พระยามหาวงษ์
เจ้ามหาวงศ์[3] หรือ เจ้าหลวงมหาวงศ์[4] ทรงเป็นเจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 61 และองค์ที่ 11 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ทรงเป็นราชโอรสในเจ้าฟ้าหลวงมหาพรหม เจ้าฟ้าเมืองเทิง กับแม่เจ้านางเลิศอัครเทวี (ผู้เป็นพระธิดาในเจ้าไชยราชากับเจ้านางเทพ) ส่วนเจ้านางเทพ (ผู้เป็นพระธิดาในพระเจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 51 และปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ กับแม่เจ้าเมืองเชียงใหม่อัครเทวี) และทรงเป็นพระปนัดดา (เหลน) ในพระเจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 51 และปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ทรงครองเมืองน่าน ระหว่างปี พ.ศ. 2381 - พ.ศ. 2394
เจ้ามหาวงศ์ | |||||
---|---|---|---|---|---|
พระยาน่าน | |||||
เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 61 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ | |||||
ราชาภิเษก | 23 เมษายน พ.ศ. 2381 | ||||
ครองราชย์ | 23 เมษายน พ.ศ. 2381 - 23 ตุลาคม พ.ศ. 2394 | ||||
รัชกาล | 13 ปี 6 เดือน | ||||
พระอิสริยยศ | พระยาประเทศราช | ||||
ก่อนหน้า | พระเจ้าอชิตวงษ์ | ||||
ถัดไป | เจ้าอนันตวรฤทธิเดช | ||||
ประสูติ | ณ เมืองเทิง | ||||
พิราลัย | 23 ตุลาคม พ.ศ. 2394 ณ คุ้มหลวงนครน่าน (เวียงเหนือ) | ||||
พระชายา | แม่เจ้ายอดทิพมโนลาอรรคราชเทวี | ||||
ชายา | แม่เจ้าแปงเฮือนราชเทวี | ||||
พระราชบุตร | 6 พระองค์ | ||||
| |||||
ราชสกุล | มหาวงศนันทน์ [2] | ||||
ราชวงศ์ | ติ๋นมหาวงศ์ | ||||
พระบิดา | เจ้าฟ้ามหาพรหม เจ้าฟ้าเมืองเทิง | ||||
พระมารดา | แม่เจ้านางเลิศราชเทวี |
พระประวัติ
แก้เจ้าหลวงมหาวงษ์ หรือ เจ้ามหาวงษ์ หรือ เจ้ามหาวงศวรราชานราธิบดี สถิตพิสัยในวรชัยนันทเทพบุรีนครราชธานี (พระนามที่ปรากฎในจารึกการซ่อมพระธาตุแช่แห้ง ด้านที่ 1 พ.ศ. 2389)[5] ทรงเป็นราชโอรสองค์โตในเจ้าฟ้ามหาพรหม เจ้าฟ้าเมืองเทิง ประสูติแต่แม่เจ้านางเลิศอัครเทวี (ผู้เป็นพระธิดาในเจ้าไชยราชากับแม่เจ้านางเทพ) ส่วนแม่เจ้านางเทพ (ผู้เป็นพระธิดาในพระเจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 51 และปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ กับแม่เจ้าเมืองเชียงใหม่อัครเทวี) และทรงเป็นพระปนัดดา(เหลน)ในพระเจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 51 และปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ทรงมีพระอนุชาและพระขนิษฐาร่วมเจ้ามารดา 8 พระองค์ ดังนี้
- เจ้ามหาวงษ์ ภายหลังเป็นได้ พระเจ้ามหาวงษ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 61
- เจ้าเมืองแก้ว
- เจ้าน้อยพิมพิสาร
- เจ้าวุฒนะ ภายหลังเป็นได้ เจ้าหลวงเมืองเทิง (เจ้าวุฒิ) และเป็นต้นตระกูลวงศ์วุฒิ และวุฒิพรหม
- เจ้าสุริยช่อฟ้า ต้นตระกูลสุริยะฉาน
- แม่เจ้าอุบลวรรณา
- แม่เจ้าศรีวรรณา
- แม่เจ้าจันทิมา
พระอิสริยยศ
แก้- พระเมืองไชย (มหาวงษ์) พระเมืองไชยเมืองน่าน
- พระยาอุปราช (มหาวงษ์) พระยาอุปราชเมืองน่าน
- พระยาน่าน (มหาวงษ์) เจ้านครเมืองน่าน
พ.ศ. 2381 เจ้ามหาอุปราชามหาวงษ์ ท่านก็ได้ลงไปเข้าเฝ้า พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว กาลนั้น พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว จิงมีพระมหากรุณาธิคุณ โปรดเกล้าฯ พระราชทานสัญญาบัตร แต่งตั้ง เจ้ามหาอุปราชามหาวงษ์ ให้เป็น เจ้าพระยาน่านมหาวงษ์ เจ้านครเมืองน่าน
พระชายา และราชบุตร
แก้เจ้ามหาวงษ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 60 ทรงมีพระชายา 2 องค์ และพระโอรส/พระธิดา รวม 6 พระองค์ มีรายพระนามดังนี้
- พระชายาที่ 1 แม่เจ้ายอดทิพมโนราอรรคราชเทวี ประสูติพระโอรส/พระธิดา 4 องค์ ดังนี้
- เจ้าอินปั๋น ภายหลังได้เป็น เจ้าบุรีรัตน์นครน่าน
- เจ้าคำเครื่อง ภายหลังได้เป็น พระยาวังขวานครน่าน เสกสมรสกับเจ้านางภูคา ณ น่าน มีธิดา 1 ท่าน ได้แก่
- เจ้านางศรีโสภา ณ น่าน ภายหลังเป็นอัครชายาในเจ้ามหาพรหมสุรธาดา เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 64
- เจ้าหน่อเมือง
- เจ้านางอ้อม
- พระชายาที่ 2 แม่เจ้าแปงเฮือนราชเทวี ประสูติพระโอรส 2 องค์ ดังนี้
- เจ้าพิมพิสาร
- เจ้าตุ้ย ภายหลังได้เป็น พระยาไชยสารวงศา เจ้าเมืองเทิง
พระกรณียกิจ
แก้- ด้านพระศาสนา
- สร้างและบูรณปฏิสังขรณ์ศาสนสถาน ในนครน่าน
ในปี พ.ศ. 2381 เจ้ามหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 61 ทรงโปรดให้สร้างและบูรณปฏิสังขรณ์วัดวาอารามต่างๆ ในเขตนครน่าน เช่น บูรณปฏิสังขรณ์พระวิหารและพระธาตุ วัดสถารส สร้างพระวิหาร วัดพระเกิด และบูรณปฏิสังขรณ์พระวิหารพระธาตุแช่แห้งน้อย เป็นต้น - สร้างและบูรณปฏิสังขรณ์ถาวรวัตถุ ในวัดพระธาตุแช่แห้ง
ในปี พ.ศ. 2389 เจ้ามหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 61 ทรงโปรดให้สร้างพระเจดีย์น้อย ประจำทิศบนฐานองค์พระธาตุแช่แห้ง พร้อมกันนั้นได้บูรณปฏิสังขรณ์ศาลาราย พระวิหารหลวง ลานพระธาตุ ซุ้มประตู และศาลานางป้อง นอกจากนี้ยังได้ทรงบูรณะยอดฉัตรขึ้นอีก 2 ใบ ดอกบัวเงิน 6 ดอก ดอกบัวคำ 6 ดอก สร้างกระดิ่งห้อย 10 ลูก สร้างพระพุทธรูป 3 องค์ แล้วทำบุญเฉลิมฉลอง - สร้างและบูรณปฏิสังขรณ์ศาสนสถาน ในนครน่านเป็นคำรบที่ 2
เจ้ามหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 61 ทรงโปรดให้ดำเนินการก่อสร้างบูรณปฏิสังขรณ์วัดวาอารามต่างๆ เช่น พระธาตุดอนหนาม เมืองปัว พระธาตุวัดท่าล้อ นครน่าน พระวิหาร วัดช้างเผือก นครน่าน พระวิหารวัดปงสนุก เมืองสา เป็นต้น
- สร้างและบูรณปฏิสังขรณ์ศาสนสถาน ในนครน่าน
- ด้านการปกครอง
- ตั้งเมืองเชียงของ
ในปี พ.ศ.2386 เจ้ามหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 61 ทรงโปรดให้ดำเนินการบูรณะและตั้งเมืองเชียงของขึ้นเป็นเมืองหน้าด่าน ทางตอนเหนือของนครน่าน ความตอนหนึ่งในจดหมายเหตุรัชกาลที่ ๓ จ.ศ. ๑๒๐๕ ความว่า"ซึ่งพญาน่านให้ พญาราชบุตร พญาเมืองเลน ขึ้นไปทำระเนียดเมืองเชียงของให้เป็นภูมิฐานบ้านเมืองขึ้นให้มั่นคงนั้น ก็ชอบด้วยราชการต้องกับกระแสพระราชดำริอยู่แล้ว ให้จัดแจงตั้งเมืองเชียงของขึ้นให้ได้ ให้จัดผู้คนในแขวงเมืองน่านขึ้นไปใส่บ้านเมือง ให้ควรกับเมืองหน้าด่าน กำชับให้ไร่นาที่ทำมาหากินตั้งให้ติดให้จงได้ ให้คิดอ่านหาผู้คนครอบครัวปลายเขตแดนอ้ายพม่ามาใส่บ้านเมืองให้บ้านเมืองบริบูรณ์มั่งคั่งถึงขั้นจะได้เป็นเมืองใหญ่ เมืองโต ชั้นนอกเมืองน่าน และให้คิดอ่านตั้งเมืองหน้าด่านต่อออกไป เขตแดนบ้านเมืองจะได้กว้างขวางเปนเกียรติยศสืบไปภายหน้า" ……
- ให้ชาวไทลื้อตั้งเมืองอยู่ที่เมืองเชียงของ[6]
ในปีเถาะ เบณจศก พ.ศ.2386 เกิดจราจลในเมืองเชียงรุ้ง เจ้าหม่อมมหาวัง เจ้าเมืองเชียงรุ้ง ถึงอนิจกรรม เจ้ามหาขนานเปนอาว์เจ้าหม่อมมหาวังขึ้นนั่งเมืองแทน เจ้าสาระวันบุตรเขยเจ้าหม่อมมหาวังเป็นตำแหน่งราชบุตรอยู่แต่ก่อน คบคิดกับเจ้าหม่อมมหาไชยผู้เปนน้องเขยของเจ้าหม่อมมหาวัง จับเจ้ามหาขนานปู่น้อยซึ่งขึ้นนั่งเมืองฆ่าเสีย แล้วเจ้าสาระวันตั้งตัวขึ้นเป็น เจ้าแสนหวีฟ้า เจ้าฟ้าเมืองเชียงรุ้ง แล้วให้น้องชายชื่อออละนาวุดเปนเจ้าอุปราช
ส่วนหม่อมหน่อคำซึ่งเป็นราชบุตรของเจ้ามหาขนานที่ถูกฆ่าตาย ได้หนีไปพึ่งกษัตริย์พม่าที่เมืองอังวะ กษัตริย์พม่าจึงให้เกณฑ์กองทัพพม่าสมทบกับพวกไทยใหญ่แลเมืองเชียงตุง รวมพลได้ 3,000 คน แล้วให้ยกทัพมาช่วยกู้เมืองเชียงรุ้งคืน กองทัพพม่าอังวะตีเมืองเชียงรุ้งแตก เจ้าหม่อมมหาไชยได้อพยพครอบครัวหนีไปเมืองพง ซึ่งเป็นเมืองขึ้นของตัวมาอยู่เมืองหลวงภูคาปลายเขตเมืองน่านประมาณ 10,000 คน กษัตริย์พม่าจึงตั้งหม่อมหน่อคำขึ้นเป็นเจ้าเมืองเชียงรุ้ง
ฝ่ายเจ้าหม่อมมหาไชย ซึ่งอพยพครอบครัวมาอาศัยอยู่ที่เมืองหลวงภูคาในเขตแดนนครน่าน พระยาน่านมหาวงศ์ จะส่งตัวลงมากรุงเทพก็ดื้อดึงอยู่ไม่ลงมา จึ่งโปรดเกล้าฯให้พระยาศรีสหเทพ(ปาน) ขึ้นไปเกลี้ยกล่อมเอาตัวลงมาให้จงได้ ท้าวขุนนายครัวรู้ว่ามีข้าหลวงขึ้นไปเอาตัว ก็พากันแตกหนีกลับไปเมืองเชียงรุ้งเสียเป็นอันมากแต่ได้ตัวเจ้าหม่อมมหาไชยกลับมา ส่วนครอบครัวนั้น พระยาน่านมหาวงศ์ ได้กันไว้ได้ 1,800 คนเศษ แล้วให้มาตั้งอยู่เมืองเชียงของ แขวงเมืองน่าน พระยาศรีสหเทพ(ปาน) ก็พาตัวเจ้าหม่อมมหาไชยลงมากรุงเทพฯ เมื่อ ณ เดือน ๔ (พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๓)
- ตั้งเมืองเชียงของ
สถานที่อันเนื่องมาจากพระนาม
แก้ราชตระกูล
แก้พงศาวลีของพระยามหาวงษ์ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
ดูเพิ่ม
แก้อ้างอิง
แก้- ↑ https://db.sac.or.th/inscriptions/uploads/file/1911_1.pdf จารึกมหาวงศ์ฯ ซ่อมพระธาตุแช่แห้ง ด้านที่ 1
- ↑ นามสกุลคนไทย (ต้นสกุล (ต้นวงศ์), ต้นราชสกุล)
- ↑ ราชวงศปกรณ์ พงศาวดารเมืองน่าน (ฉบับพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช), หน้า 201
- ↑ ราชวงศปกรณ์ พงศาวดารเมืองน่าน (ฉบับพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช), หน้า 201
- ↑ จารึกมหาวงศ์ฯ ซ่อมพระธาตุแช่แห้ง ด้านที่ 1 พ.ศ. 2389
- ↑ สงครามครั้งที่ ๑๐ คราวไทยตีเมืองเชียงตุง ปีชวด พ.ศ. ๒๓๙๕
ก่อนหน้า | พระยามหาวงษ์ | ถัดไป | ||
---|---|---|---|---|
พระเจ้าอชิตวงษ์ | เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 61 และองค์ที่ 11 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ (พ.ศ. 2381 - พ.ศ. 2394) |
พระเจ้าอนันตวรฤทธิเดช |