นอกรีต

นอกรีต (อังกฤษ: heresy) หมายถึง ไม่ประพฤติตามจารีตประเพณี เป็นคำที่ใช้เรียกทรรศนะของผู้อื่นซึ่งขัดแย้งกับทรรศนะของตน ในโลกตะวันตกคริสตจักรโรมันคาทอลิกเริ่มใช้คำนี้เพื่อหมายถึงแนวความเชื่อใด ๆ ที่ขัดแย้งกับคำสอนต้องเชื่อที่คริสตจักรกำหนด ต่อมาคำนี้ถูกใช้ในความหมายที่กว้างขึ้น คือเป็นข้อกล่าวหาที่คนกลุ่มหนึ่งใช้เรียกคนอีกฝ่ายหนึ่งที่มีความเชื่อขัดกับผู้กล่าวหา มักใช้ในกรณีที่มีการละเมิดกฎศาสนาหรือแบบแผนประเพณี ในทางการเมืองนักการเมืองหัวรุนแรงก็อาจใช้คำนี้กล่าวหาฝ่ายตรงข้าม คำนี้ยังมีความหมายโดยนัยถึงพฤติกรรมหรือความเชื่อที่อาจบ่อนทำลายศีลธรรมที่สังคมยอมรับกันอยู่ การนอกรีตต่างจากการละทิ้งความเชื่อซึ่งเป็นการละทิ้งความเชื่อทางศาสนาหรือการเมืองเดิมของตน และต่างจากความผิดฐานเหยียดหยามศาสนา ซึ่งหมายถึงการแสดงออกว่าไม่เคารพพระเป็นเจ้าหรือศาสนา แต่การนอกรีตนั้นรวมถึงการเชื่อในศาสนาแต่ต่างจากรูปแบบที่คนส่วนใหญ่ยอมรับ

กาลิเลโอกาลิลีตัดสินลงโทษคนนอกรีต

การสังหารหมู่ ณ Mérindol ใน ค.ศ. 1545 เป็นการลงโทษพวกนอกรีตทางศาสนาของฝรั่งเศส

ศาสนาพุทธ

ในศาสนาพุทธเรียกความเชื่อนอกรีตว่า ติตถายตนะ หรือ มิจฉาทิฐิ (ทิฏฐิ)

ติตถายตนะ 3 ได้แก่

1. ปุพเพกตวาท คือ ความเชื่อที่ว่าทุกสิ่งที่เกิดขึ้น ไม่ว่าความสุขหรือความทุกข์ ล้วนแต่มาจากผลกรรมที่ทำไว้แต่อดีตชาติ

2. อิสสรนิมมาณเหตุวาท คือ ความเชื่อที่ว่าทุกสิ่งที่เกิดขึ้น ไม่ว่าความสุขหรือความทุกข์ ล้วนแต่มาจากเทวลิขิต เรียกอีกอย่างว่าเทวนิยม

3. อเหตุอปัจจยวาท คือ ความเชื่อที่ว่าทุกสิ่งที่เกิดขึ้น ไม่ว่าความสุขหรือความทุกข์ ล้วนแต่ปราศจากเหตุปัจจัย แต่เกิดขึ้นเอง เป็นไปเอง

มิจฉาทิฐิมี 2 หมวด ได้แก่ ทิฏฐิ 2 และทิฏฐิ 3

ทิฏฐิ 2 ได้แก่

1. สัสสตทิฐิ คือ ความเห็นผิดว่าโลกหรืออัตตาเป็นสิ่งเที่ยงแท้ถาวรอยู่ตลอดไป

2. อุจเฉททิฐิ คือ ความเห็นผิดว่าโลกหรืออัตตาจะพินาศขาดสูญไปตลอด ทางปรัชญาเรียกว่าสุญนิยม

ทิฏฐิ 3 หรือนิยตมิจฉาทิฏฐิ ได้แก่

1. อกิริยทิฏฐิ คือ ความเห็นผิดว่าการกระทำต่าง ๆ ไม่มีผลใด ๆ

2. อเหตุกทิฏฐิ คือ ความเห็นผิดว่าสิ่งทั้งหลาย เช่น สุข ทุกข์ เกิดขึ้นโดยไม่มีสาเหตุ

3. นัตถิกทิฏฐิ คือ ความเห็นผิดว่าชาติหน้าไม่มี มารดาบิดาไม่มีบุญคุณ โอปปาติกะไม่มี เป็นต้น

ศาสนาคริสต์

คาทอลิก

ในโบทก์คาทอลิกการกระทำนอกรึตอย่างตั้งใจนั้นคือการที่คนคนใดคนหนึ่งตัดตนเองทางจิตวิญญาญออกจากโบสถ์ก่อนการที่ตนจะโดนตัดขาดออกจาศาสนา

ในหนังสือโคเด็กจัสติเนียสได้บอกไว้ว่า "ผู้ใดผู้ซึ่งมิได้อุทิตตนต่อโบสถ์คาทอลิกและความเชื่อของเราคือพวกนอกรีต"

โบสถ์คาทอลิกได้จัดการกับผู้ที่เป็นพวกนอกรึตอย่างรุนแรงตลอดมา แต่ในช่วงก่อนศตวรรษที่ 11 กลุ่มคนนอกรึตนั้นส่วนใหญ่จะเป็นแค่นักบวชเพียงคนเดียวหรือในกลุ่มเล็กๆเท่านั้น แต่ภายหลังจากศตวรรษที่ 11 ก็มีกลุ่มคนนอกรึตที่มีการจัดการดีและกล้าแข็งมากขึ้นขึ้นมาหลายกลุ่มในแถบยุโรปตะวันตกอย่างเช่นกลุ่มคาทาร์เป็นต้น

ในฝรั่งเศษกลุ่มคาทาร์นี้ได้เติบใหญ่และเพิ่มพูนกำลังขึ้นมาจนกลายเป็นการเคลื่อนไหวทางสังคมครั้งใหญ่และความเชื่อนอกรึตนี้ก็มีแต่จะแพร่กระจายไปสู่ส่วนอื่นของยุโรป สงครามครูเสดคาทาร์ ได้เริ่มขึ้นมาด้วยเหตุนี้โดยโบสถ์คาทอลิกเพื่อหยุดการเคลื่อนไหวของกลุ่มคาทาร์ในส่วนทางตอนใต้ของฝรั่งเศษ การมีอยู่ของกลุ่มนอกรึตตอนหลังได้กลายมาเป็นสาเหตุที่ทางโบสถ์ได้นำการใช้สำหรับการสอบสวนโดยหน่่วยสอบสวนของทางโบสถ์ และการก่อสงครามทางศาสนาที่เกี่ยวข้องกับการคริสตจักรปฏิรูปโปรเตสแตนท์