ยิปซัม

ยิปซัม (อังกฤษ: Gypsum) (CaSO₄·2H₂O) หรือเรียกว่าเกลือจืด เป็นแร่อโลหะที่มีความเปราะมากมีสีขาว ไม่มีสีหรือสีเทา มักมีสีเหลือง แดง หรือน้ำตาล เป็นมลทินปนอยู่ มีความวาวคล้ายแก้ว มุก หรือไหม ความแข็ง 2 ความถ่วงจำเพาะ 2.7 เนื้อแร่โปร่งใสจนกระทั่งโปร่งแสง อาจเรียกชื่อต่างกันออกไปตามลักษณะของเนื้อแร่ คือ ชนิดซาตินสปาร์ (satinspar) เป็นแร่ยิปซัมลักษณะที่เป็นเนื้อเสี้ยน มีความวาวคล้ายไหม ชนิดอะลาบาสเทอร์ (alabaster) มีเนื้อเป็นมวลเม็ดอัดกันแน่น และชนิดซีลีไนต์ (selenite) ใสไม่มีสี เนื้อแร่เป็นแผ่นบางโปร่งใส เกิดจากแร่ที่ตกตะกอนในแอ่งที่มีการระเหยของน้ำสูงมากและต่อเนื่อง ทำให้น้ำส่วนที่เหลือมีความเข้มข้นสูงขึ้น ถึงจุดที่แร่กลุ่มที่เรียกว่า “อีแวพอไรต์ (evaporites) ” จะสามารถตกตะกอนออกมาตามลำดับความสามารถในการละลาย (solubility) ซึ่งโดยทั่วไปเริ่มจากพวกคาร์บอเนต (carbonates) ซัลเฟต (sulphates) และเฮไลด์ (halides) การกำเนิด แร่ยิปซัมของไทยมีเนื้อเป็นเกล็ดเล็กๆ สมานแน่น เรียกว่า “อะลาบาสเตอร์ (alabaster) ” ซึ่งมิได้เกิดจากการตกตะกอนทับถมกันในสภาพการณ์ปฐมภูมิจากการระเหยของน้ำ แต่เกิดจากการเติมน้ำ (rehydration) ให้กับช่วงบนสุดของมวลแอนไฮไดรต์ จนเกิดการเปลี่ยนแปลง ชนิดแร่ ยิปซัมในประเทศไทยมีประวัติที่ค่อนข้างซับซ้อน และการศึกษาธรณีวิทยาแหล่งแร่พบว่า เคยผ่านการเปลี่ยนแปลงชนิดแร่ไปมา ระหว่างยิปซัมกับแอนไฮไดรต์ (CaSO4) หลายครั้ง (Utha-aroon and Ratanajarurak, 1996) ก่อนจะมีสภาพเช่นในปัจจุบัน

ยิปซัม
การจำแนก
ประเภท	แร่อโลหะ
สูตรเคมี	CaSO4·2H2O
คุณสมบัติ
สี	สีเทา ขาวหรือสีชมพูแดง
โครงสร้างผลึก	ระบบโมโนคลินิก
ค่าความแข็ง	1.5-2
ดรรชนีหักเห	nα = 1.519 - 1.521 nβ = 1.522 - 1.523 nγ = 1.529 - 1.530
สีผงละเอียด	สีขาว
ความถ่วงจำเพาะ	2.31 - 2.33

คุณสมบัติ

• มีค่าความแข็งที่ 2 ตามสเกลของโมส์ (Moh's scale)
• มีส่วนประกอบที่สำคัญ คือ ซัลเฟอร์ไดออกไซด์ แคลเซียม และน้ำ
• มีสีเทาขาวหรือสีชมพูแดง
• ลักษณะที่พบโดยทั่วไป เป็นแบบเนื้อแน่น และมีรูปผลึกเฉพาะ

ประโยชน์ของแร่ยิปซัม

ประโยชน์ของแร่ยิปซัม สามารถนำมาทำปูนปลาสเตอร์ ปูนซีเมนต์ (portland cement) แผ่นยิปซัมอัด (gypsum board) หรือแผ่นยิปซัมบอร์ด ชอล์ก กระดาษ และปุ๋ย ส่วนแร่ชนิดซาตินสปาร์ และอะลาบาสเตอร์ อาจนำมาใช้ในการแกะสลักหรือขัดทำเป็นเครื่องประดับได้อีกด้วย

ในตำรายาไทยเรียกยิปซัมที่ได้จากนาเกลือว่าเกลือจืด ใช้ทำแป้งผัดหน้า ที่เป็นผลึกเรียกหินฟันม้า ถ้าเป็นหินสีขาวเรียกเศวตศิลา ในตำรายาจีนเรียกเจียะกอ ใช้ทำยา

แหล่งที่พบ

ต่างประเทศ

สามารถพบได้ในประเทศอิหร่าน เยอรมัน อังกฤษ อิตาลี ไอร์แลนด์ แคนาดา สหรัฐอเมริกา และภูฏาน

ในประเทศ

• บริเวณเขตติดต่อของอำเภอหนองบัว จังหวัดนครสวรรค์ กับอำเภอบางมูลนาก จังหวัดพิจิตร ซึ่งมีเหมืองเปิดทำการอยู่รวม 9 เหมือง

• บริเวณจังหวัดสุราษฎร์ธานี มีเหมืองเปิดทำการ 12 เหมือง

• บริเวณจังหวัดนครศรีธรรมราช มีเหมืองเปิดทำการ 9 เหมือง นอกจากแหล่งที่มีการทำเหมืองอยู่แล้ว

ยังมีแหล่งแร่ยิปซัมที่กรมทรัพยากรธรณีเพิ่งค้นพบใหม่เมื่อปี พ.ศ. 2538 ในพื้นที่อำเภอวังสะพุง จังหวัดเลย ซึ่งการสำรวจในปีต่อๆมา ทำให้สามารถกำหนดขอบเขตแร่ที่ชัดเจนขึ้นได้อีกระดับหนึ่ง แหล่งแร่นี้ มีลักษณะทางธรณีวิทยาและองค์ประกอบทางเคมีคล้ายคลึงกับแหล่งที่มีการทำเหมืองอยู่แล้ว นับเป็นแหล่งที่มีศักยภาพแร่สูงอีกแห่งหนึ่ง

รูปผลึกยิปซัม ที่พบได้ทั่วไป

• 
  ผลึกยิปซัมที่พบในรัฐนิวเซาท์เวลส์ ประเทศออสเตรเลีย
• 
  ผลึกยิปซัมที่พบในประเทศบราซิล

แหล่งข้อมูลอื่น

• ข้อมูลแร่ยิปซัม กรมทรัพยากรธรณี เก็บถาวร 2015-10-22 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน