ขจร สุขพานิช

ศาสตราจารย์พิเศษขจร สุขพานิช (9 มิถุนายน พ.ศ. 2456 - 4 มกราคม พ.ศ. 2521) เป็นนักประวัติศาสตร์ไทยที่มีบทบาทสำคัญในช่วงทศวรรษ 2500-2510 เป็นผู้เสนอข้อมูลและการตีความประวัติศาสตร์ไทยใหม่ ๆ เช่น บทความเรื่อง จดหมายเหตุราชวงศ์หงวน-การพิจารณาใหม่ (พ.ศ. 2514) ของท่านที่ปฏิเสธความเชื่อตามพระมติของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพที่เสนอในพระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขาว่าพ่อขุนรามคำแหงเคยเสด็จเยือนเมืองจีน ส่วนผลงานสำคัญและเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางคือ ฐานันดรไพร่ (พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. 2505)

ขจร สุขพานิช
เกิด	9 มิถุนายน พ.ศ. 2456 จังหวัดสระบุรี ประเทศสยาม
เสียชีวิต	4 มกราคม พ.ศ. 2521 (64 ปี) กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย
สัญชาติ	ไทย
อาชีพ	อาจารย์ นักวิจัย นักประวัติศาสตร์
คู่สมรส	ชุลี สุขพานิช
บุตร	4 คน

ประวัติ

ศาสตราจารย์ขจรเกิดเมื่อวันที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2456 ที่ตำบลหนองแค จังหวัดสระบุรี เดิมชื่อ เองจ๋วน เป็นบุตรของขุนรักษาสมบัติ (ชื่อเดิม เชงโห) มารดาชื่อซิว มีพี่น้องรวม 7 คน เข้ารับการศึกษาชั้นต้นที่โรงเรียนอัสสัมชัญ แล้วได้เป็นมาสเตอร์ (Master) สอนหนังสือที่โรงเรียนดังกล่าวก่อนจบการศึกษา ต่อมาได้ไปสอนที่โรงเรียนมงฟอร์ต จังหวัดเชียงใหม่ ต่อมาได้ลาออก เข้าทำงานที่กรุงเทพฯ และศึกษาต่อที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยในระดับปริญญาตรี แต่ยังไม่ได้ศึกษาต่อระดับปริญญาโท เนื่องจากเกิดสงครามมหาเอเชียบูรพาขึ้นเสียก่อน ซึ่งระหว่างที่เรียนอยู่นั้นศาสตราจารย์ขจรได้รับเลือกเป็นสาราณียกรของสโมสรนิสิตจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และได้เป็นบรรณาธิการของหนังสือ มหาวิทยาลัย ด้วย และศาสตราจารย์ขจรยังเป็นศิษย์โปรดของพระยาอนุมานราชธนด้วย ถึงกับท่านตั้งความหวังว่าจะเป็นตัวแทนทางวิชาประวัติศาสตร์สืบแทนตัวเองต่อไป

ต่อมา ศาสตราจารย์ขจรได้รับราชการที่กรมพาณิชย์ (กระทรวงพาณิชย์ในภายหลัง) ตามคำชวนของหลวงถวิลเศรษฐพณิชยการระหว่าง พ.ศ. 2484-2487

ต่อมา จึงลาออกมาประกอบอาชีพส่วนตัว แล้วเข้าทำงานในสำนักงานข้าวของสถานทูตอเมริกันระหว่าง (พ.ศ. 2488-2492) จากนั้น ลาออกมาตั้งบริษัทค้าข้าวของตนเองจนประสบความสำเร็จอย่างงดงาม จึงได้รับเลือกตั้งเป็นนายกสมาคมพ่อค้าไทยหลายสมัย และตัดสินใจเลิกกิจการในช่วง (พ.ศ. 2497-2498)

ในช่วงครึ่งหลังของชีวิตได้สนใจศึกษาประวัติศาสตร์ไทยอย่างจริงจัง เดินทางไปหาความรู้เพิ่มเติมที่วิทยาลัยตะวันออกและแอฟริกาศึกษา (School of Oriental and African Studies) มหาวิทยาลัยลอนดอน (University of London) และมหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด (Harvard University) โดยแสวงหาหลักฐานเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ไทย เขียนบทความ ทำการสอน บรรยายพิเศษ และให้คำปรึกษาแก่นิสิตนักศึกษาทั้งชาวไทยและต่างประเทศ

ศาสตราจารย์ขจรได้รับปริญญาอักษรศาสตรดุษฎีบัณฑิตจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยใน พ.ศ. 2514 และวิทยาลัยวิชาการศึกษา (มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒในปัจจุบัน) ได้เสนอแต่งตั้งให้เป็นศาสตราจารย์พิเศษในคณะมนุษยธรรมศึกษาและสังคมศาสตร์เมื่อ พ.ศ. 2516

ครอบครัว

ศาสตราจารย์ขจร สมรสกับนางชุลี มีบุตรชาย-หญิงรวม 4 คน ดังนี้

• อภินันท์ สุขพานิช (ประกอบอาชีพอิสระส่วนตัว)
• รศ.ดร.ธัญยธรณ์ ขันทปราบ (ชื่อ-สกุลเดิม กนลา สุขพานิช) (ผู้อำนวยการหลักสูตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาภาวะผู้นำเชิงยุทธศาสตร์ความเป็นเลิศ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนดุสิต)
• อ.ธาวิต สุขพานิช (จบการศึกษาระดับปริญญาโทจากมหาวิทยาลัยนอร์ทเท็กซัส (North Texas University) ในสหรัฐอเมริกา เป็นอาจารย์ประจำภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ปัจจุบันถึงแก่กรรมแล้ว)
• สิทธิกร สุขพานิช (ประกอบอาชีพอิสระส่วนตัว)

ถึงแก่กรรม

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯ เป็นการส่วนพระองค์ ทรงเปิดห้องขจร สุขพานิช ณ อาคารหอสมุด (หลังเก่า) มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ วันที่ 28 ตุลาคม 2521

ศาสตราจารย์ขจรถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 4 มกราคม พ.ศ. 2521 อย่างกะทันหัน มีพิธีพระราชทานเพลิงศพในวันที่ 29 เมษายน ปีเดียวกัน ซึ่งก่อนถึงแก่กรรมท่านได้ทำพินัยกรรมมอบหนังสือส่วนตัวที่มีจำนวนและคุณค่ามหาศาลแก่หอสมุดกลาง มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ จึงมีการตั้งชื่อห้องหนังสือดังกล่าวเพื่อเป็นเกียรติแก่ท่านว่าห้องขจร สุขพานิช ปัจจุบันตั้งอยู่ที่ชั้น 6 อาคารหอสมุดกลาง

ผลงานทางวิชาการ

• การต่างประเทศในแผ่นดินพระเอกาทศรฐ (พ.ศ. 2504)
• ฐานันดรไพร่ (พ.ศ. 2505)
• ออกญาวิไชเยนทร์ และการต่างประเทศในสมัยสมเด็จพระนารายณ์ (พ.ศ. 2506)
• ก้าวแรกของหนังสือพิมพ์ในประเทศไทย (พ.ศ. 2508)
• ข้อมูลประวัติศาสตร์ : สมัยอยุธยา (พ.ศ. 2509-2520)
• กรุงยโสธร-นครธมในประวัติศาสตร์ไทย : คัดจากแถลงผลงานประวัติศาสตร์ เอกสารโบราณคดี ปีที่ 1 เล่ม 2 พฤษภาคม 2510 (พ.ศ. 2510)
• รวมการบรรยายเรื่องตัวอักษรไทย (พ.ศ. 2512)
• ไพร่ฟ้าข้าไทย และ จดหมายเหตุราชวงศ์หงวน-การพิจารณาใหม่ (พ.ศ. 2514)
• ข้อมูลประวัติศาสตร์ : สมัยบางกอก (พ.ศ. 2518)
• ข้อมูลประวัติศาสตร์ก่อนราชวงศ์พระร่วง ; ใครเป็นผู้แต่งพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา (พ.ศ. 2520)
• คำบรรยายประวัติศาสตร์ไทย พ.ศ. 1600-2130 (พ.ศ. 2521)
• ปัญหาประวัติศาสตร์และโบราณคดีไทย (พ.ศ. 2525)
• ถิ่นกำเนิดและแนวอพยพของเผ่าไทย (ม.ป.ป.)

นอกจากนี้ ยังเป็นที่ปรึกษาและกรรมการวิทยานิพนธ์ระดับปริญญาโทสาขาวิชาประวัติศาสตร์ของวิทยาลัยวิชาการศึกษา (มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒในปัจจุบัน) เช่น เรื่อง

• นโยบายการจัดการศึกษาของไทยในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ. 2512) ของ วุฒิชัย มูลศิลป์,
• ความสัมพันธ์ระหว่างไทยเขมรและญวนในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น (พ.ศ. 2514) ของ ถนอม อานามวัฒน์,
• พระบรมราโชบายเกี่ยวกับปัญหาชาวจีนในพระราชอาณาเขตรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ. 2516) ของ พวงร้อย กล่อมเอี้ยง,
• ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศไทยกับประเทศฝรั่งเศสตั้งแต่ ร.ศ. 112 ถึง ร.ศ. 126 (ค.ศ. 1893-1907) (พ.ศ. 2518) ของ สุวิทย์ ธีรศาศวัต
• ความสัมพันธ์ระหว่างไทยกับฝรั่งเศสสมัยอยุธยาในรัชกาลสมเด็จพระนารายณ์ถึงรัชกาลสมเด็จพระเพทราชา (พ.ศ. 2199-2246) ของ พลับพลึง คงชนะ เป็นต้น

ซึ่งบุคคลเหล่านี้ต่อมาก็ได้มีบทบาทในวงวิชาการประวัติศาสตร์ไทยต่อมา ซึ่งส่วนหนึ่งก็รับราชการในตำแหน่งอาจารย์ประจำมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒด้วย

อ้างอิง

เชิงอรรถ

บรรณานุกรม

• งานพระราชทานเพลิงศพศาสตราจารย์พิเศษขจร สุขพานิช. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ศรีอนันต์, 2521.
• ทองต่อ กล้วยไม้ ณ อยุธยา. "นายขจร สุขพานิช." ใน ประวัติครู. กรุงเทพฯ: คุรุสภา, 2522.
• ธันยพงศ์ สารรัตน์ และวรพจน์ วิเศษศิริ (เรียบเรียง). 100 ปี ชาตกาล ศาสตราจารย์พิเศษ ขจร สุขพานิช. กรุงเทพฯ: นิสิตวิชาเอกประวัติศาสตร์ รุ่นที่ 35 คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, 2556.
• "ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง แต่งตั้งศาสตราจารย์พิเศษ." ราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ 90, 51 (10 พฤษภาคม 2516): 5.
• วรพจน์ วิเศษศิริ. "ร้อยปีศาสตราจารย์พิเศษ ขจร สุขพานิช: บรมครูแห่งประวัติศาสตร์ไทย." ป๋วย จุลสารเตรียมงานรำลึก 100 ปี ชาตกาล ป๋วย อึ๊งภากรณ์ ปีที่ 2 ฉบับที่ 10 (ตุลาคม 2556): 14-16.
• วรุณยุพา สนิทวงศ์ ณ อยุธยา และวุฒิชัย มูลศิลป์ (รวบรวม). อนุสรณ์ศาสตราจารย์ขจร สุขพานิช. กรุงเทพฯ: ศึกษิตสยาม, 2521.
• วุฒิชัย มูลศิลป์. "ศาสตราจารย์พิเศษขจร สุขพานิช: นักประวัติศาสตร์ผู้ค้นคว้าหาความจริง," วารสารประวัติศาสตร์ ฉบับครบรอบ 100 ปีชาตกาล ศาสตราจารย์พิเศษขจร สุขพานิช (2556): 1-18.
• ศิรินันท์ บุญศิริ. "100 ปี ชาติกาล ศาสตราจารย์พิเศษ ขจร สุขพานิช," วารสารสมาคมประวัติศาสตร์ฯ ฉบับที่ 34-35 (2555-2556): 100-109.
• ศุภวัฒน์ เกษมศรี, หม่อมราชวงศ์. "การค้นพบครั้งสำคัญของศาสตราจารย์ขจร สุขพานิช: พระราชพงศาวดารกรุงสยาม ฉบับบริติชมิวเซียม." ใน ข้าพเจ้ากับวงการประวัติศาสตร์. กรุงเทพฯ: ศิริชัยการพิมพ์, 2559. (ที่ระลึกในการเสด็จพระราชดำเนินพระราชทานเพลิงศพ พลตรี หม่อมราชวงศ์ศุภวัฒน์ เกษมศรี ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส วันพฤหัสบดีที่ 3 พฤศจิกายน พุทธศักราช 2559)
• สมเกียรติ วันทะนะ. "แนวการเขียนประวัติศาสตร์ไทยของศาสตราจารย์ขจร สุขพานิช," ใน สังคมศาสตร์วิภาษวิธี. กรุงเทพฯ: วลี, 2524.
• สารคดี 100 ปีชาตกาล ศ.ขจร สุขพานิช [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก VDO