ตะยอ กินปู้น

ตะยอ กินปู้น (พม่า: တရော် ကင်ပွန်း, ออกเสียง: [təjò kìɰ̃mʊ́ɰ̃] หรือ ออกเสียง: [təjò kìɰ̃bʊ́ɰ̃]; ทับศัพท์ ตะยอ กินมู้น หรือ ตะยอ กินบู้น) เป็นแชมพูแบบดั้งเดิมที่ใช้ในประเทศพม่า ส่วนผสมหลักคือเปลือกของต้น มาลัย (ตะยอ) และผล ส้มป่อย (กินปู้น) อาจเติมผลไม้ตระกูลมะนาวและมะกรูดลงในส่วนผสมด้วย การสระผมด้วย ตะยอ กินปู้น เป็นประเพณีสำคัญในวัฒนธรรมพม่ามาตั้งแต่สมัยโบราณ กษัตริย์พม่าล้วนเคยสระผมด้วย ตะยอ กินปู้น ในพระราชพิธีสระผม (ခေါင်းဆေး မင်္ဂလာပွဲ) โดยเชื่อว่าการใช้แชมพูนี้จะขจัดโชคร้ายและนำโชคดีมาให้ ปัจจุบันยังคงเป็นธรรมเนียมที่ชาวพม่าจำนวนมากจะสระผมด้วย ตะยอ กินปู้น ใน วันปีใหม่ของชาวพม่า เพื่อชำระล้างสิ่งสกปรกและโชคร้ายในอดีตไว้เบื้องหลัง

แชมพู ตะยอ กินปู้น แบบดั้งเดิม

นอกเหนือจากการใช้ในพิธีกรรม ตะยอ กินปู้น ยังคงใช้อย่างแพร่หลายโดยชาวพม่า และมีจำหน่ายทั่วไปในตลาดกลางแจ้ง โดยทั่วไปจะใส่ในถุงพลาสติก

ตำนาน

รูปเคารพราชินีพานตะวา

ตามตำนาน พระเจ้าดุตะบอง (ဒွတ္တဘောင်) แห่ง อาณาจักรศรีเกษตร ทรงมีอิทธิฤทธิ์เหนือธรรมชาติจากไฝที่อยู่โดดเด่นกลางหน้าผาก เป็นที่รู้จักในนามกษัตริย์สามตา พระเจ้าดุตะบองได้พิชิต เบะตะโน่ และรับ พานตะวา (ပန်ထွာ) ผู้ปกครองรัฐเข้ามาเป็นมเหสีของพระองค์ แม้ว่าจะปราชัย แต่ราชินีพานตะวาก็สาบานว่าจะยึดอาณาจักรของพระองค์กลับคืนมา เมื่อพบว่าไฝของกษัตริย์เป็นที่มาของอิทธิฤทธิ์ พระองค์จึงวางแผนที่จะลดอิทธิฤทธิ์ของไฝ โดยมอบผ้าเช็ดหน้าซึ่งทำจาก ทะเมียน (โสร่ง) ของพระองค์ให้แก่กษัตริย์ เมื่อใช้ผ้าเช็ดหน้าพระองค์สูญเสียอิทธิฤทธิ์ ในไม่ช้าพระองค์ก็เผชิญกับการกบฏมากมาย และต้องหลบหนีออกจากเมืองหลวง ขณะหลบหนีพระองค์พักอยู่ใต้ต้น ตะยอ ขนาดใหญ่ ที่รายล้อมด้วยต้น กินปู้น เมื่อฝนเริ่มตก เศียรของพระองค์ชุ่มไปด้วยยาจากต้น ตะยอ และ กินปู้น ซึ่งขจัดมนต์จากผ้าเช็ดหน้าของพานตะวา และอิทธิฤทธิ์ของพระองค์ก็ปรากฏขึ้นอีกครั้ง นับจากนั้นกษัตริย์พม่าที่สืบทอดต่อ ๆ มา ก็ใช้ส่วนผสม ตะยอ กินปู้น สระผมตามพิธีกรรมเพื่อขับไล่ความชั่วร้ายออกไป และเพิ่มพลังให้กับพวกเขา

วัฒนธรรมสมัยนิยม

• ในวันที่ 13 เมษายน พ.ศ. 2564 สองเดือนหลังจาก รัฐประหารในประเทศพม่า พ.ศ. 2564 นักเคลื่อนไหวในเมือง มัณฑะเลย์ เปิดฉากประท้วง ตะยอ กินปู้น โดยในหลอดแชมพูถูกห่อด้วยใบปลิวต่อต้านรัฐบาล