษรมายาใช้เขียนภาษามายายูคาแทซ แนวคิดนี้ไม่ได้รับการยอมรับมากนัก จนช่วง พ.ศ. 2513 – 2532 มีความก้าวหน้าในการถอดความมากขึ้น จนส่วนใหญ่สามารถอ่านได้แล้วในปัจจุบัน

ลักษณะ

ข้อความภาษามายาส่วนใหญ่มักเขียนเป็นแนวตั้งกว้างสองรูปอักษร โดยแต่ละคู่แนวตั้งจะอ่านจากซ้ายไปขวา บนลงล่าง

อักษรมายามี 550 ตัว (แทนคำทั้งคำ) และ 150 ตัวแทนพยางค์ 100 ตัวแทนชื่อสถานที่และชื่อเทพเจ้า ราว 300 ตัวใช้โดยทั่วไป ตัวอย่างของอักษรพบตามจารึกหินและเขียนบนเปลือกไม้ เครื่องปั้นดินเผา และเอกสารบางส่วนในกัวเตมาลา เม็กซิโก และภาคเหนือของเบลีซ หลายพยางค์เขียนด้วยรูปอักษรมากกว่า 1 ตัว เขียนในคอลัมน์คู่ อ่านจากซ้ายไปขวา และบนลงล่างในแนวซิกแซ็ก

พยางค์

พยางค์มักอยู่ในรูปพยัญชนะ + สระ โดยแนวนอนข้างบนประกอบด้วยรูปสระ ส่วนแนวตั้งซ้ายเป็นรูปพยัญชนะที่มีวิธีการออกเสียง รูปอะพอสทรอฟี (') แสดงเป็นเสียงหยุด เส้นเสียง รูปอักขระในช่องตารางเดียวกันมีรูปเขียนแตกต่างกัน ช่องว่างคือส่วนที่ยังไม่ทราบรูปอักขระ

	a	e	i	o	u
b’
ch /tš/
ch’
h /h/
j /x/
k
k’
l
m
n
p
s
t
t’
tz /ts/
tz’
w
x /š/
y /j/
	a	e	i	o	u

ตัวอย่าง

จากสุสานของKʼinich Janaabʼ Pakal:

maya exx

ทับศัพท์

แถว	รูปอักขระ		เสียงอ่าน
	I	J	I	J
4	ya k’a wa	ʔu(?) K’UH hu lu	yak’aw	ʔuk’uhul
5	PIK	1-WINAAK-ki	pik	juʔn winaak
6	pi xo ma	ʔu SAK hu na la	pixoʔm	ʔusak hunal
7	ʔu-ha	YAX K’AHK’ K’UH?	ʔuʔh	Yax K’ahk’ K’uh?
8	ʔu tu pa	K’UH? ?	ʔutuʔp	k’uh(ul)? ...l
9	ʔu KOʔHAW wa	?[CHAAK] ...m	ʔukoʔhaw	Chaahk (‘GI’)
10	SAK BALUʔN	-	Sak Baluʔn	-

ข้อความ: Yak’aw ʔuk’uhul pik juʔn winaak pixoʔm ʔusak hunal ʔuʔh Yax K’ahk’ K’uh(?) ʔutuʔp k’uh(ul)? ...l ʔukoʔhaw Chaahk (‘GI’) Sak Baluʔn.
แปล: «เขาประทานเครื่องแต่งกายแก่เทพเจ้า [ประกอบด้วย] เครื่องสวมศีรษะยี่สิบเก้าอัน, ริบบิ้นสีขาว, สร้อยคอ, ต่างหูของเทพแห่งไฟองค์แรก และหมวกตราทรงสี่เหลี่ยมของเทพเจ้า ให้แก่ Chaahk Sak-Balun»

ดูเพิ่ม

• เลขมายา
• ระบบการเขียนในอเมริกากลาง

บรรณานุกรม

• Coe, Michael D.; Van Stone, Mark L (2005). Reading the Maya Glyphs. London: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28553-4.
• Coe, Michael D. (1992). Breaking the Maya Code. London: Thames & Hudson. ISBN 0-500-05061-9.
• Gronemeyer, Sven (2012). "Statements of Identity: Emblem Glyphs in the Nexus of Political Relations". ใน Jarosław Źrałka; Wiesław Koszkul; Beata Golińska (บ.ก.). Maya Political Relations and Strategies. Proceedings of the 14th European Maya Conference, Cracow, 2009. Contributions in New World Archaeology. Vol. 4. Cracow: Polska Akademia Umiejętności and Uniwersytet Jagielloński. pp. 13–40.
• Guéguen-Leclair, Guy (2012). Écriture maya. L’Alphabet consonantique dans les anciens textes mayas (Research papers).
• Houston, Stephen D. (1993). Hieroglyphs and History at Dos Pilas: Dynastic Politics of the Classic Maya. Austin: University of Texas Press. ISBN 0-292-73855-2.
• Houston, Stephen D. (1986). Problematic Emblem Glyphs: Examples from Altar de Sacrificios, El Chorro, Rio Azul, and Xultun. Research Reports on Ancient Maya Writing, 3. (Mesoweb online facsimile ed.). Washington D.C.: Center for Maya Research. ASIN B0006EOYNY. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2021-02-24. สืบค้นเมื่อ 2022-01-15.
• Kettunen, Harri; Helmke, Christophe (2020). Introduction to Maya Hieroglyphs (PDF) (ภาษาอังกฤษ, สเปน, ฝรั่งเศส, โปแลนด์, เดนมาร์ก, สโลวัก และ อิตาลี). Wayeb. สืบค้นเมื่อ 2021-11-11.
• Lacadena, Alfonso; Wichmann, Søren (2004). "On the Representation of the Glottal Stop in Maya Writing". The Linguistics of Maya Writing. Salt Lake City: University of Utah Press. pp. 103–162.
• Lacadena García-Gallo, Alfonso; Ciudad Ruiz, Andrés (1998). "Reflexiones sobre la estructura política maya clásica". ใน Andrés Ciudad Ruiz; Yolanda Fernández Marquínez; José Miguel García Campillo; Maria Josefa Iglesias Ponce de León; Alfonso Lacadena García-Gallo; Luis T. Sanz Castro (บ.ก.). Anatomía de una Civilización: Aproximaciones Interdisciplinarias a la Cultura Maya (ภาษาสเปน). Madrid: Sociedad Española de Estudios Mayas. ISBN 84-923545-0-X.
• de Landa, Diego (1566) [From 1958 Porrua edition, with page numbers in parenthesis]. Prager, Christian (บ.ก.). "Relacion de las Cosas de Yucatán" (PDF) (ตีพิมพ์ 2002) – โดยทาง Wayeb.org.
• Lebrun, David (Director) Guthrie, Rosey (producer) (2008). Breaking the Maya Code (Documentary). Night Fire Films. ASIN B001B2U1BE.
• Mathews, Peter (1991). "Classic Maya emblem glyphs". ใน Culvert, T. Patrick (บ.ก.). Classic Maya Political History: Hieroglyphic and Archaeological Evidence. School of American Research Advanced Seminars. Cambridge and New York: Cambridge University Press. pp. 19–29. ISBN 0-521-39210-1.
• Marcus, Joyce (1976). Emblem and State in the Classic Maya Lowlands: an Epigraphic Approach to Territorial Organization. Dumbarton Oaks Other Titles in Pre-Columbian Studies. Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Harvard University Press. ISBN 0-88402-066-5.
• McKillop, Heather (2004). The ancient Maya : new perspectives. New York, N.Y.: W. W. Norton & Company, Inc. ISBN 978-0-393-32890-5.
• Montgomery, John (2004). How to Read Maya Hieroglyphs. Hippocrene Practical Dictionaries. New York: Hippocrene Books. ISBN 978-0-7818-1020-3.
• Montgomery, John (2002). Dictionary of Maya Hieroglyphs. New York: Hippocrene Books. ISBN 978-0-7818-0862-0.
• Saturno, William A.; Stuart, David; Beltrán, Boris (3 March 2006). "Early Maya writing at San Bartolo, Guatemala" (PDF Science Express republ.). Science. 311 (5765): 1281–3. Bibcode:2006Sci...311.1281S. doi:10.1126/science.1121745. PMID 16400112. S2CID 46351994. สืบค้นเมื่อ 2007-06-15.
• Schele, Linda; Miller, Mary Ellen (1992) [1986]. Blood of Kings: Dynasty and Ritual in Maya Art. Justin Kerr (photographer) (reprint ed.). New York: George Braziller. ISBN 0-8076-1278-2.
• Schele, Linda; Freidel, David (1990). A Forest of Kings: The Untold Story of the Ancient Maya. New York: William Morrow. ISBN 0-688-07456-1.
• Soustelle, Jacques (1984). The Olmecs: The Oldest Civilization in Mexico. New York: Doubleday and Co. ISBN 0-385-17249-4.
• Stuart, David; Houston, Stephen D. (1994). Classic Maya Place Names. Dumbarton Oaks Pre-Columbian Art and Archaeology Series. Vol. 33. Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Harvard University Press. ISBN 0-88402-209-9.
• Tedlock, Dennis (2010). 2000 Years of Mayan Literature. California: University of California Press. ISBN 978-0-520-23221-1.
• Thompson, John Eric Sidney (1978). Maya hieroglyphic writing: An introduction (Civilization of the American Indian series). California: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061095-8-9.
• Van Stone, Mark L (2010). 2012: Science and Prophecy of the Ancient Maya. California: Tlacaelel Press. ISBN 978-0-9826826-0-9.

แหล่งข้อมูลอื่น

• The European Association of Mayanists (Wayeb) has resources, including full books, on their Electronic Resources page
• A partial transcription, transliteration, and translation of the Temple of Inscriptions text by Michael D. Carrasco เก็บถาวร 2006-09-01 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• A Preliminary Classic Maya-English/English-Classic Maya Vocabulary of Hieroglyphic Readings by Erik Boot
• FAMSI resources on Maya Hieroglyphic writing
• Maya Writing in: Guatemala, Cradle of the Maya Civilization
• Wolfgang Gockel's morphemic interpretation of the glyphs
• Corpus of Maya Hieroglyphic Inscriptions Program at the Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard University เก็บถาวร 2011-09-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Corpus of Maya Hieroglyphic Inscriptions, Volumes 1–9. Published by the Peabody Museum Press and distributed by Harvard University Press
• Talakh Viktor (2011-03-19). "Introduction to hieroglyphic script of the Maya. Manual" (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2012-08-29. สืบค้นเมื่อ 2022-02-05. (in Ukrainian)
• Time Line of Decipherment