ตะยอ กีนบู้น

ตะยอ กีนบู้น หรือ ตะยอ กีนมู่น (พม่า: တရော် ကင်ပွန်း, ออกเสียง: [təjò kìɰ̃bʊ́ɰ̃] หรือ [təjò kìɰ̃mʊ́ɰ̃]) เป็นยาสระผมแบบดั้งเดิมที่ใช้ในประเทศพม่า ส่วนผสมหลักคือเปลือกของต้น มาลัย (ตะยอ) และผล ส้มป่อย (กีนบู้น) อาจเติมผลไม้ตระกูลมะนาวและมะกรูดลงในส่วนผสมด้วย การสระผมด้วย ตะยอ กีนบู้น เป็นประเพณีสำคัญในวัฒนธรรมพม่ามาตั้งแต่สมัยโบราณ กษัตริย์พม่าล้วนเคยสระพระเกศาด้วย ตะยอ กีนบู้น ในพระราชพิธีสระพระเกศา (ခေါင်းဆေး မင်္ဂလာပွဲ) โดยเชื่อว่าการใช้ยาสระผมนี้จะขจัดโชคร้ายและนำโชคดีมาให้ ในปัจจุบันชาวพม่าจำนวนมากยังคงถือธรรมเนียมการสระผมด้วย ตะยอ กีนบู้น ในวันปีใหม่พม่าเพื่อชำระล้างสิ่งสกปรกและโชคร้ายในอดีตไว้เบื้องหลัง

ยาสระผม ตะยอ กีนบู้น แบบดั้งเดิม

นอกเหนือจากการใช้ในพิธีกรรมแล้ว ชาวพม่ายังใช้ ตะยอ กีนบู้น อย่างแพร่หลาย ยาสระผมชนิดนี้มีวางจำหน่ายทั่วไปในตลาดกลางแจ้ง โดยทั่วไปจะบรรจุในถุงพลาสติก

ตำนาน

รูปเคารพราชินีปานทวา

ตามตำนาน พระเจ้าดุตะบอง (ဒွတ္တဘောင်) แห่งอาณาจักรศรีเกษตรมีอิทธิฤทธิ์เหนือธรรมชาติจากไฝที่อยู่โดดเด่นกลางหน้าผาก เป็นที่รู้จักในนามกษัตริย์สามตา พระเจ้าดุตะบองพิชิตเบะตะโน่และรับปานทวา (ပန်ထွာ) ผู้ปกครองดินแดนเข้ามาเป็นมเหสีของพระองค์ แม้ว่าจะปราชัย แต่ราชินีปานทวาก็สาบานว่าจะยึดอาณาจักรของพระองค์กลับคืนมา เมื่อทราบว่าไฝของพระเจ้าดุตะบองเป็นที่มาของอิทธิฤทธิ์ พระองค์จึงวางแผนที่จะลดอิทธิฤทธิ์ของไฝ โดยถวายผ้าเช็ดหน้าที่ทำจาก ทะเมน (ผ้าถุง) แด่กษัตริย์ เมื่อใช้ผ้าเช็ดหน้า พระเจ้าดุตะบองก็เสื่อมอิทธิฤทธิ์ ในไม่ช้าพระองค์ต้องเผชิญกับกบฏมากมายและต้องหลบหนีออกจากเมืองหลวง ขณะหลบหนีพระองค์พักอยู่ใต้ต้น ตะยอ ขนาดใหญ่ที่รายล้อมด้วยต้น กีนบู้น เมื่อฝนเริ่มตก เศียรของพระองค์ก็ชุ่มไปด้วยยาจากต้น ตะยอ และ กีนบู้น ซึ่งขจัดมลทินจากผ้าเช็ดหน้าของปานทวา และไฝอิทธิฤทธิ์ของพระองค์ก็ปรากฏขึ้นอีกครั้ง นับจากนั้นกษัตริย์พม่าที่สืบทอดต่อ ๆ มา ก็ใช้ส่วนผสม ตะยอ กีนบู้น สระพระเกศาตามพิธีกรรมเพื่อขับไล่ความชั่วร้ายออกไปและเพิ่มพลังให้กับพระองค์

วัฒนธรรมสมัยนิยม

• ในวันที่ 13 เมษายน พ.ศ. 2564 สองเดือนหลังจากรัฐประหารในประเทศพม่า พ.ศ. 2564 นักเคลื่อนไหวในเมืองมัณฑะเลย์เปิดฉากประท้วง ตะยอ กีนบู้น โดยแจกจ่ายหลอดยาสระผมที่ห่อด้วยใบปลิวต่อต้านรัฐบาล