ภาษาทิเบต
ภาษาทิเบต (ทิเบต: བོད་སྐད་, ไวลี: bod skad, พินอินทิเบต: pögä, เพอแก) เป็นภาษาในตระกูลทิเบต-พม่า แบ่งออกเป็นภาษาถิ่นหลายกลุ่มคือ ภาษากลาง อยู่ในเขตปกครองตนเองทิเบต เช่นที่ ลาซา สำเนียงคัม อยู่ในเขตแคว้นคัม สำเนียงอัมโต อยู่ในแคว้นอัมโต ภาษาถิ่นอื่น ๆ ได้แก่ภาษาของชนเชื้อสายทิเบตในเนปาล เช่นชาวเศรปาหรือเชอร์ปา หรือชาวลาดักห์แถบอินเดียอีกด้วย
ภาษาทิเบต | |
---|---|
བོད་སྐད་ เพอ แก | |
ประเทศที่มีการพูด | จีน, อินเดีย, ปากีสถาน, เนปาล, ภูฏาน |
ภูมิภาค | ทิเบต, แคชเมียร์, บัลติสถาน |
จำนวนผู้พูด | 6,150,000 คน (ไม่พบวันที่) |
ตระกูลภาษา | |
รูปแบบก่อนหน้า | ภาษาทิเบตเก่า
|
ระบบการเขียน | อักษรทิเบต |
สถานภาพทางการ | |
ภาษาทางการ | จีน |
ผู้วางระเบียบ | คณะกรรมการจัดมาตรฐานภาษาทิเบต |
รหัสภาษา | |
ISO 639-1 | bo |
ISO 639-2 | tib (B) bod (T) |
ISO 639-3 | มีหลากหลาย:bod – ภาษาทิเบตกลางadx – ภาษาทิเบตถิ่นอัมโตkhg – ภาษาทิเบตถิ่นคัม |
ระบบการเขียนภาษาทิเบตค่อนข้างมีความซับซ้อน การประกอบคำทิเบตอาจมีตัวอักษรที่ไม่ออกเสียงมาประกอบคำด้วย สันนิษฐานว่าในอดีตตัวอักษรดังกล่าวล้วนออกเสียง แต่ปัจจุบันเกิดการแผลงคำไปตามกาลเวลา ทำให้ตัวอักษรหลายตัวไม่ออกเสียง แต่ยังต้องคงรูปการเขียนไว้เพื่อให้สื่อความหมายได้ถูกต้อง
รากศัพท์ของคำทิเบตหลายคำรับอิทธิพลมาจากภาษาทางอินเดีย อิทธิพลที่เข้ามามากที่สุดคือด้านศาสนา และคำบาลีหลายคำที่ยืมจากภาษาตระกูลอินเดียเข้ามา
ไวยากรณ์
แก้การเรียงประโยค
แก้เป็นแบบประธาน-กรรม-กริยา คำคุณศัพท์ตามหลังคำที่ขยาย คำกริยาวิเศษณ์มาก่อนคำกริยา คำแสดงความเป็นเจ้าของ มาก่อนสิ่งที่อ้างถึง
คำนาม
แก้ภาษาเขียนสมัยโบราณ มี 9 การกคือการกสมบูรณ์ (ไม่มีเครื่องหมาย) การกความเป็นเจ้าของ (-gi, -gyi, -kyi, -’i, -yi) การกแสดงเครื่องมือ (-gi, -gyi, -kyi, -’i, -yi) การกแสดงสถานที่ (-na) การกทั้งหมด (allative case; -la) การกลงท้าย (-ru, -su, -tu, -du, -r) การกแสดงมารยาท (-dang) การกแสดงคำนาม (-nas) และการกแสดงอารมณ์ (-las) การแสดงการกจะเติมที่นามวลีไม่ได้เติมที่คำแต่ละคำ ปัจจัยแสดงคำนามคือ –pa, -ba หรือ –ma ใช้กับคำนาม การแสดงเพศใช้ po หรือ bo สำหรับบุรุษลึงค์และ mo สำหรับสตรีลึงค์ แสดงพหูพจน์โดยใช้ –rnams หรือ –dag เมื่อมีการเน้น ทั้ง 2 กลุ่มคำสามารถเชื่อมกันได้ เช่น rnams–dag หมายถึง กลุ่มที่มีสมาชิกหลายคน dag –rnams หมายถึง หลายกลุ่ม
คำสรรพนามที่มีได้แก่ สรรพนามแทนบุคคล สรรพนามชี้ให้เห็น สรรพนามแสดงคำถามและสรรพนามแสดงภาพสะท้อน
คำกริยา
แก้คำกริยาไม่มีการผันตามบุคคลและจำนวน แต่มีการแบ่งเป็น 4 กลุ่มย่อยตามหลักไวยากรณ์ทิเบตคือ ปัจจุบัน (Ida-ta) อดีต (’das-pa) อนาคต (ma-’ongs-pa) และการขอร้อง (skul-tshigs) คำกริยาส่วนใหญ่ที่อธิบายการกระทำที่ควบคุมไม่ได้จะไม่มีรูปแบบขอร้อง
คำกริยาส่วนใหญ่จะมีครบทั้ง 4 แบบ a หรือ e ในรูปปัจจุบันจะเป็น o ในรูปแบบการขอร้อง (เช่น byed, byas, bya, byos = ทำ) e ในรูปปัจจุบันจะเป็น a ในรุปแบบอดีตและอนาคต (เช่น len, blang, blang, = เอาไป) คำกริยาบางคำ i ในรูปปัจจุบันจะเป็น u ในรูปแบบอื่น ๆ (เช่น ’dzin, bzung, gzung, = เอาไป) –s ใช้ลงท้ายรูปแบอดีตและการขอร้อง คำกริยาบางคำมีไม่ครบ 4 แบบ โดยอาจจะมี 3, 2 หรือ 1รูปแบบก็ได้
ตัวเลข
แก้ภาษาทิเบตต่างจากภาษาในเอเชียตะวันออกอื่น ๆ คือไม่มีคำแสดงจำนวนนับ งานทางด้านวิทยาศาสตร์และดาราศาสตร์จะใช้คำจากภาษาสันสกฤตแทน